به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ حجتالاسلام والمسلمین حجت باشتنی، مدیر گروه علمی حدیث و رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، در مراسم رونمایی از نرمافزار «جامع الاحادیث ۴» به تشریح جزئیات این دستاورد بزرگ پرداخت و آن را گامی مهم در ارتقای محتوایی و فنی حدیثپژوهی با بهرهگیری از فناوریهای نوین و هوش مصنوعی دانست. وی افزود که این نرمافزار با ارائه بیش از ۷۴۲ عنوان کتاب در ۱۶۵۵ جلد و قابلیتهای حدیثمحور بیسابقه، پژوهشگران را در دستیابی به معارف اهلبیت(ع) یاری میرساند و حاصل تلاش چندین دهه و بهرهگیری از فناوریهای نوین است.
به گزارش خبرنگار ابنا، مدیر گروه علمی حدیث و رجال مرکز نور در ابتدای سخنان خود به پیشینه فعالیتهای این مرکز در حوزه حدیث اشاره کرد و گفت: مرکز تحقیقات کامپیوتری نور از اوایل دهه ۷۰ شمسی محصولات متعددی در زمینه حدیث عرضه کرده است. آخرین نسخه پیش از این، «جامع الاحادیث ۳.۵» بود که حاوی حدود ۴۷ منبع حدیثی و کتب شرح و ترجمه بود. حجتالاسلام باشتنی هدف از تولید و توسعه نسخه چهارم را ارتقای محتوایی و فنی، بهینهسازی قابلیتهای پژوهشی و بهرهگیری از فناوریهای نوین و ابزارهای هوش مصنوعی برشمرد که در نهایت به تسهیل و ارتقای پژوهشهای حدیثی منجر خواهد شد.
گستره بینظیر کتابخانه جامع الاحادیث ۴
وی به دامنه گسترده محتوای نرمافزار اشاره کرد و توضیح داد: کتابخانه «جامع الاحادیث ۴» مجموعهای جامع و دیجیتالی از منابع حدیثی، همراه با شروح و ترجمههاست که با بهرهگیری از ابزارهای پیشرفته به پژوهشگران و محققان کمک میکند تا به راحتی به احادیث و منابع حدیثی دسترسی داشته باشند. این نسخه شامل ۷۴۲ عنوان کتاب و رساله در قالب ۱۶۵۵ جلد است که نسبت به نسخه ۳.۵، حدود ۳۰۰ عنوان کتاب به آن افزوده شده است. از این تعداد، ۱۸۰ عنوان کتاب جزو متون اصلی حدیثی هستند و سعی شده است که آخرین کتابهای حدیثی تحقیق و چاپ شده نیز در آن گنجانده شود.
حجتالاسلام باشتنی سیاست گردآوری منابع را جامع دانست و شامل کتب حدیثی شیعه اعم از امامیه، اسماعیلیه و زیدیه از قرن اول تا چهاردهم هجری، مصادر بحارالانوار (حتی کتب غیرشیعی فضائل و مناقب اهل سنت که علامه مجلسی در مقدمه بحار به آنها تصریح کرده)، کتب شرح و ترجمه، منابع علوم حدیثی (نظیر کتب رجال، اصول رجال، کتب سمانیه، و برخی از کتب غریب الحدیث که به شرح واژگان دشوار احادیث پرداختهاند)، کتب تألیف شده توسط محدثین شیعه که محتوای روایات اهل سنت را در بر دارند و برخی از منابع حدیثی معاصر با ویژگیهای خاص برشمرد. وی افزود: منابع موجود در کتابخانه به صورت موضوعی در دستههای مختلف فقه، تفسیر، کلام، اخلاق، تاریخ، فضائل و مناقب دستهبندی شدهاند تا دسترسی به آنها آسانتر شود.
قابلیتهای نوین حدیثپژوهی و هوش مصنوعی
مدیر گروه حدیث و رجال مرکز نور به ابزارها و امکانات جدید حدیثپژوهی که برای اولین بار در این نرمافزار ارائه شده است، اشاره کرد و اظهار داشت: کارپوشه «فهرست احادیث» حاوی حدود ۴۳۰ هزار حدیث است که از ۲۴۵ عنوان کتاب حدیثی استخراج شدهاند. هر حدیث دارای یک هویت واحد با شناسه یکتاست و به صورت حدیثمحور و مستقل از ساختار کتاب ارائه میشود. این بانک جامع دادگان حدیثی، زیرساخت مهمی برای مرکز نور است.
وی به قابلیتهای مهم این بخش اشاره کرد:
- گروهبندی و تخریج احادیث هممتن: این امکان به صورت خودکار احادیثی را که متن یکسانی دارند، گروهبندی میکند. به این ترتیب، بیش از ۴۳۰ هزار حدیث به حدود ۱۷ هزار گروه حدیثی هممتن تبدیل میشوند. این قابلیت، جستجو را بهینهسازی کرده، از تکرار محتوایی جلوگیری میکند و با تسری اطلاعات (مانند شرح یک حدیث از بحارالانوار به روایت هممتن آن در کافی)، به غنیسازی اطلاعات کمک میکند و نسخههای مختلف یک متن حدیثی را ارائه میدهد.
- بازیابی مفهومی و موضوعی احادیث: با بهرهگیری از سرویس جستجوی معنایی مبتنی بر هوش مصنوعی که به صورت آنلاین و بر خط عمل میکند، پژوهشگران میتوانند احادیث را بر اساس مفهوم و موضوع بازیابی کنند.
- محدودسازی و فیلتر احادیث: امکان فیلتر کردن احادیث بر اساس کتاب، قرن مؤلف، مذهب مؤلف، سخن معصومان و پیامبران (حتی تفکیک سخنان انبیا در خلال سخنان معصومین) و همچنین احادیث مرتبط با فضائل و مناقب معصومین فراهم شده است.
- مقایسه متنی و مجموعهسازی: امکان مقایسه بین دو متن حدیثی و قابلیت مجموعهسازی احادیث و انتقال آنها به فایل ورد نیز در این بخش وجود دارد.
پرونده جامع حدیث و تخریج ماشینی
حجتالاسلام باشتنی «پرونده حدیث» را یکی از جذابترین و مهمترین بخشهای نرمافزار دانست و بیان کرد: برای هر یک از ۴۳۴ هزار حدیث، یک پرونده جامع و ساختارمند تشکیل شده که هویت مجزایی به آن حدیث میدهد. این پرونده شامل اطلاعات شناسنامهای (متن حدیث، منبع، شناسه، باب، گوینده)، اطلاعات محتوایی و توصیفی (ترجمه و شرح)، اطلاعات سندی و رجالی (بر اساس دادههای نرمافزار درایتنور) و اطلاعات تحلیل دادهای (تخریج یا مشابهیابی لفظی و معنایی احادیث و شبکه ارتباطی حدیث در قالب گراف حدیث) است.
وی تأکید کرد: فرایند تخریج و مشابهیابی احادیث کاملاً ماشینی و بر اساس الگوریتمهای پیشرفته صورت گرفته و صرفاً ناظر به متن حدیث است. این مشابهیابی شامل:
- احادیث هممتن: احادیثی با شباهت لفظی بسیار بالا (بالاتر از ۸۰ درصد) و طول متن یکسان که اختلافات جزئی را که به معنای حدیث خللی وارد نمیکند، نادیده میگیرد.
- احادیث کل و جزء: حدیث کل، از لحاظ طولی بزرگتر است و الفاظ حدیث جزء را با همان ترتیب در بر میگیرد که این قابلیت در بازیابی احادیث تقطیع شده کمک میکند.
- مأخذیابی ماشینی و فرع از مأخذ: شناسایی منبع اولیه کتاب که حدیث در آن نقل شده به صورت ماشینی، و همچنین شناسایی احادیثی که از یک منبع اصلی فرع شده و در منابع بعدی و متأخر آمدهاند. دقت این فرایند بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصد است.
- گراف حدیث: روابط بین احادیث (بر اساس رابطه کل و جزء) را به صورت گرافیکی نمایش میدهد و امکان مشاهده احادیث جزئیتر را فراهم میکند. حجتالاسلام باشتنی افزود: حدود ۲۹۲ هزار حدیث در این مجموعه دارای ترجمه، ۲۰۰ هزار حدیث دارای شرح و ۲۲۰ هزار حدیث دارای اطلاعات سندی (با استفاده از دادههای درایتنور) هستند.
مقایسه منابع و فهرستهای تخصصی
در بخش «مقایسه منابع»، مدیر گروه علمی حدیث و رجال مرکز نور به امکان مقایسه بین دو یا چند منبع حدیثی بر اساس روابط مشابهیابی (هممتن، کل و جزء و غیره) اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال، میتوان میزان مشابهت احادیث کتاب کافی با تهذیب یا با تمام ۲۴۵ منبع حدیثی موجود را مشاهده کرد. این قابلیت امکان ارزیابی میدانی تفاوتها بین نسخههای مختلف یک حدیث (نظیر تفاوتهای ناشی از تقطیع یا تصحیف) را نیز فراهم میآورد. وی بیان داشت: به عنوان نمونه، ۹۷ درصد احادیث کتاب کافی در کتاب وافی حضور دارد.
وی در پایان به «فهرست تخصصی» اشاره کرد که در آن موجودیتهای ارزشمند متن حدیثی مانند اسامی انبیا، ملائکه، مکانها، زمانها و وقایع، در طول سالیان متمادی توسط پژوهشگران نشانهگذاری و فرمتگذاری شدهاند و امکان بازیابی احادیث بر اساس این موجودیتها فراهم است. این نرمافزار با قابلیتهای گسترده خود، تحولی عمیق در زمینه پژوهشهای حدیثی ایجاد کرده است.
..............................
پایان پیام/
نظر شما