آوای حق: نگاهی به حقوق کودکان در آموزه‌های اسلامی

خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- باتوجه به اهمیتی که حقوق فرزند در نظام خانواده دارد، این مطلب روشن می گردد که هم جسم کودک و هم روان وی باید از هر گونه لطمه و آزار اگر چه در راستای تأدیب او باشد، مصون بماند.

حق تربیت 
تربیت به عنوان حقی بشری از حقوق اساسی فرزند محسوب می شود. هر کودک از آن رو که یک انسان است، این حق را دارا است. 

آن تربیتی مورد نظر است که متناسب با نیازها و ابعاد وجودی شخصیت کودک باشد. چنانکه در اصطلاح حقوقی تربیت به معنای پرورش روحی و اخلاقی اطفال به کار رفته است.

اسلام همانطور که برای سلامت جسمی فرزندان اهمیت قائل است، توجه به جنبه های روحی و اخلاقی آنان را نیز لازم دانسته است. به عبارت دیگر توجه به نیازهای مادی فرزندان، مقدمه و زمینه لازم برای کسب ارزش های اخلاقی آن ها است.

حق تمامت جسم
از آنجا که حق حیات حقی اساسی در حقوق بشر محسوب می شود، تمامیت جسمانی افراد به عنوان حقی مبتنی بر کلیت جسمانی، از مهم ترین حقوق انسانی قلمداد می شود.

این حق که از حقوق اساسی همه انسان ها به شمار می آید، در مورد کودکان نیز از بدو حیات جاری است و کسی حق سلب آن را ندارد.

حق تغذیه با شیر مادر
در اسلام، تغذیه با شیر مادر به عنوان یکی از حقوق کودک به رسمیت شناحته شده و پیرامون آن در آیات و روایات به تفصیل سخن به میان آمده و در متون فقهی درباره جنبه های مختلف آن بحث شده است.

اهمیت این امر از آن جهت است که در دوران شیرخوارگی علاوه بر اینکه ساختمان جسمی کودک محکم می شود، ساختمان روحی او نیز پرورش می یابد.

حق نگهداری و حفاظت (حضانت)
از آنجا که حضانت از مهم ترین نهادهای موثر در تربیت و رشد جسمی و روحی کودکان و در نتیجه سلامت جسمی و روحی افراد جامعه است، از مباحث حائز اهمیت در فقه اسلامی نیز تلقی شده و با نگهداری و سرپرستی فرزندان ارتباط تنگاتنگی دارد.

بنابراین فقها، در تعریف حضانت، کلمه تربیت را بکار برده اند که نشان از توجه آنان به تربیت روحی و جسمی و مادی و معنوی بطور توأمان است.

آنگونه که از کلام فقیهان بر می آید،در حضانت کودک آنچه اصل است، رعایت مصلحت کودک است.

حق نظافت و بهداشت جسمی
از آنجایی که کودک در سال های آغازین حیات خود قادر به نظافت خویش نیست و اگر کمک والدین نباشد او در معرض بیماری های بسیار قرار می گیرد.

از جمله فروعات پذیرش حق سلامت کودکان، اهتمام به معالجه کودکان و صبر و تحمل در مقابل بیماری ها و اذیت و آزارهایی است که متوجه والدین می شود.

بر این اساس به دلیل آسیب پذیری که شخص خصوصاً در دوران کودکی دارد و در تأمین نیازهایش وابستگی زیادی به والدین خود دارد، بی توجهی عمدی والدین نسبت به این حق کودک مثل بی توجهی به جهت تأدیب کردن فرزند، بازداشتن او از نیازهای اساسی برای رشد توانایی های جسمی، هوشی و عاطفی محسوب می شود.

حق بازی و ورزش
در متون اسلامی دو حق در زمینه تربیت بدنی کودک به رسمیت شناخته شده است که یکی از آن ها حق بازی است و دیگری حق شرکت و حضور در ورزش ها و تمرینات بدنی است.

ورزش ها و تمرین های بدنی و جسمی در اعتدال شاکله و بنیه بدنی کودکان موثر است چنانکه عضلات را نیرومند می کند، استخوان ها را محکم می سازد و باعث تقویت حواس پنج گانه و به ویژه حس لامسه و حس بینایی کودک می شود.

حق تمامت روان
روان کودک مانند جسم او در مرحله ای قرار دارد که نیازمند رشد و کمال است. لذا امنیت روانی، آرامش روحی و مصونیت روان او از هرگونه تعرض و تجاوز از جنبه های تمامت روان در کودکان می باشد.

به عنوان نمونه از آنجایی که قهر کردن یک روش تأدیبی و تنبیهی است، نباید به طول بینجامد. زیرا طولانی شدن قهر والدین منجربه ایراد خسارت به روان لطیف کودک می شود.

حق تکریم شخصیت
تکریم و رعایت احترام فرزند از جمله حقوق مسلم اوست که در دین اسلام نیز به آن سفارش شده است.

این حق، ارتباط مستقیمی با نیازهای معنوی و احتیاجات روانی فرزند دارد؛ لذا عمل به آن جزو مسائل حیاتی مربوط به وی محسوب می شود.

روان شناسان یکی از دلایل اساسی در ایجاد عقده های روانی را محترم نبودن فرد در برابر دیگران می دانند؛ که مراعات احترام به کودک، یکی از راه های جلوگیری از پیدایش چنین آسیبی می شود.

حق آموزش و فراگیری مهارت ها
از مهم ترین مباحث حقوق فرزند، مسئله تعلیم و آموزش است. به طوری که در دستورات دینی، بر علم آموزی فرزندان از همان دوران کودکی بسیار تأکید شده و در دنیای امروز این مسئله حائز اهمیت است.

حق نفقه فرزند
بنابر اهمیت بسیار بالایی که امر تربیت و پرورش فرزند در نهاد خانواده دارد، این حق، به عنوان حقی مهم در حمایت از طفل از لحاظ مالی به منظور تأمین معاش وی در ساختار نظام تربیتی و حقوقی اسلام نهادینه شده است.

این حکم مورد توافق فقها است که نفقه اولاد بر پدر در صورتی که واجد شرایط باشد، واجب است.

پی نوشت ها و منابع:

1- قرآن کریم

2- الکلینی، محمد بن یعقوب، "فروع الکافی"، بیروت، دارالصعب، دارالتعارف

3- بهشتی، احمد، "اسلام و بازی کودکان"، تهران، انتشارات اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش

4- چنارانی، محمدعلی، "رفتارپیامبر (ص) با کودکان و نوجوانان"، مشهد، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی

5- حاجی ده آبادی، محمدعلی، "حقوق تربیتی کودک در اسلام"، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

6- حرعاملی، محمدبن حسن، "وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه"، جلد 48، چاپ اول، قم،موسسه آل البیت (ع)

7- موسوی خمینی، سید روح الله، "ترجمه تحریر الوسیله"، (برگردان: علی اسلامی)، جلد 4، قم، دفتر انتشارات اسلامی

8- مرعشی، سید محمد حسن، "دیدگاه های نو در حقوق"، جلد 8، چاپ دوم، تهران، نشر میزان

9- محمدیان، محی الدین بهرام، "نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام"، تهران، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان