به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ حجتالاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان، استاد حوزه و دانشگاه، روز یکشنبه در نشست خبری «فراخوان ملی شناسایی و نمایهسازی تولیدات علمی و راهبری هیأت» که در سازمان دارالقرآن برگزار شد، با تأکید بر ریشهدار بودن سنت عزاداری در ایران، پدیده هیأت و مداحی را یکی از منحصربهفردترین و در عین حال مغفولماندهترین موضوعات پژوهشی در حوزه علوم انسانی دانست و گفت: هیأت و ذکر اهلبیت(ع) یک پدیده تکرارنشدنی در هیچ فرهنگ و دین دیگری است و باید با نگاه علمی، عمیق و منصفانه مورد مطالعه قرار گیرد.
وی با اشاره به سابقه تاریخی عزاداری در ایران اظهار داشت: شاید یکی از نخستین نمونههای عزاداری به مشهد اردهال و شهادت فرزند امام باقر(ع) بازگردد؛ رسمی که مردم آن را بر اساس تقویم شمسی حفظ کردهاند. این نشان میدهد عزاداری در ایران صرفاً یک رسم متأخر یا محصول دوره صفویه نیست، بلکه ریشهای عمیق، حماسی و مردمی دارد و ایرانیان در پاسداشت آن شایسته دریافت مدال افتخار فرهنگی هستند.
پناهیان با بیان اینکه آیینهای عزاداری در مناطقی مانند کاشان و فین بدون الگوگیری از جای دیگر شکل گرفته است، افزود: این مراسمها از ابتدا برای دفاع از جایگاه اهلبیت(ع) و حفظ هویت دینی برگزار میشدند و همین اصالت، راز ماندگاری و اثرگذاری آنهاست.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به تجربه شخصی خود در حوزه پژوهش گفت: نخستین بار در سال ۱۳۸۷ با یک پایاننامه کارشناسی ارشد درباره هیأت مواجه شدم و همان زمان روشن بود که این فقط آغاز یک مسیر پژوهشی طولانی است. با وجود برخی کارهای انجامشده، همچنان در ابتدای راه هستیم و شاخههای مختلف علوم انسانی ظرفیتهای عظیمی برای مطالعه این پدیده دارند.
وی با طرح پرسشهایی در حوزه روانشناسی و روانشناسی اجتماعی تصریح کرد: چرا برخی افراد با حضور در هیأت یا حتی شنیدن یک مداحی حال روحی بهتری پیدا میکنند؟ چرا این آیینها چنین تأثیر عمیقی دارند و در عین حال چه آسیبهایی ممکن است در آنها شکل بگیرد؟ همه این موارد نیازمند بررسی علمی است. جامعهشناسی، روانشناسی دین، علوم سیاسی و حتی تاریخ میتوانند ابعاد پنهان و آشکار هیأت را تحلیل کنند.
پناهیان با اشاره به «اثر سیاسی وضعی» هیأتها گفت: در تاریخ ایران، هیأتها گاهی بهمثابه کنشگران سیاسی نقشآفرینی کردهاند و مراحل مهمی از تحولات اجتماعی را پیش بردهاند. این موضوع باید بدون پیشداوری و با روش علمی بررسی شود.
وی در ادامه به ابعاد اقتصادی و معماری هیأتها پرداخت و گفت: اقتصاد هیأت، هزینهها و گردش مالی آن، و نیز معماری روضهخانهها و حسینیهها بخشی از هویت فرهنگی ماست. در مسیر نجف به کربلا، موقوفهها و خانهایی وجود دارد که هزاران زائر را در خود جای میدهد و برخی از آنها دارای کتیبههای فارسی و معماری نزدیک به ایران هستند، اما امروز به دلیل محدودیتها کمتر دیده میشوند.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به تجربه سفر خود به عراق افزود: در شهرهای مختلف عراق، حتی غیرزیارتی، اهتمام ویژهای به شعر آیینی وجود دارد؛ گاهی شعرخوانی از مداحی پررنگتر است و شاعران جایگاه بالایی دارند. این تفاوتهای فرهنگی نیز شایسته مطالعه تطبیقی است.
پناهیان با انتقاد از کمبود جلسات نقد علمی گفت: نقدهای سلیقهای و شخصی فراوان است، اما نقد عالمانه کم داریم. راه اصلاح هیأت، تخریب نیست؛ بلکه تشویق و برجستهسازی اتفاقات خوب است. اگر نمونههای موفق تقویت شوند، جریان هیأت خودبهخود به سمت تعالی حرکت میکند.
وی با اشاره به مدیریت هیأتها اظهار داشت: در هیأتها میتوان نمونهای کمنظیر از حکمرانی مردمی را دید؛ جایی که بدون انتخابات رسمی، شایستهسالاری حاکم است و فداکارترین افراد بهطور طبیعی مسئولیت میگیرند. چرخش قدرت، نظم اجتماعی و روحیه مواسات در هیأتها الگویی الهامبخش برای علوم مدیریتی و اجتماعی است.
پناهیان با اشاره به راهپیمایی اربعین گفت: حضور میلیونی زائران با کمترین مداخله امنیتی، نمونهای از «نظم بدون ناظم» است؛ نظمی که از محبت و ایمان میجوشد. این پدیدهها باید پژوهش شوند تا شناخته و سپس ارتقا یابند.
وی با تأکید بر نقش حوزههای علمیه افزود: ما در معارف دینی هنوز تبیین نظری دقیقی درباره چرایی عظمت اشک، شعر، مداحی و حتی تظاهر به گریه نداریم. نقل آیات و روایات کافی نیست؛ همانگونه که پیامبران مأمور تبیین بودند، عالمان دین نیز باید این مفاهیم را تئوریزه کنند.
این استاد حوزه و دانشگاه با هشدار نسبت به غفلت علمی گفت: دیگران، حتی دشمنان، بهصورت جدی درباره هیأت و عزاداری پژوهش کردهاند. پژوهشگران خارجی بارها درباره علت جاذبه امام حسین(ع) و هیأتها سؤال کردهاند. این مردم را کسی جذب نمیکند؛ دلهایشان خود به دنبال جایی برای فریاد عمیق درونشان میگردد.
پناهیان در پایان با تأکید بر اینکه هیأت و عزاداری امام حسین(ع) افتخار فرهنگی ایران و تشیع است، گفت: این پدیده را معجزه جاری دین آخرین پیامبر میدانم. صیانت و ارتقای این معجزه، نیازمند تلاش علمی و عملی است. اگر ما آن را نشناسیم، از آن عقب میمانیم؛ در حالی که این سرمایه فرهنگی بیبدیل، شایسته بیشترین تأمل و پژوهش است.
............
پایان پیام/ ۲۱۸
نظر شما