خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: ، موضوعی بسیار حائزاهمیت است؛ چرا که تربیت فرزندان صالح و باانضباط، از اهداف اصلی خانواده در اسلام است. انضباط در اینجا نه به معنای سرکوب و محدودیتهای بیجا، بلکه به معنای آموزش نظم، مسئولیتپذیری، رعایت حدود و حقوق دیگران، و خودکنترلی بر اساس آموزههای دینی است. بسیاری از این موانع ریشه در تربیت نادرست والدین، عدم آگاهی از اصول اسلامی و تأثیرات محیطی دارند.
موانع انضباط در تربیت فرزندان:
1. عدم الگوی صحیح والدین (ناهمخوانی گفتار و رفتار):
یکی از بزرگترین موانع، عدم انضباط و ناهمخوانی در رفتار خود والدین است. فرزندان بیش از هر چیز از والدین خود الگو میگیرند. اگر والدین خود در اعمال و رفتارشان بیانضباط باشند، انتظار انضباط از فرزندان، انتظاری بیجاست.
تأکید بر حسن خلق و عمل صالح والدین در سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) مشهود است. حدیث مشهور "الناس علی دین ملوکهم" (مردم بر دین پادشاهانشان هستند) در بُعد کوچکتر، به تأثیر الگویی والدین بر فرزندان اشاره دارد. قرآن کریم نیز در مورد مؤمنان میفرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ * کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، چرا چیزی میگویید که عمل نمیکنید؟ * نزد خدا بسیار موجب خشم است که چیزی بگویید که عمل نمیکنید. (1)
این آیات بر لزوم مطابقت گفتار و کردار تأکید دارند که در تربیت فرزندان از اهمیت بالایی برخوردار است.
2. ضعف اعتقادی و عدم تبیین فلسفه انضباط از منظر دینی:
اگر والدین خود به عمق فلسفه احکام و لزوم انضباط در زندگی اسلامی اعتقاد نداشته باشند و آن را به فرزندان منتقل نکنند، فرزندان دلیلی برای پذیرش قوانین نخواهند دید. تربیت دینی صرفاً با امر و نهی محقق نمیشود، بلکه نیازمند تبیین منطقی و قرآنی است.
کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ(2)
(این) کتابی است پربرکت که آن را به سوی تو نازل کردیم تا در آیاتش بیندیشند، و خردمندان پند گیرند.
در تربیت فرزندان، تشویق به تفکر و تدبر در چرایی احکام و انضباط، بسیار مؤثرتر از صرفاً دستور دادن است.
3. افراط و تفریط در اعمال انضباط (خشونت یا سهلانگاری):
خشونت و سختگیری بیمورد: استفاده از تنبیه بدنی شدید، فریاد زدن، و تحقیر کردن فرزند، باعث میشود که کودک از قوانین متنفر شود، لجباز و کینهای بار آید، یا از ترس، اطاعت ظاهری کند بدون اینکه مفهوم انضباط را درک کند. این روشها با رحمت و شفقت اسلامی در تضاد است.
پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) همواره بر نرمی و مدارا با کودکان رفتار می کردند.
سهلانگاری و بیتفاوتی: والدین بیتفاوت که هیچ حد و مرزی برای فرزندان قائل نیستند و آنها را به حال خود رها میکنند، مانع از شکلگیری شخصیت منظم و مسئولیتپذیر در کودک میشوند. فرزند در چنین شرایطی احساس ناامنی میکند و نمیتواند درک درستی از بایدها و نبایدها داشته باشد.اشاره قرآنی: قرآن کریم به صراحت والدین را به مراقبت و مسئولیتپذیری در قبال خانواده خود امر میکند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا(3)
ای کسانی که ایمان آوردهاید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها هستند حفظ کنید.
این آیه مسئولیت بزرگ والدین را در تربیت دینی و اخلاقی فرزندان گوشزد میکند.
4. عدم ثبات در قوانین و انتظارات:
وقتی قوانین خانه مدام تغییر میکنند، یا والدین در برابر یک رفتار خاص در یک زمان عکسالعمل متفاوت نشان میدهند، فرزندان دچار سردرگمی میشوند و نمیتوانند درک کنند که چه رفتاری درست و چه رفتاری نادرست است.
در اسلام بر ثبات قدم و پایداری در مسیر حق تأکید شده است. اگرچه این مستقیماً به تربیت فرزند نیست، اما میتواند به عنوان یک اصل کلی در رفتار والدین نیز مد نظر قرار گیرد.
5. مقایسه فرزند با دیگران و تحقیر:
مقایسه فرزند با خواهر و برادر یا دوستانش، به ویژه با هدف تحقیر و سرزنش، عزت نفس او را از بین میبرد و مقاومت در برابر پذیرش قوانین را افزایش میدهد.
اسلام به کرامت ذاتی انسان و پرهیز از تحقیر و تمسخر دیگران تأکید دارد.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَیٰ أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَیٰ أَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ ۖ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ۖ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ ۚ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ.(4)
ای کسانی که ایمان آوردهاید، گروهی گروه دیگر را مسخره نکند، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و زنانی، زنان دیگر را مسخره نکنند، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و از یکدیگر عیبجویی نکنید و با لقبهای زشت به یکدیگر خطاب نکنید؛ چه بد نامی است فسق پس از ایمان! و هر کس توبه نکرد، آنانند ستمکاران.
6. عدم صرف وقت کافی و ارتباط عاطفی با فرزند:
کودکانی که از توجه و محبت کافی والدین محرومند، ممکن است برای جلب توجه، رفتارهای نامطلوب و بیانضباطی از خود نشان دهند. ارتباط عاطفی قوی، بستر لازم برای پذیرش آموزشها و قوانین را فراهم میآورد.
در روایات، به اهمیت بازی و ارتباط با کودکان در سنین پایین و همچنین همنشینی و گفتگو با آنها در سنین بالاتر تأکید شده است.
7. تأثیرات منفی محیط (رسانهها، همسالان، مدرسه):
محیط خارج از خانه، اعم از رسانهها، دوستان و مدرسه، میتواند تأثیرات مخربی بر انضباط فرزندان داشته باشد، به ویژه اگر با ارزشهای اسلامی خانواده در تضاد باشد.
اگرچه قرآن به طور مستقیم به رسانههای نوین اشاره ندارد، اما به لزوم انتخاب همنشین صالح و دوری از محیطهای فاسد تأکید میکند.
وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ ۖ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا ۖ وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا(5)
و همراه کسانی باش که پروردگارشان را صبح و شام میخوانند و خشنودی او را میخواهند؛ و از آنان چشم مپوش، که زینت زندگی دنیا را طلب کنی؛ و از کسی که قلبش را از یاد خود غافل کردیم و از هوای نفسش پیروی نمود و کارش زیادهروی بود، اطاعت مکن.
این آیه بر اهمیت انتخاب همنشین صالح و دوری از کسانی که قلبشان از یاد خدا غافل است، تأکید دارد.
برای غلبه بر این موانع، والدین نیازمند آموزش و آگاهی از اصول تربیت اسلامی، خودسازی، و صبر و حوصله هستند. انضباط در تربیت فرزندان یک فرآیند طولانی و مستمر است که نیازمند عشق، منطق و قاطعیت توأمان است.
پینوشت:
1.سوره صف/ آیات 2 و 3
2.سوره ص/آیه29
3. سوره تحریم/آیه6
4.سوره حجرات/آیه11
5.سوره کهف/آیه 28
نظر شما