به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ امروزه، به دلایل مختلفی، دفترچه یادداشت‌های شخصی یا داشتن سررسید برای فعالیت‌های مختلف اداری، به عنوان یک ضرورت شناخته می‌شود، هر شخصی برای این موضوع نیز بر اساس سلایق خود، یا از ابزارهای دیجیتال استفاده کرده و یا در دفتری اقدام به نگارش می‌کند. اواخر هر سال نیز، بازار تولید و توزیع انواع سررسیدها، در اندازه‌ها و ابعاد مختلف گرم می‌شود تا هر شخص بتواند متناسب با نیازها و کاربردها، سررسید مطلوب خود را تهیه کند و از آن به عنوان دفترچه یادداشت روزانه استفاده کند.
آنچه که موضوع این نوشته است، معرفی قدیمی‌ترین دفترچه‌های یادداشت شخصی در تاریخ اسلامی است. یادداشت‌هایی که می‌توان آنها را قدیمی‌ترین نمونه روزنگارها در جهان دانست. قبل از معرفی این کتاب‌ها باید این نکته را افزود که این یادداشت‌ها، گاه به صورت روزانه بوده و در قالبی شبیه به سررسیدهای امروزی همراه با تاریخ روز، نگاشته می‌شده و زمانی دیگر به عنوان دفترچه یادداشت‌های علمی، بدون توجه به روزشمار وقایع، تدوین می‌شده است.
مهمترین تفاوت میان این فعالیت‌ها یا دفترچه‌های اداری در میان حکومت‌های مختلف این است که نگارش این دفترچه‌ها، توسط «شخص راوی» با هدف ثبت حوادثی که خود «عامل یا شاهد آن» بوده، انجام می‌شده و تفاوتی روشن با دفترچه‌های گزارش‌های اداری در دوران های مختلف که غالبا توسط کاتبان درباری یا مورخانی که سال‌ها بعد از وقایع، به دنیا آمده‌اند دارد که مهمترین تفاوت میان آنها، ارائه گزارش از وقایع براساس گزارش دیگران بوده است.
قدیمی‌ترین یادداشت از تقویمی هزار ساله
کهن‌ترین گزارشی که در منابع تاریخی در مورد نگارش دفترچه یادداشت‌های روزانه به دست آمده و می‌توان آن را نشانه‌ای از تدوین قدیمی‌ترین دفترچه یادداشت روزانه در تاریخ دانست، متعلق به «سید رضی» گردآورنده نهج البلاغه است.
اگر چه این مجموعه، هم اکنون در اختیار ما نیست اما در متنی که در کتاب «الغیبه» شیخ طوسی به نقل از آن آمده است و هم اکنون در کتابخانه‌های مختلف موجود است، بخشی از این یادداشت روزانه نقل شده است: « وجدت بخط الشریف الاجل الرضی أبی الحسن محمد بن الحسین الموسوی رضی الله عنه تعلیقا فی تقاویم جمعها مؤرخا بیوم الاحد الخامس عشر من المحرم سنة إحدی وثمانین وثلاثمائة أنه ذکر له حال شیخ فی باب الشام قد جاوز المائة وأربعین سنة، فرکبت إلیه حتی تأملته وحملته إلی القرب من داری بالکرخ، وکان أعجوبة، شاهد الحسن بن علی بن محمد بن علی الرضا علیهم السلام أبا القائم علیه السلام ووصف صفته إلی غیر ذلک من العجائب التی شاهدها، هذه حکایة خطه بعینها»
شیخ طوسی در این جملات از کلمه «تقاویم» به معنای تقویم‌ها استفاده می‌کند که نشانگر وجود چند تقویم است، تاریخ نگارش این بخش از این روز شمار نیز، روز یکشنبه ۱۵ محرم سال ۳۸۱ قمری تقریبا معادل ۱۹ فروردین سال ۳۷۰ بوده است. موضوع این یادداشت نیز ملاقات با شخصی است که بیش از ۱۴۰ سال عمر داشته است و در حدود سن بیست سالگی با امام حسن عسکری(ع) ملاقات کرده و اوصافی را از ایشان بیان می‌کند.
شیخ طوسی در کتاب الغیبه خود، هنگام بیان دلایلی برای طول عمر مبارک امام زمان(عج)، ادله مختلفی را بیان می‌کند و به تناسب موضوع، به طولانی بودن عمر برخی از اشخاص اشاره دارد و بیان این مطلب نیز به مناسب عمر طولانی این شخص بوده است.
«یومیات» قدیمی‌ترین روزنوشت اهل سنت
در میان منابع تاریخی اهل سنت نیز قدیمی‌ترین دفتر خاطرات شخصی متعلق به یک مورخ بغدادی به نام «أبو علی الحسن بن أحمد بن عبد الله بن البناء البغدادی الحنبلی» است که در آن وقایع روزانه ماه‌های شوال تا ذی الحجه ۴۶۰ قمری و ماه‌های محرم تا ذی‌القعده سال ۴۶۱ هجری قمری - از مرداد ۴۴۷ شمسی تا شهریور ۴۴۸ شمسی - بیان شده است. این مجموعه به همت «جرج مَقدسی» از مورخان نامدار معاصر، در کتابخانه الظهیریه دمشق کشف و همراه با تعلیقات و توضیحات، در حدود شش سال پیش، در ۳۱۶ صفحه منتشر شد. نسخه دیجیتالی این کتاب، نیز در اینترنت منتشر شده است.
مشهورترین روزنگارها و یادداشت‌ها
از حدود ۲۰۰ سال پیش، نگارش یادداشت‌های روزانه توسط شخصیت‌های مختلف آغاز شده و بسیاری از آنان از جمله کتاب خاطرات روزانه ناصرالدین شاه قاجار منتشر شده است. اگر چه این کتاب‌ها غالبا توسط شخص راوی نگاشته شده و ارزش‌های تاریخی مختلف برای بررسی مکان‌ها و حوادث دارد، ولی غالبا خالی از یادداشت‌های علمی و دینی است. مشهورترین روزنگارهای منتشر شده برای وقایع قبل از انقلاب، کتاب «یادداشت‌های عَلَم» حاوی خاطرات روزنوشت از سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ است. بعد از انقلاب اسلامی نیز، خاطرات روزنوشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با عناوین مختلف منتشر شده است.
اما در میان یادداشت‌های علمی، اگر چه برخی از گزارش‌ها از وجود یادداشت‌های شخصی برخی از علما سخن گفته‌اند اما بی‌شک، مهمترین اثر منتشر شده از یادداشت‌های علمی شخصیت‌های شاخص علمی، مجموعه ۱۷ جلدی یادداشت‌های استاد شهید مرتضی مطهری است که براساس ترتیب الفبایی توسط انتشارات صدرا منتشر شده است. این مجموعه تنوعی فراوان از نکات علمی را در اختیار علاقمندان قرار می‌دهد که در تاریخ یادداشت‌نگاری شیعی، بی‌نظیر است.
سید علی اصغر حسینی / ابنا
------------
پایان پیام
نظر شما