معنی و مفهوم و فلسفه عبد (بنده) چیست

خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع) -ابنا:  امام صادق (ع) می فرماید: حقیقت عبودیت و بندگی سه چیز است:

اوّل این که بنده در آنچه خدا بر او منّت گذاشته و بخشیده است برای خود مالکیّت نبیند، بدان جهت که بندگان را ملکی نیست، مال را مال خدا می دانند، و آن را در جایی که خدا فرموده است قرار می دهند ...

دوم: این که بنده خدا برای خودش مصلحت اندیشی و تدبیر نکند. سوم: این که تمام مشغولیاتش منحصر شود به آنچه که خداوند او را بدان امر نموده، یا از آن نهی فرموده است. بنابراین، اگر بنده خدا برای خودش ملکیتی را در آنچه که خدا به او سپرده است نبیند، انفاق نمودن بر او آسان می شود. و چون بنده خدا تدبیر امور خود را به مدبرش بسپارد، مصائب و مشکلات دنیا بر وی آسان می گردد. و زمانی که به آنچه خداوند به وی امر کرده و نهی نموده است اشتغال ورزد، دیگر فراغتی نمی یابد تا مجال و فرصت خودنمایی و فخر نمودن بر مردم پیدا نماید. از این رو چون خداوند بنده خود را به این سه چیز گرامی بدارد، زندگی در دنیا و نحوه برخورد با ابلیس و خلایق بر وی سهل و آسان می گردد. به انگیزه زیاده اندوزی و فخر و مباهات با مردم به دنبال دنیا نمی رود و آنچه را که از جاه و جلال و منصب و مال در دست مردم می نگرد، آنها را برای عزت و علّو درجه خویشتن طلب نمی نماید و روزهای خود را به بطالت و بیهودگی نمی گذراند. (بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۲۴، ح ِ ۱۷.)

از ابو بصیر نقل شده که امام باقر (ع) فرمود: از جمله دعاهای امیر المؤمنین (ع) این بود: ای خدای من! همین عزّت مرا بس که بنده توام، و همین افتخار مرا بس که تو پروردگار منی. ای خدای من! همان گونه که من دوست دارم تو از آن منی، پس مرا به آنچه دوست داری موفّق بدار. (الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری، ص ۴۸۸، ح ۱۳۵۲.)

در حدیث قدسی آمده است: ای بنده من، از من اطاعت کن تا ترا مثل (یا شبیه و نظیر) خود قرار دهم من به چیزی می گویم بشو، می شود. تو به چیزی می گویی بشو، می شود. (شیرازی، سید حسن، کلمة الله، ص ۱۴۰، شماره ۱۵۴)

روایتی است از امام صادق علیه السلام که در کتاب معروف به نام مصباح الشریعه نقل شده است: این جمله را شاید کم و بیش در کتابهای عرفانی دیده باشید. امام صادق به فضیل بن عیاض فرمود: «یا فضیل العبودیة جوهرة کنهها الربوبیة» (خیلی جمله عجیبی است.)
فضیل! آیا تو می دانی که عبودیت چیست؟ آیا می دانی عبودیت چه گوهری است؟

عبودیت گوهری است که ظاهرش عبودیت است و کنه و نهایت و باطنش، آخرین منزل و هدف و مقصدش ربوبیت است. ممکن است بگویید یعنی چه؟ آیا امام جعفر صادق خواسته بفرماید که عبودیت اولش بندگی است و آخرش خدایی؟ آیا می خواهد بگوید که یک بنده از بندگی به خدایی می رسد؟ نه، در تعبیرات ائمه هرگز چنین تعبیراتی نمی آید.

کلمه رب یعنی پروردگار، صاحب. ما به خدا هم که می گوییم رب، از باب اینکه خداوندگار و صاحب حقیقی تمام عالم و تمام عالمهاست. می گوییم: «الحمدلله رب العالمین» سپاس خدای را که خداوندگار و صاحب است، صاحب تمام عالمها. پس اصل معنی رب یعنی صاحب و خداوندگار، و ربوبیت یعنی خداوندگاری نه خدایی. فرق است میان خدایی و خداوندگاری. هر کسی مالک هر چیزی که هست، رب و خداوندگار آن چیز هم هست.

حال معنی این حدیث چیست که امام فرمود عبودیت یک جوهره ای است که نهایت و کنهش ربوبیت است. نکته بسیار جالبی است. عبودیت، بندگی خدا خاصیتش این است که هرچه انسان راه بندگی خدا را بیشتر طی کند بر تصاحب و قدرت و خداوندگاری اش افزوده می شود.

به واسطه بندگی، نفس انسانی صیقل پیدا می کند و قابلیت انعکاس اشعه نوریه عالم بالا در او پدیدار می گردد و هر چه پاکی و صیقل بیشتر باشد شفافیت و انعکاس آن بیشتر می گردد و جلوه های حضرت حق در او زیادتر به ظهور می رسد، تا جایی که خلافت بالقوه و بالاستعداد وی به مقام فعلیّت مطلقه در می آید و بالفعل، خلیفة الله در تمام عالم وجود و شئون و مظاهر حیات می شود. باید دانست که این الوهیّت نیست، بلکه خلافت و نمایندگی است که عین آثار الوهیّت در آن به ظهور می رسد. لازم به ذکر است که خلیفة الله کار خدایی نمی کند، بلکه خدا به دست وی کار خود را به ظهور می رساند و از دریچه نفس وی خود را متجلی می گرداند و اسما و صفات خود را بروز می دهد. از این رو عارف بالله آئینه تمام نمای جمال و جلال خداوند ازلی و ابدی است و در تمام مراتب معجزات انبیا و کرامات امامان و اولیای خداوند، در حقیقت خداست که فاعل بی حد و حاکم مطلق است و نفس ولیّ خدا فانی شده است و این همان مقام عبودیت است. مقامی که در اثر اطاعت خداوند متعال پیدا می شود. (انوار الملکوت، ج ۱، ص ۲۸۸)

اتصال عبد به معبود
انسان مانند قطره ای محدود است که بدون اتصال به خداوند، بی درنگ از بین میرود و به خشکی می گراید، اما با اتصال به اقیانوس بیکران و نا محدود جزئی از آن اقیانوس می شود و دیگر پایان نمی پذیرد به این علت عبد باید متکی به معبود خویش باشد. (که همه ی این موارد با اطاعت و بندگی خداوند میسر می باشد.)