به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ وقف در دوره صفوی از یک عمل فردی و صرفاً عبادی فراتر رفت و به نهادی سازمانیافته و دیوانسالار تبدیل شد که نقشی بنیادین در ساختار اجتماعی و فرهنگی ایران ایفا کرد.
در این دوره، موقوفات نهتنها از سوی شاه و درباریان، بلکه از جانب واقفان مردمی نیز تأسیس میشد و به پشتوانهای پایدار برای مدارس دینی، دارالشفاءها، کاروانسراها و طیف گستردهای از خدمات اجتماعی شهری بدل شد. این شبکه گسترده از موقوفات، هویت شیعی را در قالب سازوکارهای منسجم حمایتی تقویت و نهادینه کرد.
اسناد برجایمانده از دفترهای وقف عصر صفوی نشان میدهد که موقوفات بهصورت منظم ثبت میشد و با متولیان مشخص و سازوکارهای اداری معین اداره میگردید. این امر بیانگر شکلگیری نوعی نظم حقوقی و اداری در مدیریت منابع وقفی و نظارت بر نحوه مصرف آنهاست.
کارکردهای اقتصادی و اجتماعی موقوفات
درآمد بازارها، حمامها و زمینهای کشاورزی وقفی صرف پرداخت حقوق معلمان، خرید کتاب برای مدارس، تأمین دارو برای بیماران و اطعام نیازمندان میشد. این کارکرد چندلایه، موقوفات را به یکی از مهمترین ابزارهای تأمین رفاه اجتماعی در شهرهای عصر صفوی تبدیل کرد.
مشارکت گسترده اجتماعی در وقف
نکته قابل توجه در این دوره، مشارکت فعال زنان اشرافی و حتی طبقات متوسط در وقفهای آموزشی و خیریه است. این مشارکت نشان میدهد که وقف در عصر صفوی، پدیدهای فراگیر بوده و به لایههای مختلف جامعه تسری یافته است. چنین موقوفاتی، علاوه بر ارائه خدمات عمومی، به تقویت مشروعیت سیاسی و فرهنگی حکومت صفوی نیز کمک میکرد.
بررسی این شبکه گسترده موقوفات شیعی، امکان شناخت دقیقتر از شیوه زندگی، الگوهای دینداری و سازماندهی اجتماعی شیعیان در عصر صفوی را فراهم میسازد. یکی از نمونههای شاخص این وضعیت، وقف بازارها و املاک پیرامون اماکن مقدس به آستانهای شیعی، از جمله آستان قدس رضوی است که نقشی محوری در اقتصاد مذهبی شهرها داشت.
نمونهای از متن کتاب وقفی عصر صفوی
در یکی از اسناد وقفی این دوره آمده است: «وقف نمود این کتاب را، کلب آستان علیّ بن أبیطالب؛ عباس الصفوی بر آستانه مقدسه شاه صفیّ علیهالرحمة، که هر که خواهد بخواند، مشروط آنکه از آستانه بیرون نبرند؛ هر که بیرون برد، شریک خون امام حسین (علیهالسلام) بودهباشد.»
........
پایان پیام/
نظر شما