به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) - ابنا – نام «قنبر» در میان فرهنگ عامه مردم، به ویژه در فتوت نامه‌ها، ولایت نامه‌ها و شبیه نامه‌ها، فراوان آمده و داستان‌های مختلف از زندگی او بیان شده است. داستان‌هایی که گاه با بیان‌های صوفیانه، نسبت‌های مختلفی به ایشان داده‌اند و گاهی همراه با باورهای نادرست است.
بررسی اسناد تاریخی نشانگر آن است که در منابع مختلفی مانند کتاب: «الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، کتاب «رجال» شیخ طوسی، کتاب «اختصاص مفید بغدادی»، کتاب «طبقات الکبری ابن سعد»، کتاب «کافی» شیخ کلینی، کتاب «تهذیب الاحکام شیخ طوسی»، کتاب «توحید صدوق»، «مناقب آل ابی‌طالب» ابن شهر آشوب و «تفسیر عیاشی» نام «قنبر» به عنوان خادم امیرالمومنین(ع) ذکر شده و حضور او در برخی از حوادث تاریخی بیان شده است.
نام و نسب
در منابع متاخر، نام و نسب «قنبر» اعلام نشده است، اگر چه برخی از منابع نام او را «ابوالشعثا» یا «ابوشعناء» که حضرت علی(ع)، نام «قنبر» را بر او گذاشت. تنها شیخ طوسی در کتاب خود، در نقل ماجرای شهادت او، کنیه او را «ابوهمدان» گفته است.
درباره خانواده، نسب و قبیله قنبر و حتی کنیه وی، در هیچ یک از منابع معتبر رجال، تاریخ و تراجم، اطلاعی به دست نمی‌آید، براین اساس می‌توان تصور کرد که او از بردگان و دارای نژاد غیر عرب بوده است. اگر چه تاریخ آغاز خدمت ایشان به امام علی(ع) نیز مشخص نیست، اما در روایاتی که در کتاب «کافی» و «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی آمده است، می‌توان این زمان را در دوره خلافت عمربن خطاب دانست.
برخی منابع مدت خدمت قنبر به امیرالمومنین(ع) را حدود ۲۰ سال دانسته که بعد از شهادت ایشان، تا پایان عمر امام حسن(ع)، افتخار خادمی او را داشته است. برخی از منابع نیز از خدمت او به امام حسین(ع) روایتی نقل کرده‌اند، اما حضور نداشتن قنبر در واقعه کربلا قطعی است و علت این غیبت، در منابع نقل نشده است.
«قنبر» در منابع اهل سنت
«ابن سعد» در کتاب معروف خود با نام «طبقات ابن سعد»، قنبر را ذیل طبقه اول از تابعین اهل کوفه که از امام علی(ع) روایت کرده‌اند، معرفی کرده و با تعبیر «مولی علی بن ابی‌طالب»(ع) از او سخن گفته است، بی‌آنکه روایتی را از او نقل کند. همچنین «ابن ابی‌حاتم رازی» در کتاب خود «الجرح و التعدیل» او را «خادم» علی بن ابی‌طالب(ع) دانسته و از ایشان روایت نموده است.
«ابن ماکولا» در کتاب «الاکمال» خود، روایت‌هایی از قنبر از امام علی(ع) و از کعب بن نوفل سلمی و او از بلال نقل کرده است. «مسعودی» نیز در کتاب «التنبیه و الاشراف»، قنبر را «حاجب» و دربان امام علی(ع)، در دوره خلافت ایشان، معرفی می‌کند. اگر چه در همین کتاب از «سالم» نیز به عنوان دربان امام نام برده شده است. به نظر می‌رسد که این دو نفر، با همکاری یکدیگر این کار را انجام می‌دادند.
«قنبر» در منابع شیعه
در دو کتاب مشهور «کافی» کلینی و «توحید» شیخ صدوق، در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که: «قنبر غلام علی(ع) آن حضرت را بسیار دوست می‌داشت و زمانی که علی(ع) [از منزل] خارج می‌شد، او نیز با شمشیر به دنبال ایشان می‌رفت» برخی روایات از حمایت و عنایت ویژه امام علی(ع) به قنبر و نفرین آزاردهندگان به قنبر سخن گفته اند. همچنین شیخ طوسی در کتاب «اختیار معرفة الرجال» و در کتاب «اختصاص» شیخ مفید به نقل از امام صادق(ع)، ابیاتی از امام علی(ع)، با ذکر نام قنبر نقل شده است.
در مورد حضور قنبر در جنگ‌های امیرالمومنین(ع) نیز باید گفت: اگر چه به نظر می‌رسد که قنبر، به عنوان ملازم دائمی امام، در همه جنگ‌ها حضور داشته، اما گزارش‌های تاریخی از حضور قنبر در جنگ جمل و صفین سخن گفته و در مورد حضور در جنگ صفین دلیل تاریخی به دست نیامده است. شیخ طوسی در کتاب «تهذیب الاحکام» از حضور قنبر در هنگام ورود امام علی(ع) به بصره سخن گفته و درباره حضور قنبر در جنگ صفّین، گزارش‌های صریح‌تری وجود دارد؛ در برخی منابع تاریخی مانند کتاب «الکامل ابن اثیر» امام علی (ع) آمده است، پرچمی را به دست غلام خود قنبر سپرد. در «بحارالانوار» و «مناقب آل ابی طالب» ابن شهر آشوب، از کشته شدن غلام معاویه به دست قنبر در این جنگ، خبر داده است.
در مورد دیگر منابع مقدم نیز باید گفت «برقی» در کتاب رجال خود با عنوان «قنبر مولی علی(ع)»، شیخ طوسی در کناب «رجال» خود با تعبیر «قنبر مولی امیرالمؤمنین(ع)» از وی یاد کرده‌اند و او را از کسانی که از امام علی(ع) روایت کرده‌اند، نام برده ولی گفته که هیچ روایتی از او نیافته است. همچنین در کتاب «اختصاص شیخ مفید» وی با عنوان «سابقین مقرّبین» از اصحاب امام علی(ع) معرفی شده است.
پیشگویی امیرالمومنین(ع) و شهادت قنبر
با توجه به سوابق خدمت قنبر به سه امام شیعیان، «حجاج بن یوسف» پس از بازداشت و گفتگویی تند میان او و قنبر، دستور به قتل او داد. شیوه به شهادت رسیدن قنبر سالهای قبل توسط امیرالمومنین(ع) به او گفته شده بود و قنبر نیز هنگام شهادت این سخنان را بیان کرد.
اگر چه سن جناب قنبر در هنگام شهادت مشخص نیست، اما سالهای حکومت حجاج در سالهای ۷۵ تا ۹۵ هجری بوده و به نظر می‌رسد، زمان شهادت ایشان نیز در این مقطع زمانی بوده است. بر همین اساس نیز می‌توان گفت ایشان هنگام شهادت بین ۶۵ تا ۸۵ سال سن داشته است.
اگر چه مزار ایشان در تاریخ مشخص نشده، اما هم اکنون مزارهای متعددی در بغداد و حتی نیشابور منسوب به ایشان است که نشانگر ارادت ویژه شیعیان به این خادم وفادار اهل بیت(ع) است.
سید علی اصغر حسینی/ ابنا
........................
پایان پیام
نظر شما