تاج غیرت بر سر زنان: زینت است یا اسارت؟

خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام ابنا-

امام علی(علیه السلام) در حکمت ۱۲۴ نهج البلاغه تفاوت میان غیرت مرد و زن را بیان می کند و می فرماید: (غیرت زن کفر است و غیرت مرد ایمان)؛ «غَیْرَةُ الْمَرْأَةِ کُفْرٌ، وَ غَیْرَةُ الرَّجُلِ إِیمَانٌ».
حدیث اشاره به این مطلب دارد که زن اگر نسبت به همسر دیگری برای شوهرش حسادت بورزد و عکس العمل تندی نشان دهد در واقع مخالفت با فرمان خدا کرده؛ زیرا خداوند روی مصالح متعددی تعدد زوجات را با شرایطی مجاز شمرده؛ ولی اگر مرد نسبت به ارتباط همسرش با مرد بیگانه ای حسادت بورزد و از گام نهادن او در زندگی خانواده اش ناراحت گردد و عکس العمل نشان دهد در واقع اطاعت فرمان خدا کرده و در مسیر نهی از منکر گام برداشته است. در حالی که زن اگر چنین کند در مسیر نهی از معروف قرار گرفته است.
البته انکار نمی کنیم که تعدد زوجات نیز شرایطی دارد و نباید وسیله ای برای هوسرانی مردان گردد؛ ولی در صورتی که آن شرایط جمع گردد زن باید آن را تحمل کند و به فرمان خدا تن در دهد در حالی که اگر زن شوهردار، با مرد دیگری رابطه برقرار سازد، خواه به صورت فجور باشد یا ظاهراً صیغه عقد دائم یا موقتی با او جاری کند به یقین راه خلاف را پیموده است.

«غیرت» حالتی است که انسان را وادار می کند از ورود دیگران به حریم زندگی شخصی او جلوگیری کند، افتخارات او را سلب ننماید، مواهبش را از دستش نگیرد و متعرض نوامیس او نشود و منظور از «غیرت زن» در کلام حکیمانه بالا همان حسادتی است که نسبت به زوجه دیگر همسرش پیدا می کند و منظور از «غیرت مرد» در کلام بالا ممانعتی است که مرد از ورود دیگری به حریم خانواده و ناموس خود به عمل می آورد.
تعبیر به «کفر» در این کلامِ حکمت آمیز اشاره به کفر عملی است، زیرا کفر و ایمان معانی متعددی دارد که در آیات قرآن نیز منعکس است. این واژه کراراً در قرآن مجید به بت پرستان اطلاق شده که کفرشان، کفر اعتقادی است؛ ولی در آیه ۹۷ سوره آل عمران به کسانی که حج را ترک کنند و نسبت به آن بی اعتنا باشند واژه «کفر» به کار رفته، می فرماید: «وَ للهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ»؛ (و برای خدا بر مردم [واجب] است که آهنگ خانه [او] کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند. و هر کس کفر ورزد [و حجّ را ترک کند، به خود زیان رسانده]، و خداوند از همه جهانیان، بی نیاز است). و این کفر عملی است نه اعتقادی که آثار خاص خود را داشته باشد. کفرِ زن در اینجا همان بی اعتنایی به دستور خدا یعنی جواز تعدد زوجات در موارد لازم است.
روایات متعددی از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و سایر معصومان(علیهم السلام) در اهمیت «غیرت» وارد شده؛ پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در حدیثی می فرمایند: «کانَ إبْراهیمُ أبی غَیُوراً وَ أَنَا اَغْیَرُ مِنْهُ وَ أرْغَمَ اللهُ أنْفَ مَنْ لا یُغارُ مِنَ الْمُؤْمِنینَ»(۱)؛ (پدر من ابراهیم غیرتمند بود و من از او غیرتمندترم. خداوند بینی کسانی از مؤمنین را که غیرت ندارند بر خاک بمالد).

البته در عرف ما گرچه واژه «غیرت» معمولاً در غیرت ناموسی به کار می رود ولی مفهوم آن گسترده است و تمام مواهب و ارزش های الهی را که باید از آن دفاع کرد شامل می شود، بنابراین دفاع از وطن و آبرو و حیثیت و از آن مهم تر دفاع از دین و آیین نیز از مصادیق غیرت است.
این نکته نیز شایان دقت است که گاهی افراد در مسائل ناموسی و غیر آن گرفتار وسواس می شوند و به نام «غیرت» به هر کسی بدبین شده و عکس العمل نشان می دهند، در روایات اسلام از این حالت نهی شده است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «مِنَ الغَیرَةِ ما یُحِبُّ اللهُ وَ مِنْها ما یُبْغِضُ اللهُ؛ فَالْغَیرَةُ الَّتِی یُحِبُّ اللهُ الْغَیرَةُ فِی الرَّیْبَةِ وَ الْغَیرَةُ الّتی یُبْغِضُ اللهُ الْغَیرَةُ فی غَیْرَ رَیْبَةٍ»(۲)؛ (نوعی از غیرت را خدا دوست دارد و نوعی را دشمن می دارد؛ اما آنچه را دوست دارد اِعمال غیرت در مواردی است که آثار شک و تردید و انحراف نمایان می شود و اما غیرتی را که خدا دشمن می دارد آن است که در غیر این موارد [فقط با سوء ظن آمیخته به وسواس] انجام می شود).

مولی امیر مؤمنان علی(علیه السلام) در نامه ۳۱ «نهج البلاغه» در وصیت به فرزندش امام حسن(علیهما السلام) با اشاره به این موضوع که غیرت بیجا گاه سبب می شود انسان های درست کار به نادرستی کشیده شوند، می فرماید: «وَ إِیَّاکَ وَ التَّغَایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ، فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ، وَ الْبَرِیئَةَ إِلَی الرِّیَبِ»؛ (برحذر باش از این که در جایی که نباید غیرت به خرج دهی اظهار غیرت کنی [و کار به سوء ظن ناروا بینجامد]؛ زیرا این غیرت بی جا و سوء ظن نادرست، زن پاکدامن را به ناپاکی و بی گناه را به آلودگی ها سوق می دهد).(۳)
باتوجه به مطالب که بیان شد، اگر از غیرت زن نکوهش شده است، مربوط به ازدوج مجدد مردان است و آن هم شرایط خودش را دارد، این گونه روایات هرگز رابط نامشروع مردان را تأیید نمی کند و زنان نسبت به این مسئله حق اعتراض دارند و نیز وظیفه شرعی و اخلاقی خودشان امر به معروف و نهی از منکر است. 

پی نوشت:

۱. ابن بابویه، محمد بن علی ، من لا یحضره الفقیه ، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، ۱۴۱۳ ق ، ج ۳، ص ۴۴۴.
۲. تمیمی سمرقندی، حسین سلیم أسد الدارانی، مسند الدارمی المعروف به (سنن الدارمی)، عربستان: دار المغنی للنشر والتوزیع، ۱۴۱۲ق، ج ۳، ص ۱۴۲۸.
۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(علیه السلام) ، تهران: دار الکتب الاسلامیه ، ۱۳۸۶ ، ج ۱۳، ص۳۷.