آیا شیطان بر انسان‌های بی‌توجه گماشته می‌شود؟ بررسی مفاهیم قرآنی

خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع) ابنا: در آیات ۳۶ تا ۳۸ سوره مبارک زخرف، سخن از گماردن شیطان بر انسان های غافل است. با توجه به اینکه اینان به تنهایی گمراه هستند، گماردن شیطان خارج از عدالت الهی نیست؟
 

مراد از آیه این نیست که خداوند به سبب یک اشتباه انسان، شیطانی را همراه او کند، خداوند می فرماید: «و مَن یَعشُ عَن ذِکرِ الرّحمنِ نُقَیّض لهُ شَیطاناً فَهو له قَرین»؛ (۱) مراد از «ذکر» در این آیه، قرآن است. (۲) پس معنای آیه چنین می شود که هر کس از یاد خدا و دستورات و احکام قرآن روی برگرداند، شیطانی همراه او شود. امام علی (علیه السلام) در تفسیر این آیه می فرمایند: هر کس به گناه آلوده شود، از یاد خدا رو گردان می شود و هر که از آن کس که خدا به طاعتش فرمان داده پیروی نکند، شیطانی برایش مشخص شود که پیوسته قرین او باشد. (۳)پس دوری از یاد خدا تنها یک اشتباه نیست، تا قرین نمودن شیطان با رحمانیت و عدالت خداوند در تضاد باشد، بلکه این موضوع در بستر زمانی طولانی و بعد از انجام گناهان فراوان برای انسان حاصل می شود.

در آیات پیشین سخن از دنیاپرستانی بود که همه چیز را بر معیارهای مادی ارزیابی می ‌کنند، در آیات مورد بحث، از یکی از آثار مرگبار دلبستگی به دنیا که بیگانگی از خدا است سخن می‌گوید: «هر کس از یاد خدا روگردان شود شیطانی را به سراغ او می‌فرستیم، و همواره با او قرین خواهد بود»! (۴)

غفلت از ذکر خدا و غرق شدن در لذات دنیا، موجب می‌شود که شیطان بر انسان مسلط شود و همواره قرین او باشد. بدیهی است جای این ندارد که کسی تصور جبر از این آیه کند؛ چرا که این نتیجه اعمالی است که خود آنها انجام داده‌اند. به ویژه غرق شدن در لذات دنیا و آلوده شدن به انواع گناهان، نخستین‌ تأثیرش این است که پرده بر قلب و چشم و گوش انسان می‌افتد و شیاطین را بر او مسلط می‌سازد و تا آنجا ادامه می‌یابد که گاهی راه بازگشت به روی او بسته می‌شود؛ چرا که شیاطین و افکار شیطانی از هر سو او را احاطه می‌کنند و این نتیجه عمل خود انسان است؛ هر چند نسبت آن به خداوند نیز به عنوان مسبب الاسباب بودن صحیح است. در آیات دیگر از آن به عنوان تزیین شیطان، (۵) یا ولایت شیطان (۶) تعبیر شده است.

تعبیر به «رحمان» اشاره لطیفی است به این که آنها چگونه از خدایی که رحمت عامش همگان را فراگرفته رویگردان می‌شوند و از یاد او غافل میگردند. آیا چنین کسانی جز این سرنوشتی می‌توانند داشته باشند که همنشین شیاطین و محکوم فرمان آنها شوند. بعضی از مفسران احتمال داده‌اند که شیاطین معنای وسیعی دارد که شیاطین انس را نیز شامل می‌شود. (۷)

پی‌نوشت ها:

۱- زخرف، ۳۶.

۲- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲ ش، ج ۹، ص ۷۴.

۳- صدوق، محمد، الخصال، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۳ ق، ج ۲، ص ۶۳۴.

۴- زخرف، ۳۶.

۵- نحل، ۶۳.

۶- نحل، ۶۳.

۷- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش، ج ۲۱، ص ۶۴.