"همدلی" و "مسئولیت‌پذیری" سنگ زیر بنای تحکیم قدرت جامعه اسلامی

خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: همدلی و مسئولیت‌پذیری دو ستون اساسی هستند که می‌توانند به طور چشمگیری به تقویت و اقتدار جامعه اسلامی کمک کنند. در ادامه به چگونگی این تاثیرگذاری می‌پردازیم:

همدلی (Empathy): درک و احساس مشترک
همدلی فراتر از صرفاً دلسوزی است؛ به این معناست که خود را جای دیگری بگذاریم و وضعیت، احساسات و تجربیات او را از دیدگاه خودش درک کنیم. در جامعه اسلامی، این مفهوم ریشه‌های عمیقی در آموزه‌های قرآنی و سنت نبوی دارد که به مومنان توصیه می‌کند "مانند یک پیکر واحد" باشند و "به یکدیگر مهربان" باشند.
"وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَیٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ"(1)
 "و در راه نیکی و پرهیزگاری، با یکدیگر همکاری کنید؛ و در راه گناه و تعدّی، همکاری ننمایید؛ و از خدا بپرهیزید که مجازاتش شدید است."
 این آیه صراحتاً دستور به تعاون و همکاری می‌دهد. "بِرّ" (نیکی) شامل هر کار خیری است که به صلاح فرد و جامعه است. وقتی اعضای جامعه اسلامی در انجام کارهای خیر و تقوا (که خود مانع از فساد و تباهی است) همدلانه و همکارانه عمل کنند، قدرت درونی و بیرونی جامعه به شدت افزایش می‌یابد. این همکاری، جامعه را در برابر چالش‌ها مقاوم‌تر ساخته و به آن توانایی پیشرفت در مسیر خیر و صلاح را می‌دهد.
و در آیه دیگر می فرماید:
"إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ"(2)
 "مؤمنان [واقعی] فقط با هم برادرند؛ پس میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید؛ و از خدا پروا کنید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید."
این آیه، اساس اخوت و برادری را در جامعه اسلامی بنا می‌نهد. برادری به معنای همدلی عمیق، دلسوزی برای یکدیگر و تلاش برای رفع کدورت‌هاست. جامعه‌ای که اعضای آن همدیگر را برادر بدانند، متحد، یکپارچه و نیرومند خواهد بود. تفرقه و نزاع، قدرت جامعه را تحلیل می‌برد، در حالی که اخوت و صلح، آن را قدرتمند می‌سازد.

چگونه همدلی به ایجاد قدرت در جامعه اسلامی کمک می‌کند؟

همبستگی و انسجام اجتماعی:
کاهش گسست‌های اجتماعی: وقتی افراد نسبت به مشکلات یکدیگر بی‌تفاوت نباشند، کمتر شاهد اختلافات شدید طبقاتی، قومی یا مذهبی خواهیم بود. همدلی باعث می‌شود شکاف‌های جامعه پر شود و افراد خود را جزئی از یک کل بزرگ‌تر بدانند.

احساس تعلق و هویت مشترک: درک متقابل باعث می‌شود افراد احساس کنند بخشی از یک خانواده بزرگ‌تر هستند. این حس تعلق، هویت مشترکی ایجاد می‌کند که می‌تواند در برابر فشارهای بیرونی و تفرقه‌افکنی مقاومت کند.
مثال: اگر فردی نیازمند در جامعه احساس کند که دیگران به او توجه دارند و برای رفع مشکلش تلاش می‌کنند، احساس عزلت نخواهد کرد و همین حس حمایت جمعی، به تقویت کل جامعه می‌انجامد.

تقویت روحیه تعاون و همکاری (برادری و اخوت):

حل مشکلات جمعی: بسیاری از مشکلات یک جامعه (مانند فقر، بلایای طبیعی، بیماری‌ها) نمی‌توانند توسط یک فرد یا یک نهاد به تنهایی حل شوند. همدلی باعث می‌شود افراد داوطلبانه برای کمک به همنوعان خود بسیج شوند. این تعاون جمعی، قدرت جامعه را در مقابله با چالش‌ها چند برابر می‌کند.

تقسیم بار مسئولیت‌ها: در جامعه همدل، بار مشکلات بر دوش یک گروه خاص نیست؛ بلکه همه در حد توان خود سهمی بر عهده می‌گیرند. این تقسیم مسئولیت، از فرسودگی و ناامیدی جلوگیری می‌کند و به پایداری تلاش‌ها کمک می‌کند.
مثال: در زمان جنگ یا بحران، همدلی مردم باعث می‌شود که همه برای دفاع از وطن و کمک به آسیب‌دیدگان متحد شوند، که این اتحاد قدرت بی‌بدیلی ایجاد می‌کند.

ترویج عدالت و کاهش بی‌عدالتی:
حساسیت به حقوق دیگران: فرد همدل نمی‌تواند ظلمی را ببیند و سکوت کند. او درد دیگری را درد خود می‌داند و برای رفع بی‌عدالتی اقدام می‌کند. این حساسیت عمومی به عدالت، تضمین‌کننده حقوق همه شهروندان است.

مبارزه با فساد و تبعیض: در جامعه‌ای که همدلی بالا باشد، فساد و تبعیض به سرعت شناسایی و طرد می‌شوند، زیرا این پدیده‌ها به افراد آسیب می‌رسانند و جامعه همدل، تاب آسیب دیدن اعضایش را ندارد.
​​​​​​​مثال: امام علی (ع) می‌فرمایند: "اگر ستم بر تو روا داشته شده است، تو نیز بر دیگران ستم مکن." این جمله ریشه در همدلی دارد و به مومنان توصیه می‌کند که دردی که چشیده‌اند را بر دیگری روا ندارند.

مسئولیت‌پذیری (Accountability): پذیرش تعهد و پاسخگویی
مسئولیت‌پذیری یعنی هر فرد، گروه یا نهاد در قبال وظایف و اقداماتی که بر عهده دارد، متعهد باشد و پیامدهای آن را بپذیرد. این مفهوم در اسلام بسیار مهم است و بر اساس آن، هر فرد در قبال اعمال خود هم در دنیا و هم در آخرت مسئول است.

چگونه مسئولیت‌پذیری به ایجاد قدرت در جامعه اسلامی کمک می‌کند.
نظم و کارآمدی سازمانی و اجتماعی:
انجام وظایف به بهترین نحو: وقتی هر فرد (از یک کارمند ساده تا یک مدیر ارشد، از یک پدر خانواده تا یک حاکم) احساس مسئولیت کند، تلاش می‌کند وظایف خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهد. این امر به افزایش کیفیت خدمات، محصولات و اداره امور جامعه می‌انجامد.

کاهش هرج و مرج و بی‌نظمی: بی‌مسئولیتی ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی است. وقتی همه به وظایف خود پایبند باشند، جامعه به طور خودکار منظم‌تر و کارآمدتر عمل می‌کند.
​​​​​​​مثال: اگر یک معلم مسئولیت تعلیم و تربیت صحیح دانش‌آموزان را بر عهده بگیرد، نسلی باسواد و متعهد تربیت می‌شود که خود به خود به قدرت جامعه می‌افزاید.
"وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا" (این آیه به طور مستقیم به مسئولیت اشاره ندارد، بلکه به عواقب عدم مسئولیت‌پذیری اشاره می‌کند. بهتر است از آیه‌ای استفاده کنیم که مستقیم‌تر به مسئولیت اشاره کند.)
"إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ ۖ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا"(3)
ترجمه: "ما امانت (تکلیف و مسئولیت الهی) را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، ولی آنها از برداشتن آن سر باز زدند و از آن ترسیدند؛ اما انسان آن را بر دوش کشید! او بسیار ظالم و نادان بود (که قدر این مقام بزرگ را ندانست)."
 این آیه به انسان، جایگاه و مسئولیت عظیمی در قبال امانت الهی می‌دهد. این امانت شامل مسئولیت‌های فردی، اجتماعی، حفظ محیط زیست و آبادانی زمین است. جامعه‌ای که افرادش این مسئولیت بزرگ را به درستی درک کرده و آن را به انجام رسانند، جامعه‌ای آباد، مترقی و قدرتمند خواهد بود که می‌تواند خلافت الهی در زمین را به بهترین شکل ایفا کند. 

ایجاد اعتماد و شفافیت:
پاسخگویی و اطمینان عمومی: وقتی افراد و نهادها در قبال اعمال خود پاسخگو باشند، مردم به آنها اعتماد می‌کنند. این اعتماد عمومی، سرمایه اجتماعی بزرگی است که به پایداری سیستم‌ها و نهادها کمک می‌کند.

کاهش فساد و سوءاستفاده: مسئولیت‌پذیری باعث می‌شود افراد کمتر به فکر سوءاستفاده از موقعیت خود باشند، زیرا می‌دانند باید در قبال آن پاسخگو باشند. شفافیت در عملکردها، جلوی بسیاری از تخلفات را می‌گیرد.
​​​​​​​مثال: یک دولت مسئولیت‌پذیر، اطلاعات مربوط به بودجه و تصمیمات خود را به طور شفاف ارائه می‌دهد و به مردم اجازه می‌دهد که عملکرد آن را ارزیابی کنند. این شفافیت، اعتماد مردم را جلب می‌کند.

رشد و توسعه پایدار:
حفظ منابع و ثروت ملی: افراد مسئولیت‌پذیر نه تنها به منافع کوتاه‌مدت خود، بلکه به منافع بلندمدت جامعه و نسل‌های آینده نیز فکر می‌کنند. این دیدگاه باعث می‌شود منابع طبیعی و ثروت ملی به طور صحیح مدیریت و حفظ شوند.

تعهد به پیشرفت و تعالی: مسئولیت‌پذیری صرفاً به معنای انجام وظایف نیست، بلکه شامل تلاش برای بهبود مستمر و رسیدن به بهترین‌ها نیز می‌شود. این روحیه، جامعه را به سمت نوآوری، توسعه علمی و اقتصادی سوق می‌دهد.
​​​​​​​مثال: دانشمندان و محققان مسئولیت‌پذیر، با تعهد به کار خود، به پیشرفت علمی جامعه کمک می‌کنند و این پیشرفت، خود یکی از مهمترین مولفه‌های قدرت ملی است.

ارتباط همدلی و مسئولیت‌پذیری:
این دو مفهوم نه تنها جدا از هم نیستند، بلکه یکدیگر را تقویت می‌کنند:

همدلی، موتور مسئولیت‌پذیری است: وقتی فردی درد و نیاز دیگری را درک کند (همدلی)، انگیزه قوی‌تری برای انجام مسئولیت‌های خود در قبال او پیدا می‌کند. برای مثال، یک پزشک همدل با بیمار خود، مسئولیت درمان او را با دقت و دلسوزی بیشتری انجام می‌دهد.
​​​
مسئولیت‌پذیری، بستر همدلی را فراهم می‌کند: جامعه‌ای که در آن هر کس به وظیفه خود عمل می‌کند، از بسیاری از مشکلات و ناملایمات رها می‌شود و این آسودگی خاطر، فرصت و بستر بیشتری برای بروز همدلی و توجه به مسائل عمیق‌تر انسانی فراهم می‌آورد.
جامعه اسلامی که در آن افراد با یکدیگر همدلی داشته باشند (یعنی درد هم را درک کنند و در کنار هم باشند) و در عین حال، هر کس مسئولیت‌های فردی و اجتماعی خود را به درستی و با تعهد انجام دهد، به قدرتی بی‌نظیر دست خواهد یافت. این قدرت نه تنها در ابعاد نظامی یا اقتصادی، بلکه در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و معنوی نیز تجلی پیدا می‌کند و آن را به الگویی موفق و پایدار در جهان تبدیل می‌کند. این همان جامعه‌ای است که در آموزه‌های اسلامی به آن "امت واحده" یا "برادران دینی" گفته می‌شود که در آن همه افراد برای صلاح و فلاح یکدیگر تلاش می‌کنند.

پی‌نوشت:
1.مائده/آیه 2
2.حجرات/آیه 10
3.احزاب/آیه 72