خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا: امام علی(علیه السلام) در حکمت ۱۴۸ «نهج البلاغه» درباره نقش زبان در تجلی «شخصیت انسان» می فرماید: (انسان زیر زبان خود پنهان است [و تا سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد])؛ «الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ».
منظور از «مرء»؛ (انسان) در اینجا شخصیت و ارزش انسان است و منظور از «مخبوء»؛ (نهفته بودن) در زیر زبان این است که هنگامی که سخن بگوید شخصیت او آشکار می شود، چرا که سخن، ترجمان عقل و دریچه ای به سوی روح آدمی است و هر چه در روح اوست از خوب و بد، والا و پست، بر زبان و کلماتش ظاهر می شود. گاه انسان به افرادی برخورد می کند که از نظر ظاهر بسیار آراسته و پرابهت اند، اما همین که زبان به سخن می گشایند می بیند که چقدر تو خالی است، و بر عکس به افرادی برخورد می کند که ابداً ظاهری آراسته ندارند؛ اما هنگامی که زبان به سخن می گشایند، انسان احساس می کند شخص دانشمند و حکیمی است.
مرحوم علامه مجلسی این کلام را از «مصباح الشریعة» با اضافه ای از امام صادق از امیرمؤمنان علی(علیهما السلام) نقل کرده است و آن این که امام(علیه السلام) به دنبال این جمله می فرماید: «فَزِنْ کَلاَمَکَ وَ اعْرِضْهُ عَلَی الْعَقْلِ وَ الْمَعْرِفَةِ فَإِنْ کَانَ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ فَتَکَلَّمْ بِهِ وَ إِنْ کَانَ غَیْرَ ذَلِکَ فَالسُّکُوتُ خَیْرٌ مِنْه» (۱)؛ (حال که چنین است کلام خود را بسنج و بر عقل و معرفت عرضه دار هرگاه رضای خدا در آن است آن را بر زبان جاری کن و اگر غیر از آن است سکوت از چنین سخن گفتنی بهتر است).
درباره اهمیت این جمله کوتاه و تاثیر آن در شناخت انسان ها دانشمندان اسلامی، سخن های برجسته ای گفته اند از جمله ابن ابی الحدید در ذیل همین کلام حکمت آمیز می گوید: «مفهوم این کلام در عبارات مختلفی آمده، اما تعبیری که در اینجا آمده از نظر کوتاه بودن و پرمعنا بودن نظیر و مانند ندارد».(۲)
مرحوم مغنیه در «شرح نهج البلاغه» خود می گوید: «ادیب، فقیه و فیلسوف تنها با سخنانشان شناخته می شوند و همچنین وکلا و اخترشناسان، ولی طبیب و مهندس و مانند آنها هم با سخنانشان شناخته می شوند و هم با کارهایشان و به هر حال هر انسانی که سخنان تازه و مفیدی در اختیار برادر هم نوعش بگذارد عاقل، عالم، ادیب، فقیه و فیلسوف است، اما سخنوران فصیحی که اثر با ارزشی از خود به یادگار نگذارده اند سوفسطائیانی بیش نیستند، هر چند هزاران جلد نثر و نظم نوشته باشند».(۳)
تأثیر این سخن امام(علیه السلام) به قدری در شعر شعرا و ادیبان نمایان است.
سعدی می گوید:
تا مرد سخن نگفته باشد *** عیب و هنرش نهفته باشد
نیز می گوید:
زبان در دهان ای خردمند چیست *** کلید در گنج صاحب هنر
چو در بسته باشد چه داند کسی *** که گوهر فروش است یا پیله ور
شاعر دیگری می گوید:
آدمی مخفی است در زیر زبان *** این زبان پرده است بر درگاه جان
شاعر دیگری می گوید:
مرد، ار خزف و طلای کان است *** در زیر زبان خود نهان است. (۴)
پی نوشت:
(۱). بحار الأنوار، مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، محقق / مصحح: جمعی از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ قمری، چاپ دوم، ج ۶۸، ص ۲۸۵، باب ۷۸، (السکوت و الکلام و موقعهما و فضل الصمت و ترک ما لا یعنی من الکلام)؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نوری، حسین بن محمد تقی، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، ۱۴۰۸ قمری، چاپ اول، ج ۹، ص ۲۲، باب ۱۰۱، (اختیار الکلام فی الخیر حیث لا یجب علی السکوت).
(۲). شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، أبو حامد عز الدین عبد الحمید بن هبه الله بن محمد بن محمد بن أبی، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۴ قمری، چاپ اول، ج ۱۸، ص ۳۵۳، ۱۴۴ (و من کلامه ع فی بیان منزلة الإنسان أثناء کلامه).
(۳). فی ظلال نهج البلاغة، مغنیة، محمد جواد، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۳۵۸ شمسی، چاپ سوم، ج ۴، ص ۳۱۶.
(۴). پیام امام امیر المؤمنین(علیه السلام)، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعی از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ شمسی، چاپ اول، ج ۱۳، ص ۲۲۱.
نظر شما