خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- راست گویی و صداقت، نشانه اصالت و شخصیت انسان است. خمیرمایه انسان با راستی عجین شده است. به همین دلیل هنگامی که از مادر متولد می شود، تمام کارها، نگاه ها و گریه ها و خنده هایش براساس صداقت می باشد.
همچنین وقتی زبان باز می کند، راستی از گفتارش معلوم است. او نمی تواند دروغ بگوید و باید آن را بیاموزد. موقعی که بر سر طفل معصومی داد می کشیم یا اسباب بازی ها و خوردنی های او را می گیریم و یا به او اخم و تَخْم می کنیم، بغض گلویش را می فشارد و اشک از دیدگانش جاری می شود؛ همان گونه که اگر نازش کنیم و یا قلقلکش نماییم، می خندد.
اگر کودک از سوی برادر یا خواهرش آزار ببیند، موقعی که پدر به خانه برمی گردد، لب به شکایت می گشاید و اگر محبت ببیند، آن را به بزرگترها بازگو می سازد. نه دروغ می گوید و نه دروغی به دیگری نسبت می دهد. آنچه از دیگران شنیده بدون کم و زیاد نقل می کند. شاید به همین دلیل باشد که می گویند: حرف راست را باید از بچه شنید.
اهمیت راست گویی در اسلام
اسلام دینی است که اصول فطرت و طبیعت را با اخلاق و انسانیت همراه کرده است. به همین دلیل راست گویی را مهم ترین ملاک آدمیت و اسلامیت می شمارد. برای این که اهمیت صداقت روشن تر شود، دو حدیث می آوریم:
پیامبر (ص) فرمود: به زیاد نماز خواندن و طولانی کردن رکوع و سجود مردمان توجه نکنید [و آن را معیار انسانیت و اسلامیت ندانید] چرا که ممکن است انسان بر این امر عادت کرده باشد و اگر دست از عادت بردارد، به وحشت می افتد.
ولی اگر بخواهید به خوبی و شایستگی شخصی پی ببرید، به راست گویی و امانت داری او نگاه کنید. اگر آدم صادق و امینی بود، او را آدم شایسته و مسلمان راستین بدانید و گرنه حسابی روی او باز نکنید و به وی اعتماد و اطمینان نداشته باشید.
رسول اکرم (ص) فرمود: بر شما باد به راست گویی، زیرا راستی، دری از درهای بهشت است.
صداقت از نگاه قرآن
قرآن کریم برای صداقت و صادقین جایگاه بلندی قائل است تا آن جا که مؤمنان را پس از سفارش به تقوا، دستور می دهد با راست گویان همراه و همگام باشند: ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیشه کنید و با راست گویان باشید.
قرآن، حضرت اسماعیل را نخست به صداقت در وعده می ستاید، سپس صفت پیامبری را برای او مشخص می سازد: (إنَّهُ کانََ صادِقَ الوَعِد وِکانَ رَسُولاً نَبِیّاً). از این آیه استفاده می شود که یکی از صفات انبیا، صداقت در گفتار، کردار و عهد و پیمان است.
مرحوم آقای بهاءالدینی، یکی از علمای بزرگ قم، در ستایش آیت اللّه حاج سید مصطفی خمینی می فرمودند: ایشان راست می گفت، گرچه به ضررش تمام می شد.
در تاریخ دارد پس از این که پیامبر به قصد فتح مکه با لشکریانش از مدینه حرکت کرد و سپاه شرک را شکست داد، گروهی از مشرکان که پیامبر و بعضی از مسلمین را شکنجه داده بودند، از ترس انتقام، خدمت پیغمبر (ص) آمدند و گفتند:
ما شهادت می دهیم که تو رسول خدایی؛ اما قرآن شهادت آن ها را دروغ تلقی می کند، به دلیل این که برخلاف عقیده و از روی ترس و نفاق چنین حرفی را می زدند.
قرآن می فرماید: خدا می داند که تو رسول او هستی. ولی شهادت می دهد که منافقان دروغ می گویند؛ یعنی آنان به این گفته خود ایمان و اعتقاد ندارند.
عوامل عدم راست گویی در نوجوانان
از آن جا که راستی و درستی در فطرت و طبیعت انسان ها به امانت گذاشته شده است، نیازی به علت یابی ندارد؛ مانند شیرینی عسل و شوری نمک که از ذات آن دو می جوشد، ولی دروغ یک امر انحرافی و غیر طبیعی است.
دروغ برخلاف وجدان و انسانیت است، فطرت و طبیعت هر انسانی از دروغ نفرت دارد. حتی شخصی که صادق نیست همواره احساس پستی و حقارت می کند و از خودش بیزار است.
یکی از علل انحراف نوجوانان از راست گویی، تربیت نادرست خانوادگی است. طبیعی است هر کسی در زندگی اشتباهاتی دارد، نوجوان ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند؛
بنابراین اگر اشتباهی کردند، ظرفی را شکستند، دیر به خانه آمدند یا نماز آنان قضا شد، نباید پدر و مادر و اولیا و مربیان به صورت خشونت آمیز با آنان برخورد کنند.
زیرا گاهی بچه ها از ترس پدر و مادر به دروغ پناه می آورند و اگر دروغ مایه نجات و پیشرفت آن ها شد به تدریج آن را ادامه می دهند.
در این گونه موارد باید نوجوانان را به راست گویی تشویق کرد؛ مثلاً گفت: فدای سرت که بشقاب را شکستی، ما هم وقتی نوجوان بودیم، از این نوع اشتباهات داشتیم، ولی درس عبرت می گرفتیم تا تکرار نکنیم.
الگوگیری نادرست نوجوانان از پدر و مادر و بزرگ ترها، محیط آلوده، دوستان دروغ گو، شکست ها، محرومیت ها، تحقیرها، آموزش های غلط، موفقیت های نسبی دروغ گویان، عقب افتادگی راست گویان، آگاه نبودن از ضرر و زیان های مادی، معنوی، اقتصادی و اجتماعی دروغ، از جمله علل و عوامل انحراف نوجوانان از صداقت است.
از طرفی تقویت راست گویی و بیان ارزش های آن، احترام به شخصیت افراد، ایجاد محیط امن در خانه، وفای به عهد و… از جمله عواملی هستند که موجب گرایش نوجوانان به راست گویی می شود.
در این قسمت لازم است به چند نکته درباره خطرات دروغ گویی اشاره کنیم تا نوجوانان آگاهی بیشتری درباره آن پیدا کنند و هیچ وقت دست از راست گویی برندارند.
امام علی (ع) فرمود: بزرگ ترین گناه در پیشگاه خداوند متعال، زبانی است که بسیار دروغ گوید.
امام حسن عسکری (ع) می فرماید: تمام زشتی ها و گناهان در خانه بسته ای گذاشته شده که کلید آن، دروغ است.
اصولاً دروغ باعث می شود که انسان در جامعه بی اعتبار شود به طوری که حتی مردم به سخنان راست او نیز اعتماد نخواهند کرد. چنین آدمی پیوسته نگران رسوایی خویش است، ولی راست گویی، توأم با آرامش و اعتماد به نفس است.
پیامبر (ص) فرمود: از دروغ بپرهیزید که تحقیقاً آدمی را رو سیاه می کند.
مواردی که راست گویی جایز نیست
با این که در اسلام به راست گویی زیاد توصیه شده، اما گاهی راست گفتن حرام است. اگر سخن راست به دیگران زیان برساند، جایز نیست گفته شود.
امام صادق (ع) فرمود: هر مسلمانی که درباره مسلمان دیگر از او سؤال کنند و او در مقام جواب، راست بگوید و بر اثر راست گویی او زیانی به دیگری برسد، چنین فردی در پیشگاه خداوند دروغ گو محسوب می شود؛ ولی اگر دروغی در حق او بازگو کند که در نتیجه سودی به او برسد، نزد خدا راست گو به حساب خواهد آمد.
از مجموع روایات برمی آید که راست گویی در سه مورد زشت است:
- سخنی بگویی که بین دوستان، قهر و جدایی به وجود آورد و اختلافات را تشدید کند؛
- به مردی درباره همسرش چیزی بگویی که وی را به رنج آورد؛
- به کسی که سخنی برای تو بازگو می کند بگویی: دروغ می گویی.
پی نوشت ها و منابع:
1- قرآن کریم
2- آثار شهید مطهری: تعلیم و تربیت در اسلام، داستان راستان، اسلام و مقتضیات زمان، فلسفه اخلاق، سیری در سیره نبوی، سیری در سیره ائمه اطهار (ع).
3- اصول کافی، ج2، ص104.
4- تاریخ بغدادی، ج11، ص82.
5- فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج5، ص243.
6- بحارالانوار، ج72، ص263.
7- مستدرک، ج9، حدیث10298.
8- معارف و معاریف، ج5، ص511.
نظر شما