روش های تربیتی اهل بیت (ع)

خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- تربیت فرزند در روایات اسلامی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و طبق روایات اسلامی، پدر و مادر مسئولیت تربیت فرزندان را برعهده دارند.

امام علی (ع) در توضیح آیه ۶ سوره تحریم، مسئله تربیت فرزندان را به عنوان یکی از مسئولیت‌ های مؤمنان برای نجات از آتش مطرح کرده است.

در منابع شیعی، همان گونه که پدر و مادر عامل ایجاد جسم فرزند خود هستند، تربیت آنان نیز خاستگاه رفتار فرزند دانسته شده است.

امام سجاد (ع) نیز در رساله حقوق خود، بخشی را به حق فرزند اختصاص داده و در آن به مسئولیت والدین در قبال تربیت الهی فرزند با عمل و آموزش اشاره کرده و سرنوشت فرزند را در گروی نوع تربیت پدر و مادر می‌ داند.

پژوهشگران با تقسیم مراحل تربیت فرزند، بر اساس روایات، به سه دستهٔ قبل تولد، بعد تولد و بعد طفولیت، بر این باورند که پرتکرارترین موضوع در میان روایاتِ مراحل تربیت فرزند به شرح ذیل است:

مرحله قبل از تولد: دقت در انتخاب همسر؛

مرحله بعد از تولد: توجه به شرایط دایه یا شیردهی و نیز نام‌ گذاری مناسب؛

مرحله بعد از طفولیت: رعایت اصول و قواعد تربیت فرزند، نظیر تأدیب و تنبیه فرزند، تربیت جنسی فرزند، وفای به عهد در مقابل فرزندان.(1)

برخی از نکات تربیت فرزند در روایات

در روایات رسیده از امامان شیعه می‌ توان نکاتی چند را جستجو کرد که در تربیت فرزند مؤثرند.

مثل عدم تنبیه،(2) عدم توهین،(3) بخشیدن عَزّت نفس،(4) اعتدال در تربیت،(5) رعایت عدالت،(6) وفای به عهد،(7) تربیت در سنین پایین(8) و آموزش امور دینی و اجتماعی.(9)

روش‌ های تربیتی اهل‌ بیت (ع)

برخی از محققان، روش‌ های تربیتی اهل‌ بیت (ع) را به سه دسته تقسیم کرده‌ اند:

روش‌ های قطعی: مواردی چون مهرورزی، نصیحت، تکریم شخصیت، عدم تبعیض؛

روش‌ های اصلاحی: مواردی چون بخشش، تغافل، تشویق، تنبیه متناسب، بازی، شرکت‌ دادن در مراسم مذهبی؛

روش‌ های کنایی: مواردی چون نصیحت پنهانی، برگزاری مسابقات و واگذاری برخی مسئولیت‌ ها به فرزندان.(10)

دوران‌ های سه‌گانه در تربیت فرزند

در روایات شیعی، تربیت فرزند به سه دوره هفت‌ ساله تقسیم شده است.

که هفت سال اول، با عنوان «سیّد و آقا»، هفت سال دوم با عنوان «مطیع و فرمانبردار» و هفت سال سوّم با عنوان «وزیر و مسئول» معرفی شده است.(11)

برخی این سه دوره را منطبق بر دوران کودکی، نوجوانی و جوانی دانسته‌ اند.(12)

و برخی نیز بر این باورند که این روش موجب پدید آمدن شخصیت نیکو در فرزند می‌ شود و ویژگی‌ های روانی، هیجانی و رفتاریِ هماهنگ با فطرت را برایش فراهم می‌ سازد.(13)

نقش پاکی مادر و عملکرد پدر در تربیت فرزند

بنا بر پژوهشی، در اسلام، نقش وراثتی مادر در تربیت فرزند بیش از پدر است.

در این میان، به برخی روایات و نیز آیه ۲۸ سوره مریم اشاره شده است.(14)

به این دلیل که در این آیه به تأثیر ناپاکی مادر مریم (س) از زبان قوم وی اشاره شده است؛ درحالی‌ که همه می‌ دانستند مادر وی در طفولیت او از دنیا رفته است.(15)

در خصوص تأثیر عملکرد پدر بر تربیت فرزند صالح، برخی به آیه ۴۹ سوره مریم استناد کرده‌ اند که در آن به اعطای دو فرزند پاک (یعنی اسحاق (ع) و یعقوب (ع)) به ابراهیم (ع) اشاره شده که این موهبت را نتیجه عزلت‌ گزینی وی و دوری او از غیر خدا می‌ دانند.(16)

پی نوشت ها و منابع:

1- مددی، تحلیل محتوای روایات تربیت فرزند در کتاب الکافی، ۱۴۰۰ش، ص۳۸–۷۸.

2- حلّی، عدّة الداعی، مکتبة الوجدانی، ص۷۹؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۹۷؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۷.

3- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۲۲؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵.

4- نگاه کنید به فرهادیان، والدین و مربیان مسؤول، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۹–۳۴۵.

5- نگاه کنید به پورحسینی لیلا کوهی، بررسی رابطه جهت‌گیری مذهبی و سبک‌های فرزندپروری، ۱۳۹۰ش، ص۳۰.

6- بخاری، صحیح البخاری، چاپ محمد افندی، ج۳، ص۱۳۴؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۸۳.

7- کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹.

8- کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۷.

9- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۲۲؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۷–۴۹.

10- نوربخش حبیب آبادی، روش‌های تربیتی اهل بیت(ع) در تربیت فرزند، ۱۳۹۶ش، ص۲۲–۱۰۳.

11- طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۲۲۲.

12- فرهادیان، آنچه والدین و مربیان باید بدانند، ۱۳۹۱ش، ص۱۱.

13- شکوهی یکتا، مطالعهٔ تطبیقی سبک‌های فرزند پروری، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۴.

14- حسینی زاده، نقش وراثتی مادر در تربیت فرزند از دیدگاه اسلامی، ۱۳۹۵ش، ص۵۳–۶۶.

15- نگاه کنید به شریف لاهیجی، تفسیر، ۱۳۷۳، ج۳، ص۱۶؛ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۷۹.

16- نویسندگان، «حقیقت و آثار اعتکاف»، ص۶۷.