خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ابنا: تعاون در اسلام، یکی از مفاهیمی است که ریشه در آموزههای وحیانی قرآن کریم و سیره اهلبیت(ع) دارد. این مفهوم، بهعنوان یکی از اصول اخلاقی و اجتماعی دین اسلام، راهی برای ایجاد همدلی، اتحاد و پیشرفت در جامعه اسلامی ارائه شده است. در این مقاله، تلاش شده است تا با استناد به منابع شیعه، جایگاه تعاون در اسلام بررسی شود و نقش آن در ساختار اجتماعی امت اسلامی مورد تحلیل قرار گیرد.
تعاون؛ اصل بنیادین در قرآن کریم
قرآن کریم بهعنوان کتاب هدایت بشری، بر اهمیت تعاون و همکاری میان انسانها تأکید فراوان دارد. خداوند متعال در آیه ۲ سوره مائده میفرماید: «وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَلا تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»؛ در این آیه، دو اصل مهم مورد توجه قرار گرفته است: نخست، همکاری در امور نیک و تقوا، و دوم، اجتناب از همکاری در گناه و دشمنی(۱).
مفهوم تعاون در قرآن، نهتنها به معنای کمک به دیگران، بلکه به معنای مشارکت فعال در امور خیر و سازنده است. این اصل، پایهای برای ایجاد یک جامعه سالم و متعالی است که افراد آن با همدلی و همکاری به سوی اهداف الهی حرکت میکنند.
از سوی دیگر، آیات دیگری مانند آیه ۱۰۳ سوره آلعمران نیز بر اتحاد و همبستگی میان مسلمانان تأکید دارد: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلا تَفَرَّقُوا». این آیه نشان میدهد که تعاون و اتحاد میان افراد جامعه اسلامی، نهتنها یک وظیفه اخلاقی بلکه یک دستور الهی است که برای حفظ انسجام امت اسلامی ضروری است(۲).
تعاون در سیره اهلبیت(ع)
اهلبیت پیامبر(ص)، بهعنوان الگوهای کامل اخلاق و رفتار اسلامی، همواره بر اهمیت تعاون و همکاری میان مسلمانان تأکید داشتند. امام علی(ع) در نهجالبلاغه میفرماید: «الناسُ عبادُ اللهِ، و إخوانٌ فی دینِ اللهِ»؛ این سخن گرانبها بیانگر آن است که همه انسانها بندگان خداوند هستند و در دین الهی برادر یکدیگرند(۳). این اصل، زمینهای برای ایجاد همبستگی میان افراد جامعه اسلامی فراهم میکند.
سیره عملی امام علی(ع) نیز نمونهای روشن از تعاون است. ایشان در دوران حکومت خود، همواره تلاش میکردند تا با همکاری مردم، مشکلات جامعه را حل کنند و عدالت اجتماعی را برقرار سازند. نمونههایی از این رفتار را میتوان در تقسیم بیتالمال بهصورت عادلانه و توجه ویژه به اقشار محروم جامعه مشاهده کرد(۴).
امام صادق(ع) نیز در حدیثی میفرماید: «المؤمنُ مِرآةُ المؤمنِ»؛ این حدیث نشاندهنده اهمیت ارتباط میان مؤمنان و ضرورت همکاری آنان برای اصلاح یکدیگر است(۵). چنین آموزههایی نشان میدهد که تعاون نهتنها وسیلهای برای رفع نیازهای مادی، بلکه ابزاری برای تقویت اخلاق و ایمان افراد جامعه است.
تعاون؛ راهی برای تحقق عدالت اجتماعی
یکی از مهمترین اهداف تعاون در اسلام، تحقق عدالت اجتماعی است. عدالت اجتماعی به معنای تقسیم عادلانه منابع و فرصتها میان افراد جامعه است تا همه بتوانند از حقوق برابر برخوردار باشند. امام علی(ع) در نامهای به مالک اشتر میفرماید: «فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ، أَوْ نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ»؛ این بیان ارزشمند نشاندهنده دیدگاه عمیق امام نسبت به عدالت اجتماعی است که بر اساس تعاون و همکاری میان انسانها بنا شده است(۶).
در اسلام، تعاون میان افراد جامعه بهعنوان راهی برای کاهش فاصله طبقاتی و رفع محرومیتها معرفی شده است. زکات، خمس و سایر احکام مالی اسلام نیز نمونههایی از این اصل هستند که هدفشان ایجاد تعادل اقتصادی و اجتماعی میان مسلمانان است.
همچنین، تعاون در سطح خانواده نیز مورد تأکید قرار گرفته است. خانواده بهعنوان کوچکترین واحد اجتماعی، نقش اساسی در تربیت نسل آینده دارد. آموزههای اسلامی بر این نکته تأکید دارند که اعضای خانواده باید با همکاری و حمایت از یکدیگر، محیطی سالم و سازنده ایجاد کنند تا زمینه رشد معنوی و اخلاقی فراهم شود(۷).
پاورقیها:
۱. قرآن کریم، سوره مائده، آیه ۲.
۲. قرآن کریم، سوره آلعمران، آیه ۱۰۳.
۳. نهجالبلاغه، خطبه ۱۹۳.
۴. همان.
۵. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۲، ص ۱۷۳.
۶. نهجالبلاغه، نامه ۵۳.
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۲۳۷.
نظر شما