ابعاد و دامنه عفاف از نظر قرآن و احادیث

خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- عفاف در شئونات فردی و اجتماعی دامنه وسیعی دارد که با استفاده از قرآن و سنت می توان به آن ها رسید، از جمله ابعاد عفاف عبارت است از:

عفت در فکر
هر عمل و رفتاری چه خوب و چه بد، چه اینکه نتیجه آن خیر یا شر باشد، از فکر و اندیشه سرچشمه می گیرد، به عبارت ساده تر، آنگونه که می اندیشیم، عمل می کنیم.

هرچه فکر انسان متعالی تر و با فطرت کمال جوی او (که خالی از هرگونه زشتی و پلیدی است) بیشتر منطبق باشد سریع تر راه تکامل را می پیماید.

امام علی (ع) می فرمایند: «هر آنکس که عقل دارد عفت می ورزد»
و در جای دیگر می فرمایند: «عقل انسان، به میزان عفت و قناعتش سنجیده می شود»

عقل بر اساس محاسبه صحیح، آزادی انسان را محدود می کند و در مسیر زندگی، راه را از بیراهه و روا را از ناروا تمیز می دهد. عقل می تواند شهوات و تمایلات بشر را اندازه گیری کند و موجبات تعدیل خواهش ها را فراهم آورد.

انسانی باشرف است که افکار او شریف و بالعکس انسانی آلوده و گنهکار است که اندیشه و فکر او آلوده باشد.

عفت در نگاه
ارزش و اهمیت این موضوع از این بابت است که چشم، دروازه دل است. آنچه از این دریچه وارد وجود شخص می شود، گاهی او را به سرمنزل سعادت و گاه به ورطه سقوط و ذلت می کشاند.

خداوند در سوره نور به عفت در نگاه توصیه فرموده و انسان را از نگاه های آلوده برحذر می دارد: «به مردان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و عفاف خود را حفظ کنند این برای آنان پاکیزه تر است خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است! و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند...»

عفت در معاشرت
واضح است که فعالیت های اجتماعی زنان و حضور آنان در عرصه های مختلف، زمینه تعادل و ارتباط بین زن و مرد را بیشتر کرده است. در پرتو حضور اجتماعی، بسیاری از استعدادها و قابلیت ها به فعلیت می رسد.

در زمان رسول خدا زنان پرسش های خود را از پیامبر می پرسیدند و هیچگاه رسول خدا آن ها را منع نمی کرد. آنچه مسلم است و از قرآن و سیره پیامبر و ائمه معصومین دریافت می شود، این است که زنان با رسول اکرم و امامان بزرگوار معاشرت و گفتگو داشته و این یک امر طبیعی و عادی بوده است.

از دیدگاه اسلام، مشارکت اجتماعی زنان و تعامل و ارتباطاتی که در این زمینه پیش می آید تجویز شده، اما این روابط، همواره دارای آداب و شرایطی است که آن را عفت در روابط اجتماعی نامیده ایم.

الف) پرهیز از گفتگوئی که هزل و لهو را به همراه داشته و با نوعی فتنه انگیزی آمیخته است. حضرت رسول می فرمایند: «هر کس با زن نامحرم شوخی کند، برای هر کلمه ای که با او سخن گفته، هزارسال زندانی می گردد».

ب) پرهیز از خلوت: امام کاظم (ع) به نقل از پیامبر فرمودند: هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هرگز در جائی که نفس زن نامحرمی را می شنود، توقف نکند. همچنین رسول اکرم می فرمایند: آگاه باشید هرگز مرد و زنی با هم خلوت نمی کنند مگر آنکه سومی آنان شیطان است.

ج) پرهیز از مصافحه: حضرت رسول اکرم فرمودند: «هر کس به طور حرام با زنی مصافحه کند، یعنی با او دست بدهد، روز قیامت در غل و زنجیر بسته و به آتش انداخته می شود.

د) پرهیز از استعمال عطر و بوی خوش: رسول خدا فرمودند: هر زنی که خود را خوشبو کند و از خانه خارج شود مورد لعنت قرار می گیرد تا زمانی که به خانه مراجعت کند.

عفت در زینت
تمایل آدمی به زیبائی و جمال، یکی از خواهش های فطری بشر است و احساس لذت از مناظر زیبا، با سرشت انسان آمیخته است.

حضرت علی (ع) در این باره فرمودند: «روی زیبای مردم با ایمان، عنایت نیکوی خداوند به آنان است» (سفینه البحار، ص 546).

بدین سان جامه زیبا پوشیدن، مسواک زدن، شانه و روغن زدن به مو و گیسوان، معطر بودن، انگشتر فاخر به دست کردن، و سرانجام آراستن خویش هنگام عبادت و معاشرت با مردم در مسجد یا محیط خانواده و اجتماع، از مستحبات موکد و جزء برنامه روزانه مسلمانان است.

اما باید توجه داشت که این کار به زیاده روی و افراط نگراید و از حد شایسته و اعتدال خود تجاوز نکند. تجمل پرستی، زیاده روی و بی عفتی در زینت و خودآرائی، عوارض نامطلوبی دارد. 

عفت در کلام
قرآن به انسان دستور داده که به گونه ای هوس انگیز سخن نگوئید که بیماردلان در شما طمع کنند: «ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید پس به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید»

یعنی به هنگام سخن گفتن جدی، خشک و بطور معمولی سخن بگوئید و به صورت شایسته که مورد رضای خدای متعال و پیامبر و توام با حق و عدالت است، سخن بگویید.

بنابراین از نظر قرآن هرگونه ناز و غمزه در کلام، با ادا و اطوار سخن گفتن، تغییر صدا که افراد شهوتران را به فکر گناه می افکند و هر گونه سخن باطل و غیرحقی مردود است.

عفت در ستر (حجاب)
مخالفان پوشش برای اینکه طرفداران و مبلغان مذهب را به انزوا بکشانند و در نتیجه دست خود را به تجاوز به حریم عفت زنان باز گذارند، وسوسه ها و شبهاتی را از قبیل: حجاب مانع آزادی، کار و نشانه عقب ماندگی و… است را در ذهن زنان القاء کرده و خواستار آن می باشند که خود زنان علیه شرایط موجود، احکام فقهی و الهی دین به قیام برخیزند. 

خداوند در چند آیه قران کریم موضوع لباس و پوشش را مطرح کرده است و اهمیت، ارزش، هدف و فایده آن را بیان می کند. قرآن کریم گاهی هدف از لباس را پوشاندن اعضا، ستر عورت و حفظ بدن و گاه آن را وسیله زینت و گاه وسیله حرمت و شخصیت زن و بازدارنده از دستبرد آزار مزاحمان و افراد فاسد معرفی می کند.

«ای پیامبر! به زنان و دخترانت و به زنان مومنان بگو پوشش های خود را بر خود بپیچند. این برای آنان که (به عفیف بودن) شناخته شوند و مورد تعرض (هوسبازان) قرار نگیرند نزدیک تر است، و خدا آمرزنده و مهربان است»

در روایات آمده است: «المرئه ریحانة» زن همچون ریحانه یا شاخه گلی، ظریف است، اگر باغبان او را پاس ندارد، از دید و دست گلچین، مصون نمی ماند.

قرآن در سوره واقعه، زنان ایده آل را که در بهشت جای دارند، به مروارید محجوب و پوشیده در صدف تشبیه می کند: «همچون مروارید در صدف پنهان»

و یا آن ها را به جواهرات اصلی مانند یاقوت و مرجان تشبیه می کند که جواهر فروشان، آن ها را در پوشش مخصوص قرار می دهند تا همچون جواهرات بدلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و از قدر و ارزش آن ها کاسته نشود.

این جوهر لطیف را از سهل الوصول بودن مصون داشته و محدوده مطمئن تری پیرامون او قرار داده است.

منـابـع:
1- قرآن کریم
2- مرتضی مطهری، آشنایی با قرآن
3- محمدتقی فلسفی، جوان
4- شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه
5- ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه