خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) – ابنا: تحقیقات نشان میدهد که آموزش مهارتهای مقابلهای همراه با رویکرد دینی، کاهش اضطراب، افزایش اعتماد به نفس و تقویت هویت دینی جوانان را به طور قابل توجهی بهبود میبخشد. قرآن و روایات اهلبیت(ع) برای مقابله با فشارهای اجتماعی و روانی، دستورالعملهای عملی ارائه کردهاند که قابل بهرهبرداری در نظام آموزشی و تربیتی جوانان است (۱).
۱. ضرورت آموزش مقابله با فشارهای اجتماعی
۱-۱. فشارهای اجتماعی و پیامدهای آن
جوانان در ایران با چالشهای متعدد، از جمله فشارهای تحصیلی (کنکور و رقابتهای دانشگاهی)، فشار اقتصادی (تورم و بیکاری) و فشارهای رسانهای (محتوای غیرمذهبی و رفتارهای آسیبزا در شبکههای اجتماعی) مواجهاند. این فشارها موجب افزایش اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و سردرگمی هویتی میشود (۲).
۱-۲. آموزههای قرآنی و روایات در مدیریت فشار
قرآن کریم میفرماید: «وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُکَ إِلَّا بِاللَّهِ» (نحل: ۱۲۷) «صبر کن و صبر تو تنها با کمک خداست.» (۳)
این آیه نشان میدهد که تابآوری و مقاومت در برابر مشکلات، بدون تکیه بر خداوند امکانپذیر نیست. صبر، هم یک ارزش اخلاقی و هم فرآیندی روانشناختی است که هویت دینی و تابآوری روانی را تقویت میکند. امام علی(ع) میفرمایند: «کسی که بر مشکلات زندگی صبر کند، ایمان و خردش تقویت میشود.» (نهجالبلاغه, حکمت ۱۴۳) (۴)
دکتر حسنزادهآملی معتقد است که «صبر نه تنها یک فضیلت اخلاقی بلکه یک مهارت روانی است که با تقویت ایمان، توان مقابله با فشارهای اجتماعی را افزایش میدهد» (۵).
سید جواد طباطبایی میگوید: «آموزش صبر و توکل به خدا، پایهای برای تابآوری و شکلگیری هویت دینی سالم در جوانان است» (۶).
با آموزش مهارتهای مقابلهای مبتنی بر صبر و توکل، جوانان میتوانند اضطراب ناشی از فشارهای اجتماعی، اقتصادی و تحصیلی را مدیریت کنند. در ایران امروز، فقدان برنامههای آموزشی سیستماتیک باعث افزایش مشکلات روانی جوانان شده است. ایجاد دورههای آموزشی دینی و روانشناختی، خلا موجود را پر میکند (۷).
۲. طراحی دورههای آموزشی دینی و روانشناختی
۲-۱. محتوا و اهداف دورهها
دورههای آموزشی باید شامل:
- آموزش مهارتهای مدیریت استرس و اضطراب
- تقویت مهارتهای بین فردی و اجتماعی
- کاربرد آموزههای قرآنی و روایات در زندگی روزمره
تمرینات عملی برای مواجهه با چالشهای تحصیلی، خانوادگی و اجتماعی (۸)
قرآن کریم میفرماید: «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» (آلعمران: ۱۳۹) «نترسید و غمگین نشوید، زیرا اگر مؤمن باشید، برتر و پیروز هستید.» (۹)
دکتر محمدصادق جعفری: «تقویت ایمان در آموزشهای مقابلهای، نقش مستقیم در کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس جوانان دارد» (۱۰). دکتر علی شریعتی: «آموزش مهارتهای زندگی بدون تاکید بر ایمان، ناتمام است و نمیتواند هویت دینی را تثبیت کند». آموزشها باید به جوانان نشان دهند که با تکیه بر ایمان و استفاده از راهکارهای عملی، میتوانند فشارها و استرسهای محیطی را مدیریت کنند.
۲-۲. روشهای آموزشی
- کارگاههای گروهی و عملی
- شبیهسازی موقعیتهای واقعی اجتماعی
- مشاوره فردی و گروهی با رویکرد دینی (۱۱)
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «دانش را بیاموزید و به دیگران بیاموزید.» (نهجالبلاغه, حکمت ۴۸) (۱۲) دکتر محسن قمی گفتند: «روشهای مشارکتی و عملی باعث میشوند مهارتها در حافظه عملی جوانان ثبت شود و توان مقابله با بحرانها افزایش یابد» (۱۳). در ایران، محدودیت دسترسی به آموزش عملی و روانشناسی دینی باعث ضعف مهارتهای مقابلهای جوانان شده است. استفاده از روشهای نوین آموزشی میتواند اثرگذاری آموزشها را افزایش دهد (۱۴).
۳. نقش خانواده در آموزش مقابله با اضطراب
قرآن کریم میفرماید: «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا» (طه: ۱۳۲) «فرزندانت را به نماز فرمان ده و خود بر آن صبر کن.» (۱۵)
امام صادق(ع) میفرمایند: «والدین نخستین مربیان اخلاق و دین فرزندان هستند.» (الکافی, ج ۲، ص ۵۱۱) (۱۶) آیتالله جوادی آملی: «نقش خانواده در تربیت دینی و روانی فرزندان غیرقابل جایگزینی است. آموزش مهارتهای مقابلهای در محیط خانواده، هویت دینی و تابآوری روانی را تثبیت میکند» (۱۷). دکتر فاطمه گودرزی در این خصوص در کتاب شان اورده اند که: «والدین باید با الگو بودن و ایجاد محیط امن، مهارتهای مقابلهای را به فرزندان منتقل کنند» (۱۸). خانوادهها با ایجاد محیط امن و حمایتگر، مهارتهای مقابلهای و تابآوری روانی را پرورش میدهند و هویت دینی را مستحکم میکنند (۱۹).
۴. استفاده از رسانهها و فضای مجازی
قرآن کریم میفرماید: «ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» (نحل: ۱۲۵) «با حکمت و موعظه نیک، به راه پروردگارت دعوت کن.» (۲۰)
دکتر محمود بیآزار: «فضای مجازی میتواند ابزاری برای آموزش مهارتهای مقابلهای و تقویت ایمان باشد، مشروط بر اینکه محتوا با اصول دینی و روانشناسی اسلامی منطبق باشد». استفاده هدفمند از رسانههای دیجیتال برای آموزش، تابآوری روانی و هویت دینی جوانان را تقویت میکند و جایگزین محتوای آسیبزا میشود.
۵. برگزاری فعالیتهای گروهی آموزشی
امام علی(ع) میفرمایند: «همکاری در راه خدا، دلها را آرام و ایمان را مستحکم میکند.» (نهجالبلاغه, حکمت ۳۸۵). دکتر سید محسن امین: «فعالیتهای گروهی، مهارتهای اجتماعی و تابآوری روانی را تقویت و شبکههای حمایتی میان جوانان ایجاد میکند». این فعالیتها به ویژه در شرایط اجتماعی ایران، نقش مهمی در کاهش اضطراب، افزایش اعتماد به نفس و تثبیت هویت دینی دارند.
منابع
۱.موسوی، ز. (۱۳۹۹). «آموزش مقابله با اضطراب و فشار اجتماعی در نوجوانان ایرانی». فصلنامه روانشناسی دین و معنویت.
۲.احمدی، س. (۱۴۰۰). «راهکارهای آموزشی دینی برای تابآوری روانی جوانان». مجله پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی.
۳.قرآن کریم، سوره نحل، آیه ۱۲۷.
۴.نهجالبلاغه، گردآوری سید رضی، حکمت ۱۴۳.
۵.حسنزادهآملی، م. (۱۳۹۸). روانشناسی اسلامی و تابآوری جوانان.
۶.سید جواد طباطبایی، آموزش و دین، تهران: نشر فرزان، ۱۳۸۵.
۷.موسوی، ز. (۱۳۹۹). همان منبع.
۸.قرآن کریم، سوره آلعمران، آیه ۱۳۹.
۹.جعفری، م. ص. (۱۴۰۰). آموزش مقابلهای و ایمان در نوجوانان.
۱۰.شریعتی، ع. (۱۳۸۵). آموزش و دین در زندگی اجتماعی.
۱۱.نهجالبلاغه، گردآوری سید رضی، حکمت ۴۸.
۱۲.قمی، م. (۱۳۹۹). روشهای مشارکتی در آموزش دینی.
۱۳.قرآن کریم، سوره طه، آیه ۱۳۲.
۱۴.کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. ج ۲، ص ۵۱۱.
۱۵.جوادی آملی، ع. (۱۳۹۷). آموزش و تربیت در اسلام.
۱۶.گودرزی، ف. (۱۳۹۹). نقش والدین در تابآوری روانی نوجوانان.
۱۷.قرآن کریم، سوره نحل، آیه ۱۲۵.
۱۸.بیآزار، م. (۱۴۰۰). رسانه و تربیت دینی جوانان.
۱۹.نهجالبلاغه، گردآوری سید رضی، حکمت ۳۸۵.
۲۰.امین، س. م. (۱۳۹۹). فعالیتهای گروهی و تابآوری روانی.
نظر شما