خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- کسی که امروز تصمیم به شناخت صفات و خصوصیات خود و تزکیه و اصلاح خویش می گیرد، دارای مجموعه ای وسیع از صفات و استعدادها ـ خواه در جهت مثبت، خواه در جهت منفی ـ است.
پاره ای از این صفات جنبه اکتسابی دارد، یعنی شخص به دست خود و تحت تأثیر عوامل و شرایط محیطی ـ اعم از خانواده و مدرسه و اجتماع ـ آن ها را به دست آورده است؛ پاره ای دیگر، دارای زمینه های موروثی است و با مساعدت شرایط محیطی، عوامل تربیتی و همراهی صفات جنبی دیگر به مرحله فعلیت رسیده است.
بعضی دیگر از استعدادها ممکن است جنبه خدادادی داشته و چه بسا سابقه ای در نسل گذشته نیز نداشته باشد.
تنظیم جدول صفات
با مطالعه در زندگی خویشان و اطرافیان نزدیک می توان استعدادهایی را که احتمالاً از طریق توارث به ما منتقل شده اند و چه بسا پاره ای از آن ها به فعلیت رسیده اند و پاره ای دیگر هنوز حالت بالقوه دارند را، شناسایی و در جدولی تنظیم کرد.
بدین ترتیب که صفات و استعدادهای موروثی مثبت را در یک ستون و صفات و استعدادهای منفی را در ستون دیگر قرار داد و با قرار دادن علاماتی، شدّت و ضعف آن ها را مشخّص کرد. سپس صفات اکتسابی را نیز به همان ترتیب در دو ستون گردآورد.
برای کشف و شناسایی صفات و خصوصیات خود، علاوه بر مطالعه در زندگی نسل قبل و بررسی دقیق احوال خود، می توان از طریق مطالعه در خصوصیات دوستان نزدیک و کسانی که با آن ها معاشرت نزدیک تری داریم نیز به نکاتی پی برد زیرا دوستی و صمیمیت جز در سای وجوه مشترک روحی و اخلاقی امکان پذیر نیست.
مثلاً اگر کسی فرد متین و موقّری است هرگز نمی تواند با شخص سبک سری طرح دوستی بریزد و یا صمیمی شود. یا کسی که صالح و خیرخواه دیگران است نمی تواند باکسی که فاسق و بدخواه دیگران است پیوند دوستی برقرار کند و...
بنابراین، بررسی خصوصیات روحی و اخلاقی دوستان و آشنایان نزدیک نیز می تواند به طور غیر مستقیم ما را در شناخت خصوصیات روحی و اخلاقی خودمان تا حدّی یاری کند.
مراقبه
مراقبه از مهمترین شرایط سلوک الی الله و از لوازم حتمی آن است. تا در این زمینه، موفقیت نصیب کسی نشود، در سایر مراحل نیز توفیقی به دست نخواهد آمد.
زیرا شرط اوّل برای گام برداشتن در مسیر زندگی خدا این است که شخص از وظایف و تکالیفی که بر عهده دارد غفلت نکند و به تدریج باطن خود را از آلودگی تصفیه نماید و لازمه آن، مراقبت کامل و دائمی از اعمال و حالات قلبی است.
بزرگان اهل معرفت، مراقبه را در حکم پرهیز از غذای نامناسب، و سایر عوامل و مراتب معنوی را در حکم دارو دانسته اند. تا وقتی مریض از آنچه برای او مناسب نیست پرهیز نکند، دارو در او موثّر نمی افتد.
مراقبه را مراتبی است، لکن حقیقت آن در تمام مراتب این است که شخص، خداوند متعال را ناظر و مراقب خویش داند و سعی در مراعات ادبِ حضور نماید که: «به یقین خدا در همه حال مراقب و نگران شماست.»
اولین مرتبه از این ادبِ حضور آن است که شخص چون خود را در پیشگاه خدا و در محضّر او می بیند، اقدام به مخالفت نکند، یعنی حریم اوامر الهی را نکشند و به ارتکاب حرام یا ترک واجب اقدام نکند.
امّا مرتبه بالاتر این است که شخص از هر آنچه خلاف رضای حقّ است پرهیز کند و حتی از امور لهو نیز دوری جوید و در هر کاری، ملاک ترک یا انجام عمل را رضای خدا قرار دهد. اگر مدت زمانی بر این روش مداومت کند، و با علم و آگاهی از نقاط ضعف خود از غلبه هوای نفس جلوگیری به عمل آورد، این حال برای او ملکه شده، در او پایدار می شود.
محاسبه
یکی از لوازم موفقیت در امر مراقبه این است که شخص در آخر هرروز، زمان مناسبی را برای رسیدگی به اعمال روزانه خود اختصاص دهد، و در آن به محاسبه نفس خویش بپردازد. محاسبه نفس از عوامل بسیار موثّر در اصلاح و تهذیب نفس و تقویت و پرورش اراده است که در تعالیم اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است.
حضرت امام موسی کاظم (ع) می فرمایند: آن کس که روزانه یک بار به محاسبه نفس خویش نپردازد، از ما نیست.
در ضمن این محاسبه روزانه، اگر شخص با مواردی مواجه شود که از وظایف خود تخلّف کرده و خطایی از او سرزده است، باید بلافاصله در مقام توبه و استغفار برآید و با توجه به اصولی که در شرع آمده است به جبران آن پرداخته، و تصمیم قاطع بر ترک آن بگیرد.
منابع:
1- قرآن کریم
2- علامه طباطبایی، محمدحسین، رساله لبّ الّلباب
3- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی
4- فیض کاشانی، محسن، محجه البیضاء
نظر شما