خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا - رهبر معظم انقلاب، فضای مجازی را به عنوان یک "دنیای واقعی" و نه صرفاً یک فضای مجازی، مورد توجه قرار داده‌اند. ایشان با تأکید بر اهمیت و تأثیرگذاری عمیق این فضا بر زندگی فردی و اجتماعی، بر لزوم ساماندهی، مدیریت هوشمندانه و استفاده صحیح از آن تأکید دارند.
رهبر انقلاب، فضای مجازی را عرصه‌ای برای تبادل اطلاعات، اندیشه‌ها و فرهنگ‌ها می‌دانند و معتقدند که این فضا می‌تواند فرصت‌های بی‌نظیری را برای آموزش، اشتغال و توسعه فراهم کند.
با این حال، ایشان از تهدیدات و آسیب‌های این فضا نیز غافل نیستند و هشدار می‌دهند که فضای مجازی، در عین حال، می‌تواند تهدیدی برای امنیت، اخلاق و هویت فرهنگی باشد. از این رو، رهبر انقلاب، ساماندهی فضای مجازی را امری ضروری می‌دانند و خواستار وضع قوانین و مقرراتی هستند که ضمن حفظ آزادی‌های مشروع، از آسیب‌های این فضا نیز جلوگیری کند.
ایشان، مدیریت فضای مجازی را وظیفه‌ای خطیر برای مسئولان می‌دانند و تأکید دارند که این مدیریت باید آگاهانه، قاطعانه و با در نظر گرفتن همه جوانب باشد.
رهبر انقلاب، رها کردن فضای مجازی را به منزله‌ی تسلیم شدن در برابر آسیب‌های آن می‌دانند و هشدار می‌دهند که این امر می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را در عرصه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حاکمیتی به بار آورد.
ایشان، آگاهی و سواد رسانه‌ای را از مهم‌ترین ابزارها برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی می‌دانند و بر لزوم ارتقاء سطح سواد رسانه‌ای جامعه تأکید دارند.
در پایان، می‌توان گفت که رهبر معظم انقلاب با درک عمیق از اهمیت و پیچیدگی فضای مجازی، همواره بر لزوم مدیریت هوشمندانه و استفاده‌ی صحیح از آن تأکید داشته‌اند. ایشان، این فضا را به عنوان یک "فرصت" و در عین حال یک "تهدید" می‌بینند و معتقدند که با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، می‌توان از آن در جهت پیشرفت و تعالی کشور بهره برد. (۱)
منظور رهبر معظم انقلاب از لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی چیست؟
رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای دولت چهاردهم، بار دیگر بر اهمیت هوش مصنوعی و لزوم توجه ویژه مسئولان به این حوزه تأکید کردند. ایشان با اشاره به شتاب حیرت‌انگیز پیشرفت این فناوری در دنیا، هشدار دادند که صرفاً بهره‌بردار بودن در این عرصه کافی نیست و باید به لایه‌های عمیق‌تر و زیرساختی آن مسلط شد.
ایشان همچنین نسبت به وابستگی در این حوزه هشدار داده و فرمودند: اگر به لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی نرسیم، ممکن است در دنیا آژانسی برای هوش مصنوعی مانند انرژی اتمی تشکیل دهند و مانع پیشرفت کشور شوند. این تأکیدات مکرر رهبر انقلاب بر اهمیت هوش مصنوعی، نشان از دغدغه ایشان نسبت به آینده کشور در این عرصه دارد. (۲)
لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی
همانطور که اشاره کردید، هوش مصنوعی به سرعت در حال رشد و تحول است و نقش مهمی در صنایع مختلف و جوامع بشری ایفا می‌کند. لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی، اجزایی هستند که پایه و بستر اصلی توسعه سیستم‌های هوشمند را تشکیل می‌دهند. این لایه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
۱- زیرساخت‌های محاسباتی
این بخش مانند فونداسیون یا پایه و اساس یک ساختمان است. در هوش مصنوعی، این فونداسیون از کامپیوترهای قدرتمند، خدمات ابری و سخت‌افزارهای تخصصی (مانند پردازنده‌های گرافیکی یا GPUs) تشکیل شده که می‌توانند محاسبات پیچیده‌ای که برای عملکرد هوش مصنوعی لازم است را انجام دهند.
۲- داده‌ها (Data)
داده‌ها مانند مواد اولیه برای هوش مصنوعی هستند. این داده‌ها می‌توانند هر چیزی از تصاویر و ویدیوها گرفته تا متن و اعداد باشند. هر چقدر داده‌های بیشتری در اختیار هوش مصنوعی باشد، بهتر می‌تواند یاد بگیرد و پیش‌بینی کند. این درست مثل این است که برای امتحان هر چقدر بیشتر درس بخوانید، نتیجه بهتری خواهید گرفت. (۳)
۳- الگوریتم‌ها و مدل‌ها
این بخش مانند دستورالعمل‌هایی است که هوش مصنوعی برای یادگیری از داده‌ها استفاده می‌کند. الگوریتم‌ها مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها هستند و مدل‌ها نتیجه اجرای آن دستورالعمل‌ها هستند. برای مثال، یک الگوریتم می‌تواند به هوش مصنوعی یاد بدهد که چهره‌ها را تشخیص دهد و مدل، چیزی است که برای تشخیص چهره‌ها از آن استفاده می‌شود.
۴- دانش و مفاهیم
این بخش مانند این است که به هوش مصنوعی یک دیکشنری و دایره‌المعارف بدهیم. به این ترتیب به هوش مصنوعی معنی کلمات و مفاهیم را یاد می‌دهیم تا بتواند دنیای اطراف خود را درک کند. برای مثال، بداند که "گربه" چیست و چه تفاوتی با "سگ" دارد.
۵- ابزارها و پلتفرم‌ها
این بخش مانند ابزارها و کارگاه‌هایی است که توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی برای ساخت سیستم‌های هوش مصنوعی از آن استفاده می‌کنند. این ابزارها هر چیزی که برای ساخت، تست و استقرار برنامه‌های هوش مصنوعی لازم است را فراهم می‌کنند. این درست مانند جعبه ابزار یک نجار است.
به طور خلاصه، این ۵ بخش، اجزای ضروری برای ایجاد و استفاده از هوش مصنوعی هستند. درست مانند یک ساختمان که به فونداسیون قوی، مصالح و ابزار نیاز دارد، هوش مصنوعی نیز برای عملکرد مؤثر به این عناصر نیاز دارد.
دسترسی به لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی برای کشورها اهمیت حیاتی دارد، زیرا بدون آن، کشورها نمی‌توانند در تولید و مدیریت این فناوری نقشی مؤثر ایفا کنند و صرفاً به مصرف‌کننده تبدیل خواهند شد. این وابستگی، علاوه بر جلوگیری از بهره‌برداری کامل از پتانسیل هوش مصنوعی، می‌تواند منجر به مشکلات امنیتی و از دست دادن کنترل بر داده‌ها و فرآیندها شود. (۴)
چرا ورود به این لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی برای کشورها اهمیت دارد؟
ورود به این لایه‌های حیاتی، استقلال فناوری کشور را تضمین کرده و آسیب‌پذیری آن را در زمینه‌های حساس کاهش می‌دهد. این مسئله برای کشورهایی مانند ایران که با تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی مواجهند، اهمیت دوچندان دارد.
در چنین شرایطی، عدم استقلال در زیرساخت‌های هوش مصنوعی، مشکلات فراوانی در تأمین تجهیزات، داده‌ها و پلتفرم‌ها ایجاد خواهد کرد.
علاوه بر این، تسلط بر هوش مصنوعی و زیرساخت‌های آن، تأثیر بسزایی در رشد اقتصادی کشور دارد. توسعه مستقل فناوریهای هوشمند و دستیابی به نوآوری، امکان تولید محصولات و خدمات جدید را فراهم می‌کند که بازارهای داخلی و خارجی آن، فرصت‌های شغلی و افزایش درآمد ملی را به دنبال خواهد داشت.
پیشتازی در رقابت جهانی نیز تنها با داشتن زیرساخت‌های قوی هوش مصنوعی میسر است که به پژوهشگران و مهندسان داخلی امکان توسعه فناوریهای جدید را با سرعت و کیفیت بالا می‌دهد.
دغدغه ها و توصیه ها ی رهبر انقلاب
کشورهایی مانند آمریکا، چین، بریتانیا، هند، آلمان، فرانسه، ژاپن، ایتالیا، اسپانیا و کانادا، در حال حاضر از برترین‌های دنیا در حوزه هوش مصنوعی هستند. ایران نیز با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، قصد دارد تا سال ۱۴۰۴، رتبه نخست را در بین رقبای منطقه‌ای خود در خاورمیانه کسب کند و تا کنون نیز پیشرفت‌های خوبی در این زمینه داشته است.
با این وجود، ایران هنوز با کشورهای برتر دنیا فاصله قابل توجهی دارد و برای رسیدن به جایگاه مطلوب، نیازمند تلاش بیشتر و عمل به توصیه‌های مقام معظم رهبری است.
رهبر معظم انقلاب با توجه به اهمیت روزافزون هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی، تأکید ویژه‌ای بر این موضوع دارند و معتقدند که توجه بنیادین و عمیق به مسائل مرتبط با آن، نقش اساسی در تحول وضعیت فعلی و رشد آینده کشور خواهد داشت. ایشان امیدوارند که ایران بتواند در حوزه هوش مصنوعی، حداقل در بین ده کشور برتر دنیا قرار گیرد.
در پایان این نوشتار، مهم‌ترین دغدغه‌ها و توصیه‌های رهبر معظم انقلاب در حوزه هوش مصنوعی به صورت فهرست‌وار بیان می‌شود. امید است که این موارد، دستمایه‌ای برای تحقیق و پژوهش اهل نظر و صاحبنظران این عرصه قرار گیرد و آنان نیز با توجه به بیانات و توصیه‌های ارزشمند رهبر انقلاب، نگاه جدی و جامعی به مقوله هوش مصنوعی داشته باشند.
۱- فضای مجازی، یک فضای واقعی و اثربخش: رهبر انقلاب، فضای مجازی را یک فضای واقعی و اثربخش می دانند که باید مورد توجه جدی همه مسئولان قرار گیرد. ایشان تأکید دارند که این فضا، تأثیرات عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی مردم دارد و نمی توان آن را نادیده گرفت.
۲- لزوم وضع قوانین محکم و منقح: رهبر معظم انقلاب، وضع قوانین محکم، منقح و شفاف برای فعالیت در فضای مجازی را امری لازم و ضروری می دانند. ایشان معتقدند که این قوانین باید به گونه ای باشند که هم از آزادی های مشروع کاربران محافظت کنند و هم از آسیب های احتمالی این فضا جلوگیری کنند.
۳- فعال بودن در عرصه هوش مصنوعی: رهبر انقلاب، بر لزوم فعال بودن در عرصه هوش مصنوعی تأکید دارند و معتقدند که کشور نباید در این زمینه منفعل باشد. ایشان خواستار آن هستند که ایران در این عرصه نیز مانند سایر عرصه های علمی و فناوری، پیشرو و پیشگام باشد.
۴- توجه به اقتضائات روز دنیا: رهبر معظم انقلاب، بر لزوم توجه پیوسته به اقتضائات روز دنیا و پیشرفت های علمی کشورهای دیگر تأکید دارند. ایشان معتقدند که در غیر این صورت، کشور از بسیاری از کشورهای دنیا عقب خواهد افتاد.
۵- استفاده از ابزارهای روز جهان: رهبر انقلاب، استفاده از ابزارهای روز جهان در راستای پیشبرد و پیشرفت در همه زمینه های اجتماعی و حاکمیتی را شایسته و بایسته می دانند. ایشان معتقدند که نباید از فناوری های جدید و پیشرفته غافل بود و باید از آنها در جهت توسعه کشور بهره برد.
۶- بی توجهی به فناوریهای امروزی، عامل استعمارزدگی: رهبر معظم انقلاب، بی توجهی به فناوری های امروزی، از جمله هوش مصنوعی را در عمل به استعمارزدگی و فقر علمی، فرهنگی و اجتماعی کشور می انجامد. ایشان تأکید دارند که برای جلوگیری از این امر، باید به طور جدی به توسعه و پیشرفت در این زمینه ها پرداخت.
۷- لزوم قرار گرفتن در بین ده کشور برتر دنیا: رهبر معظم انقلاب، برای دستیابی به یک کشور اثربخش و جامعه ارتقایافته، از نظر رتبه علمی در زمینه هوش مصنوعی، حداقل باید در شمار ده کشور برتر دنیا قرار داشته باشیم. ایشان معتقدند که این امر، نیازمند تلاش و سرمایه گذاری جدی در این زمینه است.
۸- توصیه همیشگی رهبر انقلاب به فعال و اثرگذار بودن: یکی از توصیه های همیشگی و حکیمانه رهبر انقلاب اسلامی در عرصه های مختلف، فعال و اثرگذار بودن در جهان امروزی است. از نظر ایشان، منفعل بودن، شایسته کشور ما نیست و باید در این باره، موضعی شفاف و روشن داشت و هرگونه غفلت و تغافل از اتفاقات دنیا و منطقه جایز نیست.
۹- برخورد فعال و اثرگذار در مسائل بین المللی: رهبر معظم انقلاب، در مورد مسائل مربوط به سیاست خارجی نیز بر لزوم برخورد فعال و اثرگذار در مقابل امواج و حوادث جهانی و به خصوص منطقه ای تأکید دارند. ایشان معتقدند که کشور باید در این زمینه، موضعی فعال و اثرگذار داشته باشد و نه منفعل.
۱۰- استقلال علمی در حوزه هوش مصنوعی: از نکات بسیار طلایی و سازنده در فرمایشات رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، تأکید بر استقلال علمی جامعه در حوزه های گوناگون، از جمله هوش مصنوعی است.
ایشان خاطرنشان می دارند که نباید در دنیای رو به رشد هوش مصنوعی، صرفاً یک مصرف کننده یا وابسته بود؛ بلکه بایسته است که لایه های عمیق تر و مسائل زیربنایی این فناوری را نیز رصد کرد. بدیهی است که برای دستیابی به چنین قله های بلندی از موفقیت، نیازمند تشکیلاتی منسجم و قاعده مند هستیم. (۵)
پی نوشت:
۱.علی خانی : پژوهشگر و دانش‌آموخته حوزه علمیه قم. ره آورد نور۸۷۲ فصلنامه اطلاع، آموزشی و مطالعات رایانه ای علوم اسلامی
۲. محمدرضا قاسمی، دبیر ستاد راهبری فناوریهای هوشمند حوزه‌های علمیه، تحلیل بر سخن رهبر انقلاب
۱۳.همان
۱۴.همان
۱۵. همان
۵.علی خانی : پژوهشگر و دانش‌آموخته حوزه علمیه قم. ره آورد نور۸۷۲ فصلنامه اطلاع، آموزشی و مطالعات رایانه ای علوم اسلامی
نظر شما