خبرگزاری بین المللی اهلبیت(ع) - ابنا: در روزگاری که نمایش، زیربنای ارتباطات انسانی شده و هر تجربه در معرض دیده شدن معنا مییابد، مفهوم عبادت نیز ناگزیر در میدان دید رسانهای قرار گرفته است. «عصر نمایش» عصری است که در آن، مرز میان عابد و تماشاگر از میان رفته و نیّت — آن جوهر ناب عمل عبادی — در معرض آزمونی پنهان و بیامان قرار دارد. رسانه امروز نه فقط ابزار انتقال تصویر، بلکه نظامی معرفتی است که معنا را در نسبت با دیدهشدن میسنجد. در چنین فضایی، حتی عبادت میتواند دچار تغییر معنا شود؛ از حرکت عاشقانه بهسوی خدا، تا کنشی برای تأیید تماشاگران مجازی.
در سنت دینی، نیّت، حقیقت عمل است: معیار ارزش معنوی نه در ظاهر رفتار بلکه در «منشأ درونی» آن تعریف میشود. اما نظام رسانهای مدرن با اصالت دادن به دیدهشدن، بهصورت خزنده مبنای داوری را از «خدای ناظر» به «مخاطب ناظر» منتقل میکند. عمل نیک، هرچند خیرخواهانه، وقتی در مدار لایک، فالو و روایتسازی دیجیتال قرار میگیرد، ممکن است از درون تهی شود. پرسش اساسی اینجاست که آیا میتوان در زمانهای که حتی دعا، صدقه و مناسک مذهبی در معرض دوربین و انتشارند، نیّت خالص را حفظ کرد؟ این تضاد، یکی از مهمترین چالشهای معنویت در عصر رسانه است.
«نمایش عبادت» در ظاهر مجاز به دیدهشدن است، اما خطر آنجاست که نمایش بدل به هدف شود و نه وسیله. رسانه با نیت بازنمایی خیر، میتواند ناخودآگاه سازوکار ریا را بازتولید کند؛ جایی که ارزش عمل، تابع بازخورد جمعی میشود. این همان جابهجایی نامحسوسی است که امام علی(ع) از آن به «آفت اخلاص» تعبیر میکند؛ هنگامی که انسان اعمال خویش را برای دیده شدنِ دیگران بیاراید. در این معنا، عبادتِ رسانهای اگر مراقبت شناختی نداشته باشد، ممکن است از مرز ایمان به مرز خودنمایی بلغزد.
با این حال، تمامِ مواجهه دین و رسانه منفی نیست. اگر رسانه از ابزار نمایش به ابزار «تذکر» و «الهام» ارتقا یابد، میتواند عبادت را از خلوت فردی به تجربه جمعی مؤمنانه پیوند دهد. تجربههای اجتماعی همچون اعتکاف مجازی، تلاوت جمعی آنلاین، و کارزارهای نذر رسانهای هنگامی معنا پیدا میکنند که نیتِ آنها آگاهانه از «خودنمایی» به «خدانمایی» تغییر جهت دهد. این تغییر، نیازمند سواد روایی-معنوی است؛ یعنی توانایی تحلیل رسانه نه بر پایه فرم، بلکه بر پایه نیت و غایت عمل.
به بیان دیگر، عصر نمایش به ما یادآوری میکند که اخلاص، دیگر امری ساده و بدیهی نیست؛ باید آموخت، تمرین کرد و مراقب آن بود. کاربر مؤمن امروز، همانقدر که باید از خطر محتوای غیراخلاقی پرهیز کند، باید از وسوسه «نمایش خیر» نیز آگاه باشد. خلوص در عصر رسانه یعنی زیستن در حضور خدا، حتی وقتی هزار چشم مجازی در حال تماشایند.
در نهایت، عبادت در عصر نمایش بازگشت به معنای اصیل «نیت» است؛ پالایش درونی در میان طوفان دیدگان بیرونی. رسانه میتواند صحنه آزمون یا سکوی تعالی باشد — بسته به اینکه چشم دل به تماشا نشسته باشد یا چشمِ جمع. عصر نمایش، عصر شهادت نیّتهاست؛ روزگارِ ظهورِ اخلاص در میانه لنزها. در چنین زمانهای، عابدِ واقعی کسی است که میان ظهور و شهود تعادل برقرار کند. دیده شود، اما دیدهشدن برای او پایان عبادت نباشد، بلکه ابتدای گفتوگو با حقیقتی فراتر از نگاه انسانها باشد.
الناز موسوی یکتا
پژوهشگر رسانه و فضای مجازی
نظر شما