خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ابنا: شعار، یکی از ابزارهای مهم در انتقال پیام، اعتقاد و هدایت افکار عمومی است. در زبان عربی، واژه "شعار" از ریشه «شَعَرَ» بهمعنای «آگاه شدن» و «احساسکردن» گرفته شده و در اصل به «آنچه به بدن نزدیک است» اطلاق میشده؛ بهگونهای که در برابر "دِثار" (لباس بیرونی) قرار میگیرد. بهتدریج، این واژه به مفهومی نمادین و در ادبیات اسلامی به نشانهای برای اعلام هویت، هدف، و باورهای یک فرد یا گروه تبدیل شد. (۱)
شعار جمله یا عبارتی کوتاه، تأثیرگذار و پرمفهوم است که با هدف انتقال یک پیام مشخص، ایجاد انگیزه یا تحریک احساسات، تکرار میشود. شعار میتواند فردی یا جمعی باشد و در زمینههای مختلف مانند دین، سیاست، ورزش، فرهنگ و تبلیغات کاربرد دارد.
نخستین شعار در تاریخ اسلام
نخستین شعار در تاریخ اسلام، توسط پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله اعلام شد. وقتی ایشان روی کوه صفا ایستاد و مردم را با این جمله کوتاه و عمیق فراخواند: قولوا لا إله إلا الله تُفلحوا؛ بگویید لا اله الا الله تا رستگار شوید. (۲)
این شعار، که هم ساده و کوتاه بود و هم گویا و هدفدار، نهتنها بهروشنی پیام توحید را منتقل میکرد، بلکه مردم را به سوی رستگاری دعوت مینمود. در واقع، این جمله را میتوان نخستین شعار توحیدی اسلام دانست؛ شعاری که هم مبنای عقیدتی داشت و هم انگیزهبخش بود.
در جنگهای صدر اسلام شعارهای دیگری مرسوم بود از جمله در جنگ احد مسلمانان شعار میدادند: یا نصرالله اقترب، یا نصرالله اقترب؛ یعنی پیروزی بیا پیروزی بیا.
در جنگ اُحد مشرکین نیز شعار میدادند: اعْلُ هُبَلْ، اعْلُ هُبَلْ؛ جاوید هُبَلْ جاوید هُبَلْ. «هُبَلْ» بتشون بود درود بر هُبَلْ، درود بر هُبَلْ.
در اینجا پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله به اصحابش فرمود: شما بگید: اللَّهُ اعْلی وَ اجَلَّ ـ اللَّهُ اعْلی وَ اجَلَّ. مشرکین در مقابل شعار مسلمانان گفتن: إن لنا عزا ولا عزا لکم؛ ما بت عزا داریم شما بت عزا ندارید. إن لنا عزآ ولا عزا لکم؛ پیغمبر فرمود: شما بگویید: اللَّهُ مَوْلانا وَلا مَوْلی لَکُمْ.
شعار نشانه شعور و هدف
شعار نشانه شعور و هدف است. مانند سرود ملی جمهوری اسلامی ایران که همه اهداف کشور ایران در این سرود بیان شده است. در این سرود از شهدا، امام، استقلال، آزادی و قرآن سخن به میانم آمده است.
انواع شعار
شعار هم مضامین مثبت دارد و هم مفاهیم منفی. شعار منفی مانند شعار خوارج در مقابل امیرالمومنین علیهالسلام که میگفتند: لَا حُکْمَ إِلَّا لِلَّهِ؛ یعنی حُکم حُکمِ خداست. امیرالمؤمنین علی علیهالسلام فرمود: شعار زیبایی است کَلِمَة حَقٍّ؛ اما استفادای که از آن میشود باطل است و با این شعار با امام علی علیهالسلام میجنگیدند.
ویژگیهای شعار خوب
شعار خوب، ویژگیهایی دارد که آن را از یک جمله معمولی متمایز میسازد که عبارتند از:
- کوتاه و ساده باشد تا راحت در ذهن بماند.
- روشن و گویا باشد، بدون ابهام، تا همه آن را بفهمند.
- تحریککننده و انگیزشی باشد تا احساسات و اراده را به حرکت درآورد.
- هدفمحور باشد و جهتگیری فکری یا عملی گوینده یا جمع را نشان دهد.
- موزون یا آهنگین باشد تا قابلیت حفظ کردن و تکرار داشته باشد؛ بهویژه در فرهنگ شفاهی و جوامع سنتی.
در طول تاریخ اسلام، شعارها نقش پررنگی در بسیج مردم، بیان اعتراض، یا نمایش ایمان داشتهاند؛ از شعار توحید پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در مکه، تا شعارهای عاشورایی امام حسین علیهالسلام در کربلا.
کارکرد شعارهای امام حسین علیهالسلام در روز عاشورا با ایران امروز
در روز عاشورا، امام حسین علیهالسلام و یاران با وفایش نهتنها با شمشیر، بلکه با زبان نیز جهاد کردند. شعارها و رجزهایی که در کربلا سر داده شد؛ حامل پیامهایی عمیق درباره ایمان، عدالت، آزادگی و حقطلبی بودند.
شعارهای امام حسین علیهالسلام در عاشورا، فقط برای آن لحظه تاریخی نبودند؛ بلکه حامل پیامهایی ابدیاند که در همه زمانها و مکانها میتوانند راهگشا باشند. شعارهایی همچون «هیهات منّا الذلّة» که نهتنها بیانگر روحیه عزتطلبی و حقمداری امام بود، بلکه امروز نیز میتوانند الگوی جوامع و ملتهایی باشند که در برابر ظلم و سلطهگری ایستادهاند.
نمونههایی از شعارها در کربلا و تطبیق عملی در جامعه امروز
شعار کلیدی امام حسین علیهالسلام:
إنی لم أخرج أشراً ولا بطراً، ولا مفسداً ولا ظالماً، وإنما خرجت لطلب الإصلاح فی أمة جدی؛ من برای خوشگذرانی و ظلم و فساد قیام نکردهام، بلکه برای اصلاح در امت جدم (پیامبر) قیام کردهام.
این شعار بیانگر نیت اصلی قیام امام است: اصلاح جامعه و زندهکردن ارزشهای اسلامی. کارکرد این شعار اینست که ایران نیز در عرصه بینالمللی ادعا نمیکند که برای سلطهجویی یا جنگطلبی قدم برداشته، بلکه همواره بر موضع دفاع از مظلوم، استقلال، عدالت و مقاومت در برابر استکبار تأکید دارد.
تطبیق عملی این شعار حمایت ایران از مقاومت فلسطین و مردم مظلوم یمن و سوریه، از منظر شعار اصلاحطلبانه و ضد ظلم عاشورا تفسیر میشود. انقلاب اسلامی از ابتدا بر اصولی چون «نه شرقی، نه غربی» و «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» تأکید داشته که ریشه در همین شعار دارد.
عزت نفس و نه به تسلیم و سازش:
این شعار امام حسین علیهالسلام در پاسخ به درخواست یزید برای بیعت و تسلیم بود. امام با صدای رسا فرمود:
ألا و إنّ الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین، بین السلّة و الذلّة، و هیهات منّا الذلّة؛ فرزند ناپاک، ما را بین دو راه قرار داده است؛ یا شمشیر یا خواری. اما خواری از ما دور است. (۳)
امام با این شعار تا لحظه آخر مبارزه کرد و تسلیم ظلم و ستم یزید نشده و در نهایت به شهادت رسیدند.
امام حسین علیهالسلام در این شعار، ذلّت را نه تنها از خویش که از یارانش نیز دور میشمارد؛ این شعار هرگونه ذلّت و بخصوص ذلّت سیاسی را به عنوان یک استراتژی و شعار عمومی از یاران امام حسین علیهالسلام دور میکرد و عزّت محوری و صلابت را به عنوان چراغ راه مکتب عاشورا فرا روی همه پیروان آن حضرت در طول تاریخ قرار میدهد.
کارکرد این شعار در امروز ایران اینست که جمهوری اسلامی ایران بارها در مواجهه با فشارها و تحریمها و تهدیدهای دشمنان، بهویژه آمریکا و اسرائیل، همین منطق «هیهات منّا الذلّة» را به کار گرفته است. این شعار تبدیل به نماد مقاومت و عدم تسلیم در برابر زورگویی شده است. نمونههایی از سازش نکردن با دشمن عبارتند از:
- ایستادگی در برابر تحریمهای سنگین اقتصادی
- مقابله با فشارهای سیاسی برای عقبنشینی از برنامه هستهای یا مواضع منطقهای
- پاسخ مقتدرانه به حملات نظامی یا تروریستی (مانند انتقام خون شهید حاج قاسم سلیمانی)
- پاسخ مقتدرانه به حملات رژیم صهیونیستی و آمریکا در جنگ ۱۲ روزه علیه ایران اسلامی
رجز معروف امام در میدان نبرد:
الموت أولی من رکوب العار، والعار أولی من دخول النار(۴)؛ مرگ بهتر از ننگ، و ننگ بهتر از ورود به آتش (جهنم) است.
این جمله بیانگر روحیه عزتخواهی و ترجیح مرگ با عزت بر زندگی با ذلت است.
مرگباوری و شهادتطلبی:
یکی از شعارهای محوری قیام عاشورائیان که جنبه جمعی دارد، شعار مرگباوری، استقبال از مرگ و شهادتطلبی است. امام حسین علیهالسلام در هنگام خروج از مکه در روز هشتم ذیالحجّه فرمود: مَن کان باذِلاً فینا مُهجَتَهُ مُوَطِّناً نَفسَهُ عَلی لِقاءِ الله فَلیَرحَل مَعَنا؛ هر کس آمادگی دارد خون قلب خویش را در راه ما بذل کند و آمادگی برای ملاقات با خدا دارد با ما کوچ کند.
امام در شب عاشورا در گفتگو با خواهر خویش حضرت زینب علیهاالسلام، روح حاکم بر اصحاب خود را اینگونه به تصویر میکشد:
وَلَقَد بلوتُهُم فَما وَجَدتُ فیهم إلاّ الأشوَشَ الأقعَسَ یَستَأنِسُونَ بِالمَنِیَّةِ دُونی استیناسُ الطَّفلِ إلی مَحالِبِ اُمِّهِ؛ به خدا سوگند آنان را آزمودم و در میان آنان جز دلاوران استوار سراغ ندارم که مشتاق کشتهشدن در رکاب منند، همانطور که طفل شیرخوار به سینه مادرش اشتیاق دارد.
نمونههایی از شعارهای امروزی با ریشه عاشورایی و اسلامی
ما اهل کوفه نیستیم، علی تنها بماند
لبیک یا حسین
لبیک یا خامنهای (نوعی تطبیق رهبری عاشورایی با رهبری دینی امروز)
وای اگر خامنهای حکم جهادم دهد
حسین حسین شعار ماست شهادت افتخار ماست
کلنا عباسک یا زینب (شعار مقاومت در جبهههای دفاع از حرم)
نتیجهگیری
بنابراین شعار، یک ابزار قوی برای انتقال پیام و ایجاد انگیزه است. در واقعه عاشورا، شعارها و رجزهای امام حسین علیهالسلام و یارانش، نهتنها روحیهبخش بودند، بلکه امروز نیز الهامبخش آزادگان جهان هستند. این شعارها حامل پیامهایی از ایمان، ایثار، عدالت و آزادیاند که هیچگاه کهنه نمیشوند.
شعارهای امام حسین علیهالسلام فراتر از یک جمله تاریخیاند. آنها «روح مقاومت و عزت» را منتقل میکنند. امروز ایران نیز از همین سرمایه معنوی بهره میبرد تا در برابر فشارها، تهدیدها و سلطهطلبیهای خارجی، نهتنها عقبنشینی نکند، بلکه بر اصول خود با افتخار بایستد.
شعار «هیهات منّا الذلّة» فقط یک جمله نیست، یک منش و یک مکتب است، یک سیاست عزتمدارانه است که از کربلا تا امروز، الهامبخش آزادگان جهان باقی مانده است.
پینوشت:
۱- (ابنمنظور، لسان العرب، ماده شعر)
۲- (بحارالأنوار، ج۱۹، ص۱۶/فروغ ابدیت، ج۱)
۳- (بحارالأنوار، ج۴۴، ص۱۹۲)
۴- (مقتل الحسین مقرم، ص ۳۴۵)
نظر شما