خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- ایرانیان این دعا را به هنگام تحویل سال شمسی به صورت انفرادی و دسته جمعی می خوانند. در برخی مناطق رسم بر این بوده که بزرگ طایفه یا امام جماعت این دعا را قرائت می کرده و دیگران همراه او می خوانده اند.
برخی مرسوم بودن خواندن این دعا را به دوره صفویه و حتی قبل از آن می رسانند. امروزه خواندن این دعا به آیینی تبدیل شده و از رسانه های رسمی ایران نیز پخش می شود. گفته شده فقط شیعیان ایرانی این دعا را هنگام تحویل سال می خوانند و خواندن آن نزد اهل سنتِ ایران و شیعیان دیگر کشورها مرسوم نیست.
عبارت «مقلب القلوب و الابصار» با این مفهوم در قرآن سابقه ندارد و منظور از عبارت «… یوما تتقلب فیه القلوب و الابصار» نیز که یک بار در قرآن سوره نور آیه ۳۷ آمده، روز قیامت است و ارتباط مستقیمی به تحویل سال ندارد.
البته در بعضی متون دینی دگرگونی طبیعت در فصول سال و زنده شدن طبیعت را به قیامت تشبیه کرده اند.
عبارت «یا مقلب القلوب و الابصار» در برخی احادیث که در مورد اذکار نوافل است آمده است، از جمله در کتاب إعلام الوری بأعلام الهدی شیخ طبرسی، با عبارت «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِک.»
و نیز در مصباح المتهجد شیخ طوسی، در روایتی که مرحوم صدوق در «کمال الدین» از قول امام صادق (ع) آورده است.
امام خمینی (ره) در این زمینه می فرماید:
«... از آداب امروز (عید نوروز) روزه گرفتن است، از آداب امروز دعا کردن است، نماز خواندن است، و این به ما می فهماند که اگر ملّتی بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را حفظ کند، باید در عیدش و غیر عیدش تذکر داشته باشد... به یاد خدا باشد، برای خدا باشد.
علامه مجلسی عالم شیعه دوره صفویه، این دعا را در کتاب زاد المَعاد در ذیل اعمال نوروز ذکر کرده است. به گفته او این دعا در کتاب های غیر مشهور نقل شده و به هنگام تحویل سال خوانده می شود.
در منابع قبل از دوره صفویه به دعای تحویل سال تصریح نشده است. برخی نیامدن آن در کتاب های دعای مشهور همچون مِصباح المُتَهَجِّد اثر شیخ طوسی و اِقبال الاَعمال اثر ابن طاووس را شاهدی بر نداشتن سند معتبر برای آن می دانند.
برخی دیگر نیز احتمال داده اند این دعا در دوره صفویه با استفاده از ترکیب عبارات عربی ساخته شده است. با این حال امام خمینی و آیت الله خامنه ای رهبران ایران این دعا را در ابتدای پیام نوروزی خود قرائت می کردند.
آیت الله جوادی آملی از مراجع تقلید نیز خواندن این دعا در ایام نوروز را جزو سنت های خوب دانسته است. مکارم شیرازی نیز آن را در مفاتیح نوین به نقل از زادالمعاد آورده است.
علامه مجلسی عبارت زیر را برای این دعا ذکر کرده است و از برخی نقل کرده که این دعا به هنگام تحویل سال ۳۶۰ بار خوانده شود:
یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ
(ای کسی که تحول دل ها و گردش چشم ها در دست توست. ای تدبیر کننده شب و روز و ای تغییر دهنده سال و حال، حال ما را به بهترین حال، تغییر ده)
به گفته عبدالله جوادی آملی در این دعا انسان از خدا درخواست تحول می کند و تحول آن است که انسان از درون منقلب شود.
او در تناسب این دعا با تحویل سال گفته است: بهار، انسان را به یاد قیامت می اندازد چرا که در بهار همچون قیامت، خدا مردگان را زنده می کند به این بیان درختی که در بهار از خواب زمستانی بیدار می شود مواد مرده را جذب می کند و به صورت خوشه، شاخ و برگ در می آورد.
منابع:
1- «تبریک عید سعید نوروز و حلول سال جدید»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای.
2- جوادی آملی، عبدالله، مفاتیح الحیاة
3- خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام
4- سپنتا، شاهین، «نگاهی به پیشینه‌ی نیایش گردش سال»، حافظ
5- «شرح دعای تحویل سال از منظر معظم‌له»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
6- کریمیان سردشتی، نادر، «دعای تحویل سال»، در کتاب ماه هنر
7- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد
8- مکارم شیرازی، ناصر، مفاتیح نوین
نظر شما