به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ آیین رونمایی از «موسوعه معارف شیعه» روز پنجشنبه ۲۷ آذرماه ۱۴۰۴ در سالن کنفرانس مجمع جهانی اهلبیت(ع) برگزار شد. در این مراسم که با عنوان «معرفی تشیع در جهان امروز؛ ضرورتها و چالشها»، برگزار شد، آیتالله رمضانی دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت(ع) به ایراد سخن پرداخت.
آیتالله رمضانی در ابتدا به بیان امتیازات مجمع جهانی اهلبیت(ع) پرداخت و گفت: مجمع جهانی اهلبیت(ع) یکی از اهداف مهم خود را دستیابی به مرجعیت علمی میداند و تلاشهای زیادی نیز در این راستا صورت پذیرفته است. ما تاکنون بیش از دو هزار عنوان کتاب و پژوهش به پنجاه و هشت زبان داشتهایم و ویکی شیعه نیز که اکنون چهل و دو هزار مدخل دارد و بیش از صد محقق در آن همکاری میکنند، تا پایان سال آینده با استفاده از فناوریهای نوین به صد هزار مدخل ارتقا خواهد یافت که این خود یک انقلاب و تحول بزرگ محسوب میشود.
در همین زمینه وی گفت: کمک مؤسسات علمی و شخصیتهای برجستهی علمی برای تحقق مرجعیت علمی و ارائهی معارف اهل بیت(ع) به آحاد جامعه، قطعاً بسیار کارآمد و تأثیرگذار خواهد بود.
مهمترین ویژگی موسوعه معارف شیعه
دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت(ع) در ادامه به بیان نکاتی درباره برخی از ویژگیهای موسوعه معارف شیعه پرداخت و این خصائص را برشمرد:
۱. جامعیت و عمق؛ آیتالله رمضانی درباره جامعیت و عمق این اثر گفت: به گمانم این مجموعه نگاهی جامع، عمیق و دقیق به مکتب اهلبیت(ع) دارد و به ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و عبادی توجه نموده است؛ یعنی به دنبال یک معرفی جامع از مکتب اهلبیت(ع) است.
۲. اعتبار منابع؛ وی در این باره تاکید کرد: استنادهای علمی و اعتبار منابع عمدتاً منابع دست اول هستند و تحقیقات با روش تحقیق مسئلهمحور و حل مسئله انجام پذیرفته است.
۳.روان بودن زبان؛ استاد حوزه علمیه قم با تبیین ویژگی دیگر این اثر آن را روان و قابل فهم برای همه دانست و گفت: با وجود پرداختن به عمق مطالب، زبان بهکاررفته روان و قابل دسترس است و برای جامعه مخاطب قابل استفاده میباشد.
۴.پاسخ به شبهات؛ آیتالله رمضانی ویژگی بعدی را پاسخگو بودن به شبهات دانست.
۵. کیفیت محققان؛ وی گفت: امتیاز دیگر این اثر، استفاده از محققان و فضلای شایسته در تدوین مجلدات است؛ انصافاً برخی از شخصیتهایی که نویسندهی این کتابها هستند، از نخبگان برجسته در این عرصه به شمار میآیند.
۶. کارِ گروهی جمعی؛ آیتالله رمضانی تاکید کرد: نکتهی مهم دیگر، رویکرد پژوهش گروهی است. یکی از چالشهای مهم ما امروز این است که بسیاری از پژوهشها، پژوهشهای فردی بودهاند. اگر امروز میخواهیم در مسیر پژوهش گام برداریم که خروجیمحور و کارآمد باشد، باید به سمت پژوهشهای گروهی حرکت کنیم و این مجموعه نمونهای برجسته از کار گروهی است.
۷. پرداختن به موضوعات دارای اولویت؛ استاد حوزه و دانشگاه گفت: این کار بر موضوعات اولویتدار متمرکز است؛ از جمله بحث اسلام و سیاست در اسلام و مباحثی مانند سبک زندگی.
وی در ادامه عنوان کرد: همانطور که در بیانیه گام دوم رهبر معظم انقلاب نیز به آن هفت افق توسعه اشاره شده، سبک زندگی نرمافزار تمدن نوین اسلامی محسوب میشود که این مجموعه نیز به آن پرداخته است. البته مجمع نیز حدود هفت الی هشت سالی است که در این زمینه تلاش میکند، هرچند هنوز توفیق لازم آنگونه که در نظر ماست حاصل نشده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری امتیاز دیگر این اثر را توجه به رویکرد تاریخی و تبیین اندیشهها و وقایع مرتبط با مکتب اهل بیت علیهم السلام دانست و گفت: در حقیقت این مجموعه تنها یک کتاب نیست، بلکه بیان یک جهانبینی است.
پیشرفت پژوهشهای تولیدی در گرو نقد منصفانه
در بخش دیگری از سخنرانی، آیتالله رمضانی به نقد و بررسی آثار تولیدی اشاره داشت. وی در اینباره گفت: این آثار باید توسط صاحبان قلم ارائه و مورد نقد قرار گیرند؛ زیرا پژوهشها اگر نقد نشوند، پویایی خود را از دست خواهند داد و باید تکمیل شوند. این امر، از نکات اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت(ع) درباره توجه به وضعیت شناسی شیعیان در جهان گفت: امروزه برای تلاش در حوزهی تشیع و معارف اهل بیت(ع)، باید آسیبهایی را که با آنها مواجه هستیم، با دقت مورد توجه قرار دهیم؛ از جمله: شیعههراسی نظاممندی که در دنیا در حال تحقق است، جنگ نرم و هجمه فرهنگی، و فشارهای سیاسی و... .
وی در ادامه به الزامات پژوهشی اشاره کرد و گفت: الزامات پژوهشی ما در این حوزه شامل نیازسنجی دقیق، بهروز بودن و مسئلهمحور بودن است. پژوهش باید بر اساس مسئله و حل مسائل باشد. احصای نظاممسائل مربوط به جهان تشیع، از بحثهای بسیار مهم است.
وی به مساله همافزایی نهادی تاکید کرد و عنوان نمود: متأسفانه در جمهوری اسلامی کارهای موازی زیادی انجام میپذیرد که باید ساماندهی و مدیریت شود و متولی مشخصی برای هر حوزه تعریف گردد تا با موازیکاریهای غیرضروری روبهرو نشویم.
آیتالله رمضانی در بخشی از سخنان خود به کار گروهی تاکید کرد و بیان داشت: در تبیین معارف اهل بیت علیهم السلام، تخصصیسازی و کار گروهی است که در این پروژه مورد توجه قرار گرفته است. هرچند که من فرصت مطالعهی کامل تمامی مجلدات را نداشتهام تا اظهار نظر نهایی کنم، اما نباید جنبهی نقلی و کلامی غالب شود. روح حاکم بر معارف شیعه، روح عقلانیت، معنویت و اعتدال است؛ بهدور از افراط و تفریط. نگاه عقلانی باید کاملاً نمود پیدا کند؛ همانگونه که مرحوم کلینی در سطر آخر مقدمه الکافی میفرماید که عقل مدار است و انبیإ برای تبیین آن مبعوث شدهاند. این روح باید بر کل مجموعه حاکم باشد تا دنیای معاصر بتواند به شایستگی از معارف اهل بیت (ع) استفاده کند.
وی گفت: امید است این نوع تحقیقات و دانشنامهنویسیها در حوزه معارف اهلبیت(ع)، در نظام جمهوری اسلامی نهادینه شود. ما امروزه باید یک نگاه تمدنی و رو به جلو در تبیین معارف اهل بیت(ع) داشته باشیم. در این تبیین، علاوه بر معرفی، باید به پاسخ به پرسشها و همچنین به شبهاتی که امروزه فراوان با آنها مواجه هستیم، پرداخته شود.
عقلانیت و استدلالمحوری، اصل اساسی
آیتالله رمضانی در ادامه به عقلانیت و استدلالمحوری به عنوان اصل اساسی تاکید نمود و گفت: اگر شما مجموعه آیات قرآن کریم را ملاحظه کنید، میبینید که حدود سیصد آیه بر تعقل و تفکر تأکید دارند؛ این نکتهای بسیار مهم است. خداوند در آیه دهم سوره انبیاء میفرماید: «لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَابًا فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ». گاهی به ما تذکر داده میشود که چرا در جامعه شیعی و جامعه اسلامی، در میان بشریت، این سطح از تعقل و تفکر مورد توجه قرار نگرفته است؟ به همین دلیل است که مرحوم کلینی (رضوانالله علیه) در کتاب شریف کافی، اولین کتاب خود را «کتاب العقل و الجهل» قرار میدهد. این باید روح حاکم باشد و لذا مباحثی که تحت عنوان تشیع میخواهیم در دنیا معرفی کنیم، باید استدلالمحور باشند.
رمضانی در ادامه به مساله اخلاق جهانی اشاره کرد و گفت: هانس کونگ کتابی به نام «Welt Ethos» (اخلاق جهانی) دارد. مدتی است که دکترای بنده در همین حوزه «اخلاق جهانی» با نگاه هانسکونگ و علامه طباطبایی (ره) تدوین شده است. من اشرافی مختصری نسبت به آراء آنها دارم. آنها میخواهند مجموعهای از قواعد طلایی را در دنیا معرفی کنند، بدون اینکه تکیه بر دین یا غلبهی دینی در جامعه امروز داشته باشند و به نوعی به سمت اخلاق جهانی حرکت کنند. اخلاق جهان اصولی دارد که مجموعه قواعدی است که همهی ملتها آن را میپذیرند. در آن کتاب میگوید این قواعد، قواعد طلایی هستند. شما اگر مجموعه این قواعد را در آن اصول دوازدهگانهای که در کتاب «Welt Ethos» آمده است ملاحظه بفرمایید، میبینید که تمام اینها برخاسته از معارف قرآنی و اهل بیت (ع) هستند؛ وقتی میگویم تمام اینها، یعنی واقعاً تمام آنها.
آیتالله رمضانی در ادامه گفت: از جمله این اصول: «آنچه برای خودتان میپسندید، برای دیگران بپسندید» و «آنچه برای خودتان نمیپسندید، برای دیگران نپسندید». اینکه انسان باید حسن معاشرت داشته باشد، مانند این فرمایش که «المؤمن مرآه أخیه المؤمن»؛ قرآن کریم نفرموده است «قولوا للمؤمنین حسنا» یا «قولوا للمسلمین حسنا»، بلکه میفرماید: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا». تعابیر مشابه این، در قرآن و روایات بسیار زیاد داریم. مفاهیمی مانند صداقت و احترام به کرامت انسان در این اصول مطرح است.
کرامت در قرآن کنشگرایانه است نه واکنشی
رمضانی در ادامه بحث اخلاق جهانی گفت: من یک زمانی در کنگره امام رضا(ع) شرکت کردم و دیدم یکی از آقایان بیانی در خصوص «کرامت» داشتند و میگفتند کرامت از اصطلاحات و ساخته های غرب است. آنجا پاسخ داده شد که این نوع نگاه، واکنشی بوده است به برخی نبردهایی که باعث یک سری جنبشها مثل جنبش فمینیسم شده است. اما کرامتی که در قرآن مورد توجه قرار گرفته، کرامت کنشگرایانه است؛ خداوند خودش را «أکرم الاکرمین» معرفی میکند، ملائکه کرامتی دارند، پیامبرش هم کریم است، قرآن هم کریم است. انسانها نیز از کرامت ذاتی برخوردارند: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» و از این کرامتهای نسبی انسانها میتوانند با اختیار و اراده خود بهرهمند شوند و یکدیگر را «اکرام» کنند. کرامتی که در قرآن مطرح شده، یک کرامت کنشگرایانه است، نه واکنشی نسبت به اتفاقات تلخی که در جامعه رخ داده و مردم را مجبور به تحقق جنبشهایی کرده است. این نکته بسیار مهمی است.
اخلاق جهانی و معارف ناب اهلبیت(ع)
وی گفت: من فکر میکنم اینها اصولی است که ما میتوانیم از این اصول به سمت آن قواعد طلایی برویم. ما مدعی هستیم که میتوانیم اخلاق جهانی را که تمام جوامع بشری آن را بپذیرند، با مراجعه به معارف اهل بیت (ع) و اصولی که در قرآن مطرح شده، به درستی معرفی کنیم.
آیتالله رمضانی پاسخ به پرسشهای نوین جامعه بشری را یکی از نیازهای امروز دانست و گفت: آیا شریعت اهل بیت یا شریعت اسلام جایگزین دارد یا ندارد؟ شما میبینید که در برخی کشورها دنبال جایگزینی هستند و این جایگزینی باعث شده برخی شرایع، مثل شریعت مسیحیت، عملاً تعطیل شوند. این اتفاق را در اسلام هم انجام میدهند.
من نمونهاش را میدانم؛ مثلا در اروپا، یک امام جماعت زن میآید نماز میخواند و «بسم الله» را به زبان آلمانی میگوید! در نماز جماعت هم هست! یا مثلاً در آلمان نماز میخواند و بعد از «بسم الله» به زبان آلمانی شروع میکند؛ بعداً عربی را حذف میکنند و سپس میگویند نماز اجزا و شرایط ضروری ندارد؛ توجه به خدا در نماز مهم است و اساساً نماز به همین معناست. اینها کمکم شریعتی مثل نماز را، شریعتی به معنای خاص یا شریعتی به معنای عام (که دین را شامل شود)، جایگزین میکنند؛ جای روزه، جای امر به معروف و نهی از منکر و امثال ذلک. اینها پرسشهایی است که امروز در خصوص فلسفه شریعت یا مثلاً در خصوص قانون مجازاتهای اسلامی مطرح است و حتماً باید مورد توجه قرار گیرند.
گفتمان صلح و همزیستی
رمضانی در بخش دیگر از سخنرانی خود به گفتمان صلح و همزیستی اشاره کرد و بیان داشت: وقتی معارف اهل بیت (ع) را نگاه میکنیم، این گفتمان، گفتمان صلح عادلانه است، نه صلح مطلق. ما صلح مطلق را نمیتوانیم از مجموعه معارف استفاده کنیم؛ یعنی شما در حقیقت با دشمنان هم صلح داشته باشید. این امکان وجود ندارد؛ «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ…» (آیه ۲۹ فتح). عدهای امروزه اسلام را با همین ادبیات تحریف میکنند و بحث رحمانیت را مطرح میکنند که از معارف اهل بیت استنباط شده است. خود پیامبر (ص) میفرماید: «إِنَّمَا أَنَا رَحْمَةٌ مَهْدَاةٌ» و یا «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ». قرآن به حوزه رحمت و انسانسازی و تکامل بشری در ساحتهای مختلف میپردازد. از معارف اهل بیت اینطور استفاده میشود که بشر را از انسان حسّی به انسان عقلی و انسان شهودی فراخوان و دعوت می کنند.
مقاومت؛ در پرتو رحمت الهی
دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) تاکید کرد: در این حوزه، بحث مقاومت نیز مطرح است. شما میبینید که برخی جاها دارند این بخش را حذف میکنند؛ برخی از دانشمندان در انگلیس، آمریکا و حتی پاکستان آمدهاند گفتهاند این آیات مربوط به جهاد و مقاومت است و ما امروزه لازم نیست از واژه «مقاومت» استفاده کنیم.
ما معتقدیم که در معارف اهل بیت(ع) مقاومت در پرتو رحمت است؛ یعنی هر دو در صدد توسعه نشر رحمت الهی هستند. اگر مقاومت معنا پیدا نکند، اگر مقاومت نباشد، قطعاً با ادبیاتی که در نظامهای غربی است، این تفکرات سیطره پیدا میکنند و نظام بر اساس مسائل روحی (معنوی) به چالش کشیده میشود. این نیز نکتهای است که من اینجا این بخش را نوشتم: معرفی جامع مکتب اهل بیت بر اساس دو محور رحمت و مقاومت.
انقلاب اسلامی ایران؛ ناقض انقلابهای سکولار و لائیک
وی تاکید کرد: متفکران سکولار و لائیک نظریههایی داده بودند که امروزه دیگر به هیچ وجه با انقلابهای دینی در دنیا مواجه نیستیم. همین انقلاب اسلامی ایران، ناقض آن نظریه بود. آنها میگفتند دیگر هیچ انقلاب دینی رخ نخواهد داد. اگر این معارف اهل بیت با این ساحتهای مختلف و این جامعیت در دنیا معرفی شود، فاتح همهی این میدانها خواهیم بود؛ فاتح میدان فرهنگ، سیاست و بخشهای مختلفی که هست.
آیتالله رمضانی در پایان گفت: پیشنهاد میکنم در تحقیقاتی که انشاءالله در آینده انجام خواهد شد، موضوعات توسعه پیدا کند و به همه ابعاد توجه شود. ضرورت دارد که به همهی این ساحتها و موارد توجه شود و بلاشک مجمع در هر جهتی در خدمت است و ابزار و امکانات خود را فراهم میکند. از جناب آقای استاد سبحانی که واقعاً زحمت کشیدند برای این کار فاخر، عظیم و ارزشمند که اکنون پانزده جلدش آماده شده و باقیماندهاش انشاءالله در همین یکی دو سال آینده آماده رونمایی خواهد شد.
.....................
پایان پیام
نظر شما