به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ نگارش حدیث در فرهنگ شیعی، تاریخی تقریبا همزمان با تاریخ رسول خدا(ص) دارد و علاوه بر امام علی (ع)، برخی از صحابه نیز به نگارش کتابهای حدیثی پرداخته اند. اگر چه نمی توان تاریخ دقیقی از نگارش های کتاب های مختلف و همچنین موضوعات آنها به دست آورد، اما در این نوشتار تلاش شده است در حد امکان، زمان نگارش هر کتاب متناسب با زمان حیات هر یک از ائمه معصومین(ع) دسته بندی شود.
کتابهای شیعی در زمان امام علی(ع)
کتاب «کتاب السنن و الاحکام و القضایا » تالیف ابورافع، غلام آزاده شده پیامبر(ص) و خزانه دار امیر المؤمنین(ع) از نخستین کتابهای حدیثی شیعه است. «نجاشی» در کتاب رجال خود، ابورافع را نخستین شخصیتی دانسته است که به «تبویب اخبار و احادیث» پرداخته است. در این کتاب احادیث مرتبط با «صلاه و صیام و حج و زکاه و قضایا» دسته بندی شده است. همچنین کتاب «تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین الجمل و صفین و النهـروان مـن الصحابه» با موضوع صحابه ای که در جنگ های جمل ، صفین و نهروان در سپاه امیرالمومنین (ع) به شهادت رسیدند از تالیفات «ابی رافع» است که باید آن را از نخسیتن کتاب ها در موضوع «صحابه پژوهی» در تاریخ تشییع دانست.
نگارش کتاب با موضوع جریان های بعد از وفات پیامبر (ص) از نکات قابل توجه صحابه شیعه پیامبر(ص) بوده است، اگر زمان نگارش کتاب «سلیم بن قیس» را در دوران بعد از حضرت امیرالمومنین (ع) بدانیم، می توانیم «ابوذر غفاری» را نخستین فرد شیعی بدانیم که در خصوص وقایع تاریخی با موضوع غضب خلافت به نگارش کتاب پرداخته است و او را «نخستین مورخ شیعه» معرفی کنیم.
سلمان فارسی با کتاب «حدیث جاثلیق»، عبیدالله بن ابی رافع -کاتب امام علی (ع)- با کتاب «قضایا امیر المؤمنین» و زید بن وهب با کتاب «خطب امیرالمؤمنین (ع) علی المنابر» از دیگر نویسندگان در این دوران بودند. همچنین در میان منابع حدیثی از مجموعه های حدیثی یا تاریخی تالیف شده توسط عبدالله بن عباس، حارث اعور، حجر بن عدی، محمد بن قیس نیز سخن گفته اند که غالب این افراد به عنوان شیعیان امام علی(ع) شناخته می شوند.
کتابهای شیعی در زمان امام سجاد (ع)
اگر چه موضوع این نوشته، کتاب های نگاشته شده توسط ائمه معصومین (ع) نیست، اما باید به اشاره گفت که شاخص ترین اثر مکتوب دوران زندگی امام سجاد (ع)، صحیفه سجادیه است که با بیان ایشان و با قلم امام باقر(ع) نوشته شده است. نسخه دیگری از این کتاب نیز در اختیار «زید بن علی» فرزند امام سجاد (ع) بوده است که احتمالا توسط امام سجاد(ع) یا فرزند ایشان، جناب زید شهید نوشته شده است. بنابراین می توان کتاب صحیفه سجادیه را از مکتوبات حدیثی در زمان امام سجاد(ع) دانست که در قالب دعا بیان شده است.
برخی دیگر از منابع تاریخی، از تالیف کتاب حدیثی توسط «سیده عُلیّة » دختر چهارم امام سجاد(ع) سخن گفته اند که این کتاب نیز می تواند به عنوان یکی از کتاب های حدیثی تالیف شده شیعیان در آن دوران معرفی شود.
کتابهای شیعه در زمان امام باقر (ع)
از میان شاگردان امام باقر(ع) می توان از «جابر بن یزید جعفی» نام برد که علاوه بر نقل بیش از 70 هزار حدیث از ائمه معصومین(ع)، آثار مختلفی را تدوین کرده است، در برخی منابع از کتاب رجال نجاشی، کتاب تفسیر، کتاب نوادر، کتاب جمل، کتاب صفین، کتاب نهروان، کتاب فضائل، مقتل امیرالمؤمنین(ع) و مقتل الحسین(ع) از از آثار جعفی معرفی شده اند. طبرسی نیز کتاب «حدیث الشوری» را از تالیفات او دانسته است.
از «سعد بن طریف الاسکاف کوفی» که در شغل کفاشی بود نیز کتابی در موضوع احادیث برجای مانده است. «ابوالجارود زیاد بن منذر همدانی» هم کتاب «تفسیر القرآن» با مضمون حدیث دارد که با عنوان تفسیر امام باقر(ع) در منابع معرفی می شود. نسخه هایی از این کتاب تا قرن ها در دسترس بوده و کتاب هایی مانند تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم القمی از آن مطالبی نقل کرده اند.
کتابهای شیعه در عصر امام صادق (ع)
«ابو حمزه ثابت بن دینار ثمالی» که دعایی معروف از امام سجاد(ع) را نقل کرده است، کتابی با عنوان «تفسیر القرآن» دارد و «دفتری از احادیث» نیز به وی منسوب شده است. «ابوجعفر محمد بن علی بن ابی شعبه الحلبی» کتابی در ابواب مختلف حلال و حرام داشته است و کتاب دیگری با عنوان کتاب «التفسیر» به وی، نسبت داده شده است.
«ابوبصیر یحیی بن قاسم الاسدی کوفی» اگر چه محدثی نابینا بود، اما حافظه ای قوی داشت و از افرادی است که بیشترین روایت را از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده است. از او، دو کتاب حدیثی در منابع نقل شده است که این دو کتاب یا به تقریر او یا توسط شاگرد او «علی بن ابی حمزه بطائنی» نگارش یافته است. «ابوعبدالله محمد بن قیس البجلی کوفی» نیز دفتری از پرسش های خویش از امام باقر(ع) را گردی آوری کرده بود که به شکل پرسش و پاسخ است و در منابع روایی به عنوان کتاب «المسائل» معرفی شده است.
«عبیدالله بن علی بن ابی شعبه حلبی» نخستین کتاب فقهی منظم شیعی در ابواب مختلف فقه را در همین دوران تدوین کرده است، این کتاب به عنوان «الجامع» یا «الکبیره» - با تفاوت هایی در نسخه های آن - شناخته شده و مشهور شده است که وی، کتاب خود را بر امام صادق(ع) عرضه داشته و این امام معصوم، آن را مورد ستایش و تصحیح قرار داده است
«حریز بن عبدالله الازدی السجستانی» با دو کتاب «الصلوت» و «الزکات» و «ابوایوب منصور بن حازم کوفی» با کتاب «الحج» از مولفین این دوران شناخته می شوند.
منابع :
۱ـ تأسیس الشیعة ، سید حسن صدر
2- رجال نجاشی
3- الذریعه الی تصانیف الشیعه
4- اعیان الشیعه
5- تفسیر القرآن الکریم لأبی حمزه ثابت بن دینار الثمالی، آیت الله محمد هادی معرفت
سید علی اصغر حسینی/ ابنا
_______
پایان پیام
نظر شما