خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا:
خداوند در آیه ۲۳ سوره روم خواب انسان ها را در شب و روز یکی از نشانه های علم و قدرت خدا شمرده و می فرماید: «وَ مِنْ آیاتِهِ مَنامُکُمْ بِالَّلیْلِ وَ النَّهارِ»؛ (و از نشانه های او خواب شما در شب و روز است). حتی در پایان آیه باز تأکید می کند (در این امور نشانه هایی است برای آنان که گوش شنوا دارند)؛ «اِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُوْنَ».
شک نیست که تمام موجودات زنده برای تجدید قوا و به دست آوردن نیروی لازم برای ادامه فعالیت های زندگی نیاز به استراحت دارند؛ استراحتی که به طور اجباری به سراغ آنها بیاید و حتی افراد حریص را مجبور به انجام آن کند. برای تأمین این هدف چه عاملی بهتر از خواب تصوّر می شود که الزاما به سراغ انسان می آید و او را مجبور می کند که تمام فعالیت های جسمی، و حتی قسمت عمده فعالیت های فکری خود را تعطیل کند، و در نتیجه در استراحتی عمیق فرو رود، و در این مدّت دستگاه های بدن بازسازی و آماده تلاش و حرکت جدید شوند؟
بدون شک اگر خواب نبود خیلی زود انسان پژمرده و فرسوده و پیر و شکسته می شد. لذا گفته اند: خواب متناسب و آرام رمز سلامت و طول عمر و نشاط جوانی است. جالب اینکه در آیه مورد بحث، «نوم» و «ابْتِغاءَ فَضْلِ اللهِ» را در مقابل یکدیگر قرار داده؛ و به گفته بعضی از مفسّران اولی نشانه مرگ و دومی نشانه رستاخیز است.
تعبیر «ابْتِغاءَ فَضْلِ اللهِ»؛ (بهره گیری از فضل پروردگار) اشاره به نکته لطیفی است که هم تلاش و کوشش انسان را در زندگی مورد توجّه قرار می دهد، و هم فضل الهی را. یعنی از آمیختن این دو به یکدیگر، انسان از مواهب جهان بهره مند می گردد. این نکته نیز قابل توجّه است که آیه فوق علاوه بر خواب شب، خواب روز را نیز ذکر می کند. «مَنامُکُمْ بِالَّلیْلِ وَ النَّهارِ» در حالی که مسلّم است خواب اصولا مربوط به شب می باشد و آیات قرآن نیز گواه این معنی است. ولی گاهی شرائطی در زندگی انسان پیش می آید که مجبور می شود شب بیدار بماند و روز بخوابد، در سفرهای شبانه، و در مناطق گرم و سوزان که فعالیت های روز به خاطر گرمای هوا متوقّف می شود این معنی کاملا مشهود است.
در عصر ما که بسیاری از مؤسّسات صنعتی و درمانی مجبورند تمام شبانه روز را کار کنند و چون تعطیل کردن برنامه ها ممکن نیست کارگران در سه نوبت به کار وادار می شوند به همین جهت نیاز به خواب روزانه از هر وقت دیگر واضح تر به نظر می رسد. حال اگر برنامه تنظیم خواب در اختیار انسان نبود و جانشینی خواب روز بجای شب میّسر نمی گشت؛ مسلّما مشکلات بزرگی در زندگی او پیدا می شد.
همچنین در آیه۴۷ سوره فرقان بعد از آنکه تصریح میکند: (او کسی است که شب را برای شما پوشش قرار داد)؛ «هُوَ الَّذِیْ جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباسا» روی مسأله خواب تکیه کرده و می فرماید: (خواب را مایه استراحت قرار داده)؛ «وَ النَّوْمَ سُباتا». تعبیر به «هُوَ اَلَّذِی»؛ (او کسی است که...) می تواند اشاره به جنبه توحیدی این امور باشد که هر کدام نشانه ای از ذات پاک او است و یا جنبه بخشندگی نعمت که انسان ولی نعمت خود را بشناسد، و مسلّمآ شناخت ولی نعمت نیز مقدّمه ای برای معرفت او خواهد بود.
جالب اینکه به دنبال آن می فرماید: (و روز را وسیله حیات [و حرکت] قرار داد)؛ «وَ جَعَلَ النَّهارَ نَشُورا».(۱) که اشاره به گسترش انسان ها در صحنه زندگی و حرکت آنها به سوی مقاصد مختلف حیات باشد؛ و به این ترتیب با ورود تاریکی شب، شیپور خواب و استراحت نواخته می شود، و با طلوع آفتاب شیپور بیداری. و این احتمال نیز وجود دارد که بتوان گفت: در روشنایی روز روح گسترش پیدا می کند و انسان کاملا بیدار می شود؛ که بی شباهت به نشور روز قیامت و زنده شدن بعد از مرگ نیست. علاوه بر این در سوره نبأ نیز همین معنی با مختصر تفاوتی تکرار شده؛ و می فرماید: (و خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم * و شب را پوششی [برای شما])؛ «وَجَعَلْنا نُومَکُمْ سُباتا * وَ جَعَلْنا اللَّیْلَ لِباسا». همانگونه که لباس، انسان را از بسیاری چیزها حفظ می کند و مایه سلامت او است؛ تاریکی شب نیز چنین اثری دارد.
همچنین در آیه۱۱ سوره انفال که از ماجرای جنگ بدر سخن می گوید به این نکته اشاره می کند که یکی از نعمت های خدا به مؤمنان در آن شب تاریخی این بود که خواب سبکی شما را فرو گرفت و این خواب از سوی خداوند مایه آرامش جسم و جان شما گردید؛ «اِذْ یُغَشِّیْکُمُ النُّعاسُ أَمَنَةً مِنْهُ»؛ (و [یادآورید] هنگامی را که خواب سبکی که مایه آرامش بود از سوی خدا، شما را فرا گرفت). این خواب آرام بخش مخصوصا بعد از طی آن مسافت نسبتا طولانی، برای آنها سبب تجدید قوا و آمادگی برای جنگ سرنوشت ساز فردا در میدان بدر بود. جنگی که به پیروزی چشمگیر مسلمانان منتهی شد. تعبیر به «نُعاسْ»؛ (خواب سبک) شاید اشاره به این است که در عین استراحت آن چنان خواب عمیقی بر آنها مسلّط نشد که دشمن بتواند از موقعیّت استفاده کرده و بر آنها شبیخون زند. به این ترتیب اصل آن خواب نعمت بود و کیفیّت آن نیز نعمتی دیگر. به هر حال آیه فوق نیز تأکیدی بر تأثیر خواب در تمام مراحل، بر روی اعصاب و جسم و جان انسان و تجدید قوا برای تلاش بیشتر و جهاد نیرومند تر است. (۲)
پی نوشت ها:
(۱). توجّه داشته باشید که «نُشُور» معنی مصدر و «سُبات» نیز معنی مصدری یا اسم مصدری دارد؛ و اطلاق آنها بر «لیل» و «نهار» به عنوان مبالغه و تأکید است.
(۲). پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ هـ ش، چاپ نهم، ج ۲، ص ۱۵۱.
نظر شما