خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ابنا: خداوند بزرگ بارها در قرآن کریم راه درمان تمام نگرانیها و تنش ها و اضطرابها را یاد و ذکر خدا معرفی کرده است و تنها وسیله آرامشدهنده قلبها را «توجه به خدا» و یاد او عنوان کرده است: «اَلاَ بِذکرِ اللّهِ تَطمئِنُّ القُلوبِ»: بدانید و آگاه باشید که یاد خدا و ذکر او باعث آرامش دلهاست.[۲] و البته مصداق کامل یاد خدا، فریضه گوارای «نماز» است. زیرا خداوند متعال، به صراحت فلسفه وجودی نماز را، برپایی یاد خدا در دلها عنوان کرده است: «اَقمِ الصَلوهَ لِذکری»؛ نماز را به خاطر ذکر من و یاد من بپا دار.[۳]
به این ترتیب نقش پیشگیری کننده و حتی طبابت نماز در مورد نگرانی ها و اضطراب قابل بررسی است. پیامبر اکرم صلوات الله علیه و امامان معصوم علیهم السلام و بزرگان دین نیز بارها، به تاثیر نماز در رفع افسردگی و نقش آن در برطرف کردن هموم و ناراحتی ها اشاره کرده و شخص گرفتار و اندوهگین را به خواندن نماز دعوت کرده اند. گویی نماز طبیبی حاذق است که درمان این دردها و ناراحتی ها، به دستان شفا بخش او ممکن خواهد بود! در ذیل به چند مورد از این روایات اشاره میکنیم:
تأثیر نماز بر آرامش روح و روان از منظر روایات
«کانَ النَبیُّ علیه السلام اِذا حُزنهُ اَمرٌ اِستَعانَ بالصّومِ وَ الصَّلوهِ»: هرگاه واقعه ای رسول اکرم صلی الله علیه و آله را ناراحت و محزون می کرد، آن جضرت به وسیله روزه گرفتن و نماز خواندن از خداوند استعانت می جست.[۴]
«قال الصادق علیه-السلام : مَا یَمنَعُ اَحَدَکُم اِذا دَخَلَ عَلیهِ غَمٌّ مِن غُمُومِ الدُّنیا ان یتَوَضَّا فَیَدخُلَ المَسجدَ فَیرکَعَ رَکعَتَینِ یَدعُوَ اللهَ فیهِما اَما سَمِعتَ اللهَ یَقول وَ استَعینُوا بالصبرِ وَ الصَلَوهِ»: امام صادق علیه السلام فرمود: چه عاملی مانع می شود یکی از شما را در وقتی که غم و اندوه دنیوی بر او وارد شد، برود وضو بگیرد و داخل مسجد شود و دو رکعت نماز بخواند و خداوند بزرگ را بخواند. مگر نشنیده اند که پروردگار می فرماید به وسیله صبر و نماز از خدا یاری بخواهید.[۵]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«ما مِن عَبدٍ اِهتَمَّ بِمَواقیتِ الصَّلاهِ اِلا ضَمِنتُ لَهُ الرَوّحَ عِندَ المَوتِ وَ اِنقِطاعِ الهُمَومِ و الاَحزانِ وِ النِجّاه مِنَ النّارِ»: هیچ بنده ای به وقت نماز اهمیت نمی دهد مگر آنکه من ضمانت می کنم که به هنگام مرگ، آرامش داشته، غصه ها و ناراحتی ها از او جدا شوندو از آتش دوزخ، خلاص شود.[۶]
امیر المؤمنین حضرت امام علی علیه السلام میفرماید: «پروردگارا! تو از هر مونسی برای دوستانت نزدیک تری و از همه آنها برای کسانی که به تو اعتماد می کنند، برای کارگزاری و کفالت، آمادهتری. پروردگارا! باطن دلهای آنها را مشاهده میکنی و در اعماق ضمیرشان، بر احوال آنان آگاهی داری و میزان معرفت و بصیرتشان را میدانی، رازهای آنان نزد تو آشکار است و دلهای آنان در فراق تو بیتاب. اگر تنهایی سبب وحشت آنان گردد، یاد تو مونس آنهاست، و اگر سختیها بر آنان فرو ریزد، به تو پناه میبرند.»[۷]
امام صادق علیه السلام میفرماید: «هنگامی که مشکل مهمی برای حضرت علی علیه السلام پیش می آمد، به نماز بر میخاست سپس آیه «وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ …» را تلاوت می فرمود.[۸]
امام صادق علیه السلام فرمود: «صَلاهُ اللّیلِ تَذهَبُ بِالهَمِّ»: نماز شب ناراحتی و اندوه را از بین می برد.[۹]
امام علی علیه السلام فرمودند: «لَو یَعلَمُ المُصَلّی ما یَغشاهُ مِنَ الرَّحمَهِ لَما رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ»؛ اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهی است، هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت.[۱۰]
تأثیر نماز بر آرامش روح و روان از نظر علم روانشناسی
پیشگیری و درمان استرس و اضطراب با نماز
استرس و اضطراب بیماری شایع قرن جدید و حاصل زندگی در دنیای پر از فناوری و تکنولوژی و ارتباطات پیچیده و بی امان است. دنیایی که با پیشرفت های سریع و روزافزون، فرصت تأمل و آرامش را از انسان می گیرد. پیشرفت های سریع و پیچیده تمدن و ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی و در عین حال بی توجهی به ارزش های مذهبی و خانوادگی،هر روز بیشتر از روز گذشته باعث ایجاد نگرانی های جدید و عوامل تولید اضطراب می شود. به حدی که هر روز آمار بیماری های روحی و روانی، و مصرف قرص های آرام بخش اعصاب و همینطورمیزان اقدام به خودکشی و ابتلا به جنون و دیوانگی بیشتر میشود.
با این که دلایل علمی گوناگونی از سوی مکاتب و دیدگاههای مختلف، بعنوان دلایل بروز مشکلات روحی و روانی و تشدید آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ایمان و اعتقادات مذهبی بعنوان یک عامل مهم در بروز اضطراب نقش قابل تأمل وغیر قابل انکاری دارد.[۱۱] از این رو، نقش پیشگیری کننده و حتی درمانگر مذهب در قالب ارتباط با خدا و یاد او، در مورد ناراحتی ها و آلام روحی، قابل بررسی است.
پیشگیری و درمان افسردگی و ناامیدی با نماز
«دیل کارندگی» روان شناس مشهور غرب می نویسد: «در آمریکا، یه طور متوسط در هر ۳۵ دقیقه یک نفر خودکشی می کند و در هر دو دقیقه یک نفر دیوانه می شود. اگر این مردم از تسکین خاطر و آرامش، که دین و عبادت به آدمی می بخشد، بهره مند بودند، ممکن بود، از اغلب این خودکشی ها و بسیاری از دیوانگی ها جلوگیری شود.».[۱۲]
او در ادامه می نویسد: «هنگامی که کارهای طاقت فرسا و سنگین، نیروی جسمانی ما را تقلیل می دهد و اندوه و رنج ناشی از تحلیل قوا و کارهای خسته کننده هر نوع اراده ای را برای بازگشت از ما سلب می کند و بیشتر اوقات، که درهای امید به روی ما بسته می شود، آن هنگام است که به سوی خدا روی می آوریم. ولی اصلا چرا باید بگذاریم کار به اینجا بکشد و روح یأس و ناامیدی بر ما چیره شود؟ چرا نباید همه روزه به وسیله ارتباط با خدا و دعا و نیایش خداوند، قوای خود را تجدید کنیم؟»[۱۳]
پروفسور ویلیام جیمز در این باره می گوید: «در خصوص شفا یافتن و درمان بیمار به وسیله دعا و نماز باید گفت: چنانکه حقایق و واقعیت های پزشکی را قبول داشته باشیم، تعداد زیادی از پزشکان اظهار داشته اند که در بسیاری از موارد دعا و ارتباط مؤثر با خدا، در بهبودی حال بیمار مؤثر بوده است. بنابر این باید دعا را در معالجه بیماران به عنوان یکی ازروشهای درمانی مؤثر دانست.طبق بررسی های انجام شده، در مورد بسیاری از مردم، دعا و عبادت، برای معالجات مشکلات روحی بسیار تأثیرگذار بوده است و بهبودی اوضاع روح و روان، صحت و سلامت جسمی آنها را منجر خواهد شد. حتی به گفته دکتر کارل، حتی وقتی که یک نیایش ساده و به صورت ادای طوطی وار جملات باشد، بر روی رفتار و سلوک فرد، تأثیر می گذارد…»[۱۴]
افزایش قدرت تمرکز با نماز
از نظر روانشناسان، افراد موفق کسانی هستند که بتوانند به هنگام انجام کاری، تمام افکار خود را متمرکز کنند و تمام دانستنیهای خود را درباره آن به خاطر بیاورند و به کار بندند. تحقیقات علمی و روانشناسی ثابت کرده است که اگر روح و فکر انسان به طور کامل در مورد موضوعی متمرکز شود و یا برای انجام امری به کار افتد، نیروی شگفت انگیز و فوق العاده نیرومندی می آفریند که توانایی انجام پیچیده ترین و مشکل ترین کارها را هم خواهد داشت
ویلیام جیمز که پدرعلم روانشناسی جدید به حساب می آید، در این رابطه می گوید: تفاوت بین افراد نابغه با افراد عادی، یک امتیاز مادرزادی و موهبت فطری نیست بلکه مربوط به توجه و تمرکز کاملی است که به موضوع مورد مطالعه و نتیجه های آن مبذول می دارند و قطعاً میزان نبوغ، بستگی به میزان و درجه تمرکز افکار انسان دارد. در مورد این که چگونه می توان این نیرو را در خود ایجاد کرد و قدرت توجه و تمرکز را در خود بالا برد، «ویلیام مولتن» در مجله ریدرز دایچست می نویسد: « نیروی تمرکز فکر، به وسیله تمرین و مداومت حاصل می شود و البته این تمرین هدفمند، نیازمند شکیبایی و پشتکار است. وقتی توانستی افکارت را پی در پی ۵۰ یا ۱۰۰ بار در موضوعی متمرکز کنی لاجرم سایر افکار و خاطره ها جای خود را به موضوع مورد نظرتان خواهد داد. سرانجام عادت خواهی کرد که در هر امری با اراده خود ذهن را متمرکز سازی»[۱۵]
و برای حصول این امر، چه تمرینی بهتر از نماز که بهترین وسیله برای پرورش ذهن و تمرکز افکار و تقویت حواس در انسان است. زیرا نمازگزار، در هنگام خواندن نماز در تلاش است تا با تمام قدرت افکار خود را در یک جا متمرکز کند تا نمازش با خشوع و حضور قلب باشد. بلا شک تکرار و مداومت بر این عمل در وی، باعث می شود که قدرت تمرکز شخص نمازگزار ارتقاء یافته و بتواند در مورد سایر موضوعات نیز، تمام افکار خود را متمرکز سازد و در نتیجه به پیشرفت و موفقیت برسد.
پیشگیری و درمان اختلال شخصیت اسکیزوئید با نماز
بعضی از روانپزشکان ایرانی، عبارت «شخصیت منزوی» را به جای عبارت شخصیت «اسکیزوئید» پیشنهاد کرده اند. به این دلیل که بیمارانی که به این اختلال دچار شده اند، مدت مدیدی را در کناره گیری و فرار از افراد اجتماع سپری کرده اند و از نظر اطرافیان نیز، انسان هایی گوشه گیر، مردم گریز، منزوی، افسرده و تنها هستند. بیماران مبتلا به این حالت، اکثراٌ به سراغ مشاغل انفرادی که دور از جمع باشد و یا حداقل تماس با دیگران را داشته باشد، انتخاب می کنند و حتی بعضی از آنها، به سراغ کارشبانه می روند تا مجبور به معاشرت با افراد کمتری باشند
امروزه برای درمان این اختلال شخصیتی، روشهایی مثل روان درمانی، گروه درمانی و یا حتی دارو درمانی و مشاوره های طولانی مدت صورت می پذیرد اما چنانچه در پیشگیری و یا درمان این اختلال شایع شخصیت، به دنبال روش بهتری باشیم که به طور عملی شخص منزوی را از کنج تنهایی خود، بیرون آورده وبه بطن جامعه باز گرداند، راهکار مطمئنی به نام «نماز» باز هم، گره گشا خواهد بود. توصیه مؤکد دین اسلام و اولیا و بزرگان، مبنی بر، برگزاری نمازهای واجب یومیه به صورت جماعت و نیز، لبیک گفتن به ندای روح نواز نماز جمعه که فراخوان حضور در یک اجتماع با شکوه و غبادی است، بعنوان نماد وحدت و سندی معتبر از اصالت «اجتماعی بودن» و نفی تارک دنیا شدن و انزوا برای مسلمانان است، گویی همه این خط مشی ها و توصیه ها، خود به خود نمازگزار را از گوشه نشینی و تنهایی، به بطن اجتماع می کشاند. به این ترتیب، نماز نه تنها از ابتلا به اختلال اسکیزوئید پیشگیری می کند، بلکه قادر است که مبتلایان به این بیماری و اختلال را برای همیشه از گوشه عزلت، به آغوش جامعه بازگرداند.[۱۶]
افزایش نشاط و سلامت جسمانی با نماز
امروزه تعداد زیادی از مراجعه کنندگان به مراکز مشاوره و بخش های تخصصی بیمارستانهای عمومی، در واقع از یک سری آلام روحی رنج می برند که در این میان موضوع خواب در فرآیند ابتلا به آن مشکل و یا درمان آن نقش مهمی را ایفا می نماید. به همین دلیل، توجه و اهمیت دادن به مسئله ی بهداشت خواب، یک رکن مهم و اساسی در تأمین بهداشت جسمی و روحی به حساب می آید و هر موضوعی که در تنظیم بهداشت خواب نقش داشته باشد، می تواند به عنوان عامل پیشگیری کننده و یا حتی عامل درمان بسیاری از بیماریهای جسمی و روحی باشد. تحقیقات و یافته های علمی دانشمندان، بیانگر این مطلب است که نخستین اصلی که در ایجاد بهداشت خواب، توصیه می شود بیدار شدن از خواب، طبق یک برنامه مشخص و در ساعات معین است.[۱۷]
با توجه به جدول اوقات شرعی، در طول سال، در می یابیم که اوقت اذان صبح در تمام ایام سال، با در نظر گرفتن تغییرات ناشی از حرکات وضعی و انتقالی زمین، زمان ثابت و معینی است و برپادارنده نماز صبح، هنگام برخاستن از رخت خواب به قصد گرفتن وضو و اقامه نماز، گام مهمی را در جهت رعایت بهداشت خواب و در نتیجه آن حفظ سلامت جسمی و تعادل روحی و روانی برداشته است. شادابی و نشاط روح و روان حاصل کنش ها و فعالیت هایی است که شخص به آنها می اندیشد و آنها را انجام می دهد. البته عوامل دیگری نیز در این زمینه مؤثرند. از جمله مواد شیمیایی داخل بدن که به طور غیر ارادی سبب شادی انسان می شود و باعث سرزندگی و نشاط در جسم می شود، ماده ای به نام «کورتیزول» است که میزان آن در داخل بدن انسان در ساعات اولیه صبح بشدت افزایش می یابد.[۱۸] و در صورتی که شخص در این زمان ها، بیدار شود، انرژی و سرزندگی محسوسی در وجود خود احساس می کند که بی شک بر فعالیت ها و رفتار او در طی روز تاثیر گذار است. افزایش سطح کورتیزول در ساعات اولیه صبح و ارتباط آن با نشاط صبحگاهی، که از یافته های ثابت شده و مستند علم پزشکی است، اثبات می کند که به جا آوردن فریضه نماز صبح به خاطر توفیقی که از بیداری در ساعات اولیه صبح به انسان تقدیم می کند، باعث افزایش نشاط و سلامت جسمانی فرد خواهد شد.
پی نوشتها
- سوره بقره، آیه ۴۵
- سوره رعد، آیه ۲۸
- سوره طه، آیه ۱۴
- مجموعه ورام، ج ۱، ص ۳۰۳
- سفینه البحار، ج ۲، ص ۴۷
- بحارالانوار، ج ۸۳، ص ۹
- نهجالبلاغه خطبه ۲۲۵
- تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۱۹
- وسائل الشیعه، ج ۵/۲۷۲
- تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۱۷۵ ، حدیث ۳۳۴
- ترجمه فارسی سیناپس کاپلان سادوک، جدوم صفحه. ۴۷۳
- مجتبی کلباسی، یکصد پرسش و پاسخ درباره نماز، ستاد اقامه نماز، پائیز ۸۰ ش، چاپ اول، ج ۱ ص. ۸۷
- همان
- گودرز نجفی، راز نیایش (فوائد طبی و درمانی نماز)، شرکت چاپ و نشر بین الملل، پائیز ۸۶ ش، سوم، ص۴۴
- گودرز نجفی، راز نیایش (فوائد طبی و درمانی نماز)، شرکت چاپ و نشر بین الملل، پائیز ۸۶ ش، سوم، ص. ۸۹
- دکتر مجید ملک محمدی، ۴۰ نکته پزشکی پیرامون نماز، همدان، معارف، ۱۳۷۶ ش، نکته بیست و هفتم، به نقل از ترجمه فارسی روانپزشکی کاپلان سادوک، دکتر نصرت اله پور افکاری جلد سوم صفحه. ۱۱۱
- دکتر مجید ملک محمدی، ۴۰ نکته پزشکی پیرامون نماز، همدان، معارف، ۱۳۷۶ ش، نکته اول، به نقل از ترجمه فارسی روانپزشکی کاپلان سادوک، دکتر نصرت اله پور افکاری جلد سوم صفحه. ۱۱۱
- همان، نکته سوم، به نقل از فارماکولوژی کاتزونگ مبحث کورتیکو استروییدها.
- طبرسی. مکارم الاخلاق: ص ۳۳۸؛ عزیزی. نمازهای مستحبی، ص ۱۸۵.
- مکارم الاخلاق، ص۳۲۶.
- مکارم الاخلاق، ص۳۳۱.
- اصول کافی باب دعا حدیث ۳۳۶۵ ؛ راهی به سوی خدا ص۳۱۰.
نظر شما