خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا / سرویس صفحات فرهنگی:
بارها مقام معظم رهبری موضوع آزاداندیشی و گفتگوهای طرفینی را در محیط های علمی و تخصصی مطرح کردند و به صورت رسمی این موضوع از سال 1381 پیرو نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسی های نظریه پردازی و پاسخ حضرت آیت الله خامنه ای به گونه فراگیر مطرح شد. از سوی دیگر، یکی از شیوه های بیان حقایق ناب شیعی و اسلام اصیل در زمان امام رضا و امام جواد (علیهما السلام) گفتگو و جلسات مناظره با رهبران فکری ادیان و مذاهب دیگر بود.
«احمد عارفخانی» فعال فرهنگی و کارشناس رسانه در یادداشتی با عنوان "مناظرات امام رضا(ع) و الگوی کرسیهای آزاداندیشی رهبر انقلاب؛ از نظریه تا اجرا" به این موضوع پرداخته است که تقدیم خوانندگان ابنا می‌شود:
"مناظرات امام رضا(ع) و الگوی کرسیهای آزاداندیشی رهبر انقلاب؛ از نظریه تا اجرا"
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: احمد عارفخانی، فعال فرهنگی و کارشناس
رسانه
◀️ 7 مهر 1401
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در چند روز گذشته جمهوری اسلامی ایران دچار حوادث و وقایعی شد که البته برای اولین بار نیست و آخرین بار نیز نخواهد بود اما به راستی چرا این تنش ها و آشوب ها در قالب های غیر خشونت آمیز حل نمی شود و چرا در غالب های انفجاری و خشونت آمیز و همراه با قشون کشی های خیابانی است مگر نه اینکه در دوران اهل بیت عصمت و طهارت و بویژه امام رضا و امام جواد (علیمها السلام) بسیاری از سوالات و شبهات در قالب گفتگو و مناظره به سرانجام خوبی ختم می شد و از طرفی مقام معظم رهبری به صورت رسمی در سال 1381 موضوع کرسی های آزاد اندیشی را به عنوان یک مطالبه مطرح کردند و به دنبال آن نیز هیئت حمایت از کرسیهای نظریه‌پردازی، نقد و مناظره در هفدهم بهمن ماه 1382 از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شد.
در بیش از 1220 سال قبل، امام رضا (علیه اسلام) از طریق مناظرات و گفتگوهای چهره با چهره و دیدارهای مختلف در جلسات علمی با مسلمانان و غیر مسلمانان و بزرگان سایر ادیان و مذاهب توانستند به خوبی از مواضع و دیدگاههای اهل بیت(ع) و اسلام ناب محمدی دفاع کنند.
یکی از شیوه های بیان حقایق ناب شیعی و اسلام اصیل در زمان امام رضا و امام جواد (علیهما السلام) گفتگو و جلسات مناظره با رهبران فکری ادیان و مذاهب دیگر بود.
هر چند مناظرات امام على بن موسى الرضا ـ علیه‌السلام ـ فراوان است، ولى از همه مهم تر هفت مناظره است. این مناظرات را شیخ صدوق، در کتاب عیون اخبار الرضا آورده و مرحوم علامه مجلسى نیز در جلد 49 بحار الانوار از کتاب عیون نقل کرده و در کتاب مسند الامام الرضا جلد 2 نیز آمده است.
بخشی از مهمترین مناظرات امام رضا علیه اسلام در دوران پربرکت حیات ایشان شامل: 1ـ مناظره با جاثلیق (عالم بزرگ مسیحی) 2ـ مناظره با رأس الجالوت (پیشواى بزرگ یهودیان) 3ـ مناظره با هربز اکبر 4ـ مناظره با عمران صابىاین چهار مناظره در یک مجلس و با حضور مامون و جمعى از دانشمندان و رجال خراسان صورت گرفت. 5 ـ مناظره با سلیمان مروزى (5) که مستقلاً در یک مجلس با حضور مامون و اطرافیانش صورت گرفت. 6ـ مناظره با على بن محمد بن جهم 7ـ مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره می شود که به گواهی تاریخ امام رضا(ع) در همه این مناظره ها با صلابت و استدلال منطقی توانستد معارف ناب شیعی را بیان کنند و جامعه را از تلاطم و شایعات و سوالات احتمالی نجات دهند.
در دوران معاصر و پس از انقلاب اسلامی هر چند بصورت غیر رسمی بارها مقام معظم رهبری موضوع آزاداندیشی و گفتگوهای طرفینی را در محیط های علمی و تخصصی مطرح کردند اما به صورت رسمی این موضوع از سال 1381 پیرو نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسی های نظریه پردازی و پاسخ حضرت آیت الله خامنه ای به صورت فراگیر مطرح شد و به دنبال آن نیز هیئت حمایت از کرسی های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره در هفدهم بهمن ماه 1382 از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند: «مبتکر بحث آزاد اجتماعی امام جواد صلوات‌الله‌علیه است. البته قبل از امام جواد هم در زمان ائمه بحث زیاد می شد، اما اینکه حالا بنشینند جمعا صحبت کنند امام جواد اول بار این کار را کردند.» (۱۳۶۰/۳/۲)
مقام معظم رهبری پس از تاکیدات چندین باره درباره کرسی های آزاد اندیشی در سخنرانی های مختلف مطالباتی را مطرح کردند که بخشی از این مطالبات به این شرح است:
1. ضرورت طرح علمی و اصولی نظریه های مختلف؛ ایشان در همین باره در پاسخ نامه جمعی از طلاب نوشتند: آری، نباید از «آزادی» ترسید و از «مناظره» گریخت و «نقد و انتقاد» را به کالای قاچاق و یا امری تشریفاتی، تبدیل کرد چنانچه نباید بجای مناظره، به «جدال و مراء»، گرفتار آمد و بجای آزادی، به دام هتاکی و مسئولیت گریزی لغزید. آن روز که سهم «آزادی»، سهم «اخلاق» و سهم «منطق»، همه یکجا و در کنار یکدیگر اداء شود، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در این جامعه است و کلید جنبش «تولید نرم‌افزار علمی و دینی» در کلیه علوم و معارف دانشگاهی و حوزوی زده شده است.
2. میدان دادن به دانشجویان: یکی دیگر از مطالبات مقام معظم رهبری موضوع میدان به دانشجویان و فرصت ابراز عقیده به دانشجویان است که ایشان خود در این زمینه پیشرو وسرآمد همگان است و موید این موضوع جلسات مختلف و طولانی در سالیان متمادی با این قشر از جامعه است که در مواردی دانشجویان تند ترین و تیز ترین نقدها را در محضر مقام معظم رهبری بیان می کنند که ایشان با صعه صدر و طمانیه پاسخ دانشجویان را می دهند.
3. ضرورت مدیریت آزاد اندیشی: از جمله مطالبات رهبر انقلاب موضوع مدیریت و ساز کار مشخص کردن در حوزه آزاداندیشی و کرسی های نظریه پردازی است که به نظر می رسد در این زمینه خلاهای بسیاری وجود دارد.
4. کرسی های آزادی اندیشی عامل پیشرفت کشور: موضوع برکات و آثار برگزاری کرسی های آزاداندیشی از جمله پیشرفت کشور در حوزهای مختلف از جمله موضوعات اجتماعی و گفتمانی و مفاهمه در جامعه نیز از مطالبات رهبر انقلاب است.
5. کرسیهای آزادی اندیشی زمینه ساز بالندگی علمی و فکری: بالندگی و رشد و ارتقای علمی و فکری و جاری و ساری شذن این نوع نگاه در جامعه علمی کشور و بالا رفتن بلوغ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه علمی کشور نیز از جمله مطالبات رهبر انقلاب در این حوزه است.
اما واقعا چرا با این پیشینه اصیل و طولانی از زمان اهل بیت عصمت و طهارت و سالیان طولانی تمدن های مختلف در جامعه ایرانی و اسلامی موضوع آزاداندیشی در جامعه ما آنچنان که باید و شاید موفق نبوده است و نتوانسته است باری از دوش مسائل مهم جامعه از جمله در حوزه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بردارد؟
به زعم نویسنده برخی از دلایل عدم موفقیت در این حوزه موارد ذیل است:
*ناهماهنگ بودن زنجیره سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و آیین‌نامه‌های اجرایی از طرف نهادهی قانون‌گذاری و اجرایی.
* ناهماهنگی و کم کاری در محیط های علمی از جمله در دانشگاهها و حوزه های علمیه.
* کرسیهای آزاداندشی نیازمند وجود روحیه‌ی نقد پرسشگری، نگاه کلان و بلندمدت و التزام عملی به اخلاق مناظره و گفت‌وگو است که در دانشگاههای و محیط های علمی ما چندان جایگاهی ندارد.
* در مواردی هیچ کسی و هیچ نهاد و سازمانی حاضر به پرداخت هزینه نیست و در مواردی مجموعه‌ی مسئولین، استادان و دانشجویان حاضر به پرداخت هزینه‌های گوناگون این کرسی‌ها نبوده‌اند.
* برخورد سیاسی با موضوعات آزاداندیشی و کرسی های نظریه پردازی نیز از جمله مطالب قابل تأمل است.
*در مواردی نیز ترس از برخورد با افراد و برگزارکنندگان جلسات نظریه پردازی مانع پرداختن به موضوعات می شود.
اما به نظر می رسد برای اینکه بتوانیم از برخی موارد و علل عدم موفقیت‌ها گذر کنیم و آینده بهتری را در حوزه کرسی های نظریه پردازی شاهد باشیم باید اقداماتی را انجام داد.
1. آزاداندیشی نیازمند پرورش و حمایت از سوی مسئولان، سیاست گزاران، قانون گزاران و مجریان مربوطه است.
2. لزوم تقویت مباحث مرتبط با آزاداندیشی و نقد در دوران پیش از دانشگاه و در حوزه های علمیه امری ضروری و لاجرم است تا افراد در سطوح بالاتر توانایی پذیرش نظریات مخالفین و ایده های جدید را داشته باشند.
3. گنجاندن مباحث علمی مانند علم منطق، همچنین اخلاق نقد و مباحثه به همراه تمرین عملی مستمر و گفت‌وگو و انتقاد روشمند در دوران پیش از دانشگاه از و در سایر محیط های علمی نیز می تواند موثر باشد.
4. لازم است استادان در کلاس‌های درس به نقد و بررسی بیشتر موضوعات بپردازند تا دانشجویان و خودرا در زمینه های مختلف توانمندتر کنند.
......................................
پایان پیام/ 167