خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: در مکتب انسانساز اسلام، کمک به همنوع و گرهگشایی از کار مؤمنان از جایگاه ویژهای برخوردار است. این عمل، نه تنها در دنیا موجب آرامش و برکت میشود، بلکه پاداش اخروی عظیمی نیز دارد. امام رضا (علیه السلام)، ضامن آهو و عالم آل محمد (ص)، در حدیثی نورانی به این موضوع اشاره کرده و میفرمایند: «مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِن فَرَّجَ اللّهُ عَنْ قَلْبِهِ یَوْمَ القِیمَةِ ».(1) (هر کس اندوه و مشکلی را از مؤمنی برطرف نماید، خداوند در روز قیامت اندوه را از قلبش برطرف سازد.). این حدیث شریف، تجلیگر رحمت و رأفت الهی است که بندگانش را به سوی همدلی، ایثار و رفع گرفتاری از یکدیگر سوق میدهد. این دستورالعمل حیاتی، ریشههای عمیقی در تعالیم قرآنی دارد که به آن خواهیم پرداخت.
۱. همدلی و همبستگی در جامعه ایمانی: بنیان قرآنی گرهگشایی
اسلام دین اخوت و برادری است. قرآن کریم بارها مؤمنان را به وحدت، همدلی و حمایت از یکدیگر فراخوانده است. وقتی فردی مؤمن دچار گرفتاری میشود، این وظیفه دیگر مؤمنان است که به یاری او بشتابند. این حس همبستگی و مسئولیتپذیری متقابل، ستون فقرات جامعه اسلامی را تشکیل میدهد و اجازه نمیدهد هیچ فردی در رنج و سختی تنها بماند. گرهگشایی از کار مؤمن، نه تنها یک عمل خیریه، بلکه تجلی عملی ایمان و برادری است.
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ(2)
(همانا مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس میان دو برادر خود صلح و آشتی برقرار سازید و از خدا پروا کنید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید.)
این آیه بنیان برادری ایمانی را مطرح میکند که به طور طبیعی مستلزم حمایت، یاری و گرهگشایی از یکدیگر است.
۲. پاداش دنیوی و اخروی گرهگشایی: بازتاب عدالت الهی
حدیث امام رضا (ع) به روشنی به پاداش اخروی عمل گرهگشایی اشاره میکند: "خداوند در روز قیامت اندوه را از قلبش برطرف سازد." این پاداش، بیانگر عدالت و فضل الهی است. همانگونه که انسان در دنیا از اندوه و مشکلات برادر مؤمن خود میکاهد، خداوند نیز در صحنه قیامت، که صحنه بیم و هراس است، غم و اندوه را از دل او میزداید. این نه تنها پاداشی بزرگ، بلکه ضمانتی برای آرامش ابدی در آن روز دشوار است. علاوه بر این پاداش اخروی، گرهگشایی در دنیا نیز آرامش روحی و برکت را برای فرد گرهگشا به ارمغان میآورد.
مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ(3)
( کیست آن کس که به خدا «قرض الحسنه» دهد (و از اموال خود در راه او انفاق کند) تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند؟ و برای او پاداش پرارزشی است.)
هرچند این آیه مستقیماً به گرهگشایی اشاره ندارد، اما مفهوم "قرض الحسنه" در آن، شامل هر نوع کمک مادی یا معنوی به نیازمندان و مؤمنان است که خداوند پاداش آن را چندین برابر خواهد کرد و "اجر کریم" (پاداش پرارزش) وعده داده شده است که میتواند شامل رفع اندوه در قیامت باشد.
۳. مفهوم "فرج" و انواع آن: از رفع مشکل مادی تا آرامش روحی
کلمه "فرج" در حدیث، به معنای گشایش، رفع غم و برطرف کردن مشکل است. این مفهوم بسیار وسیع است و میتواند شامل انواع مختلفی از یاری رساندن باشد:
رفع مشکلات مادی: کمک مالی به نیازمندان، پرداخت بدهی بدهکاران، تأمین مایحتاج زندگی.
رفع مشکلات روحی و روانی: همدردی، دلداری، نصیحت، شنیدن مشکلات، ایجاد امید و آرامش.
رفع مشکلات فکری و عملی: راهنمایی، مشورت، ارائه راهکار برای حل معضلات.
شفیع شدن: واسطهگری برای رفع ظلم از مظلوم، یا حل اختلافات.
هر یک از این اعمال، مصداقی از "فرج" هستند و میتوانند اندوه و مشکلات را از مؤمنی برطرف سازند. هدف اصلی، کاهش بار غم و سختی از دوش فرد مؤمن است، به گونهای که او احساس کند تنها نیست و دست یاریرسان او را حمایت میکند.
...وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَیٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ(4)
(...و در راه نیکی و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید، و در راه گناه و تجاوز همکاری نکنید، و از خدا بترسید که خداوند سختکیفر است.)
این آیه با تأکید بر "تعاونوا علی البر و التقوی" (همکاری در نیکی و تقوا) تمام مصادیق گرهگشایی را که در جهت خیر و صلاح مؤمن و جامعه باشد، در بر میگیرد.
۴. تأثیرات گرهگشایی بر فرد و جامعه: چرخه رحمت
عمل گرهگشایی، یک چرخه مثبت از رحمت و برکت را در جامعه ایجاد میکند. فردی که از او گرهگشایی شده، احساس آرامش و امید میکند و ممکن است در آینده او نیز به یاری دیگران بشتابد. این امر موجب افزایش اعتماد اجتماعی، تقویت مودت و کاهش فشارهای روانی در جامعه میشود. از طرفی، فرد گرهگشا نیز با انجام این عمل، قلب خود را از خودخواهی پاک کرده و به سمت فضایل اخلاقی سوق پیدا میکند. در حقیقت، این عمل نمادی از خودسازی و تقواست که هم به فرد و هم به جامعه سود میرساند.
لَّیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ وَلَٰکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ ۗ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنفُسِکُمْ ۚ وَمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ(5)
(هدایت آنها بر عهده تو نیست؛ بلکه خدا هر که را بخواهد، هدایت میکند. و هر مالی را که انفاق کنید، برای خودتان است؛ و (لی) جز برای جلب رضایت خدا انفاق نمیکنید. و هر مالی را که انفاق کنید، (پاداش آن) به تمام و کمال به شما داده خواهد شد، و به شما ستمی نخواهد شد.)
این آیه به وضوح بیان میکند که هر انفاق و خیری که انسان انجام میدهد، در واقع برای خود اوست و پاداش آن به تمام و کمال بازگردانده میشود، که یکی از این پاداشها، رفع اندوه در قیامت است.
۵. اهمیت نیت خالص در گرهگشایی: اخلاص در عمل
همانند تمام اعمال صالح در اسلام، نیت خالص در گرهگشایی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. عمل گرهگشایی باید تنها برای خشنودی خداوند و کمک به مؤمن باشد، نه برای کسب شهرت، جلب توجه یا اهداف دنیوی دیگر. اخلاص در نیت، ارزش عمل را مضاعف میکند و پاداش اخروی آن را تضمین میکند.
وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِیتًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِن لَّمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ(6)
(و مَثَل کسانی که اموال خود را برای جلب رضایت خدا و برای استوار کردن روحیه خود انفاق میکنند، همچون باغی است که در نقطهای بلند قرار داشته باشد؛ و بارانهای درشت به آن برسد، و میوههای خود را دو چندان بدهد؛ و اگر باران درشتی هم به آن نرسد، لااقل باران ملایمی بر آن ببارد. و خداوند به آنچه انجام میدهید، بیناست.)
این آیه تأکید بر "ابتغاء مرضات الله" (جلب رضایت خدا) در انفاق دارد که به طور کلی شامل هر نوع گرهگشایی میشود و نشان دهنده اهمیت نیت خالص است.
بنابراین حدیث شریف امام رضا (ع) یکی از زیباترین و پرمغزترین آموزههای اسلامی در زمینه اخلاق اجتماعی و معنویت است. این حدیث، با تکیه بر اصول قرآنی همدلی، برادری، عدالت الهی و پاداش اخروی، مسلمانان را به سوی گرهگشایی از کار یکدیگر سوق میدهد. با درک عمیق این مفهوم و تلاش عملی برای رفع مشکلات مؤمنان، میتوانیم هم به سعادت اخروی دست یابیم و هم جامعهای سرشار از رحمت، آرامش و همبستگی بنا کنیم. این عمل، در حقیقت، سرمایهگذاری برای آرامش ابدی و تجلی عملی ایمان در زندگی روزمره است.
پی نوشت:
1.کافی، ج ۲، ص ۲۰۰
2.سوره حجرات/ آیه ۱۰
3.سوره حدید/آیه ۱۱
4.سوره مائده/ آیه ۲
5.سوره بقره/ آیه ۲۷۲
6.سوره بقره/ آیه ۲۶۵
بانوف. دلداری(پژوهشگر، مشاور خانواده، فعال رسانه و فضای مجازی)
نظر شما