فرهنگ‌کُشی مدرن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا - حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین امین، نویسنده و پژوهشگر دینی، در نوشتاری اختصاصی برای ابنا، به مساله (تهاجم فرهنگی، راه های نفوذ و راه حل های آن) پرداخته و شیوه های ورود دشمن به هویت و ایمان جوان ایرانی را بررسی کرده است.

خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا: اگر تا دیروز در جنگ نظامی، تانک‌ها و تفنگ‌ها جان انسان‌ها را می‌گرفتند، امروز در جنگ فرهنگی، اندیشه‌ها و ایمان‌ها هدف گلوله‌اند. دشمنی که زمانی از مرزهای زمینی حمله می‌کرد، امروز از طریق رسانه، شبکه‌های اجتماعی، موسیقی، مد و فیلم به درون خانه‌ها و ذهن‌ها نفوذ کرده است. جوانان مسلمان ایرانی، به‌ویژه آن‌هایی که در جستجوی هویت و معنا هستند، بیش از همه در معرض این تهاجم نرم قرار دارند.

۱. تضعیف تدریجی باورهای دینی

فرهنگ مهاجم ابتدا ایمان جوان را هدف می‌گیرد. از انیمیشن‌های کودکانه تا سریال‌های شبکه‌های اجتماعی، با زبانی طنز و سرگرم‌کننده، مفاهیم دینی نظیر نماز، روزه، حجاب، محرم و رمضان را به چالش می‌کشند[1]. تکرار این پیام‌ها باعث قداست‌زدایی و بی‌تفاوتی نسبت به شعائر می‌شود و در نهایت، جوان را در هویتی تهی و بی‌پشتوانه رها می‌سازد.

راه‌حل، ایجاد رسانه‌های جذاب با محتوای دینی است؛ از جمله:

• طراحی انیمیشن و ویدئوهای کوتاه مناسب نوجوانان با محتوای دینی و اخلاقی، باید با شناخت دقیق از روحیات، ذائقه و سبک زندگی نوجوانان انجام شود. این تولیدات باید از نظر بصری حرفه‌ای، از نظر محتوایی غنی، و از نظر روایی جذاب و داستان‌محور باشند تا نوجوان احساس ارتباط و هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌ها داشته باشد. استفاده از طنز سالم و شخصیت‌پردازی مناسب، تأثیرگذاری این ابزارها را چندبرابر می‌کند.
• حضور مؤثر اساتید معارف در پلتفرم‌های اجتماعی محبوب جوانان، همچون اینستاگرام، یوتیوب و تیک‌تاک، باید همراه با تولید محتوای کوتاه، مفید، و زبان نسل‌پسند باشد. صرفاً بارگذاری سخنرانی‌های رسمی و طولانی نتیجه‌ای در بر ندارد؛ بلکه استفاده از قالب‌هایی چون «پرسش و پاسخ»، «مقایسه‌های کوتاه بین مفاهیم اسلامی و شبهات رایج»، و «واکنش به محتوای روز» می‌تواند جذاب‌تر و اثربخش‌تر باشد.
• جلسات گفت‌وگوی تعاملی در مدارس و دانشگاه‌ها باید جایگزین کلاس‌های خشک و سخنرانی‌های یک‌سویه شوند. در این جلسات، دانشجویان و دانش‌آموزان باید امکان طرح پرسش‌های چالشی، بیان دغدغه‌ها و گفت‌وگوی بی‌واسطه با اساتید و روحانیون را داشته باشند. ایجاد فضای آزادِ محترمانه، همراه با شنیدن صادقانه، اعتماد و علاقه‌ی جوانان را به مباحث دینی افزایش می‌دهد.

۲. سبک زندگی غربی؛ جذاب اما مخرب

فرهنگ غربی، در بسته‌بندی جذاب و فریبنده‌ای به‌نام "سبک زندگی مدرن"، آرام‌آرام به جوان ایرانی القا می‌شود[2]. در این سبک، فردگرایی، مصرف‌گرایی، بی‌قیدی جنسی و خوش‌گذرانی بدون مسئولیت به‌عنوان شاخص‌های موفقیت معرفی می‌شوند. این الگو در تضاد با آموزه‌های اسلامی، بنیان‌های خانواده و روح جمع‌گرای جامعه دینی را تضعیف می‌کند.

راه‌حل:

• ساخت سریال‌ها و فیلم‌هایی با روایت زندگی اسلامی موفق، همراه با شادی، نشاط، و موفقیت واقعی، می‌تواند تصویری جذاب از سبک زندگی دینی ارائه دهد؛ نه در قالبی عبوس و تحکم‌آمیز، بلکه با زبان امید، تلاش و موفقیت در چارچوب ایمان. لازم است در این آثار، الگوهایی از جوانان موفق، خانواده‌های سالم و روابط انسانی متعالی به تصویر کشیده شود، تا مخاطب احساس کند که دین نه مانع بلکه راهنمای رشد و خوشبختی است.
• ترویج سبک زندگی اهل‌بیت(ع) به‌صورت کاربردی در شبکه‌های اجتماعی با زبان نسل جدید، باید با تمرکز بر نیازها و دغدغه‌های واقعی جوانان امروز صورت گیرد؛ مثلاً آموزش مهارت‌های اخلاقی، مدیریت روابط، سبک تغذیه سالم، یا حتی رفتار حرفه‌ای در محل کار، با الهام از سیره اهل‌بیت(ع). بهره‌گیری از اینفلوئنسرهای متعهد دینی که زبان نسل Z را می‌فهمند، می‌تواند اثرگذاری بالایی داشته باشد.
• الگوسازی از خانواده‌های متعهد و موفق به‌صورت واقعی و ملموس، باید در بستر رسانه‌هایی انجام شود که جوانان با آن‌ها ارتباط عاطفی دارند، مانند پادکست‌ها، مستندهای کوتاه، صفحات اینستاگرام و یوتیوب. این خانواده‌ها باید نه ایدئال‌سازی غیرواقعی، بلکه نمونه‌های انسانی، پویا و حل‌کننده‌ی مسئله باشند؛ خانواده‌هایی که با چالش‌های زندگی مدرن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اما در عین حال با توکل، اخلاق و انس با قرآن، راه موفقیت را پیدا کرده‌اند.

۳. حمله به نهاد خانواده و روابط سنتی

در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های خارجی که امروز در دسترس نسل جوان است، نهاد خانواده اسلامی دچار تحقیر و استهزا می‌شود[3]. والدین به‌عنوان موجوداتی سنتی و عقب‌مانده معرفی می‌شوند و روابط آزاد پیش از ازدواج به‌عنوان نشانه‌ی رشد و عقلانیت تلقی می‌گردد.

راه‌حل:

• برگزاری کلاس‌های مهارت زندگی از سطح دبستان تا دانشگاه: این کلاس‌ها می‌توانند به نوجوانان و جوانان ابزارهای ضروری برای مدیریت زندگی فردی، اجتماعی و حرفه‌ای را آموزش دهند. این مهارت‌ها شامل مدیریت زمان، مهارت‌های ارتباطی، حل تعارضات، تفکر انتقادی، و تصمیم‌گیری درست است. با این رویکرد، نسل جوان قادر خواهد بود با تکیه بر اصول اخلاقی اسلامی، در مواجهه با چالش‌های روزمره زندگی، تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرد. علاوه بر این، این کلاس‌ها می‌توانند به تقویت اعتماد به نفس و مسئولیت‌پذیری در جوانان کمک کنند، که نتیجه آن رشد یک نسل آگاه و توانمند خواهد بود.
• تولید مستندها و برنامه‌های تلویزیونی با محور خانواده موفق ایرانی: خانواده به‌عنوان رکن اصلی جامعه، نیازمند معرفی و ترویج الگوهای موفق است. تولید مستندها و برنامه‌های تلویزیونی می‌تواند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، ارزش‌های اسلامی و خانوادگی را به نسل جدید منتقل کند. این برنامه‌ها می‌توانند تجربه‌های واقعی از خانواده‌های ایرانی موفق را نشان دهند و تصویری مثبت از روابط خانوادگی، مدیریت امور منزل، تربیت فرزند و توجه به اخلاق و روحیه جمعی ارائه کنند. این رویکرد می‌تواند به تقویت بنیان‌های خانواده در جامعه ایرانی کمک کند و الگویی پایدار از موفقیت‌های اسلامی ارائه دهد.
• راه‌اندازی کمپین‌های رسانه‌ای برای گفت‌وگوی بین‌نسلی با هدف کاهش شکاف فرهنگی والدین و فرزندان: یکی از بزرگترین چالش‌های فرهنگی در جوامع معاصر، فاصله‌گیری نسل جدید از ارزش‌ها و آموزه‌های والدین است. راه‌اندازی کمپین‌های رسانه‌ای که والدین و فرزندان را به گفت‌وگو و تبادل نظر دعوت کند، می‌تواند نقش مؤثری در کاهش این شکاف فرهنگی ایفا کند. این کمپین‌ها می‌توانند از طریق برنامه‌های تلویزیونی، پادکست‌ها، شبکه‌های اجتماعی و حتی وب‌سایت‌ها، فضایی برای بازتاب نگرانی‌ها، سوالات و ابهامات نسل جوان فراهم کنند، در حالی‌که والدین نیز می‌توانند تجربیات خود را با نسل جدید به اشتراک بگذارند. این فرآیند می‌تواند به ارتقای همدلی و درک متقابل کمک کند و نسل‌های مختلف را به هم نزدیک‌تر کند.

۴. الگوسازی غلط از سلبریتی‌ها و نخبگان جعلی

در گذشته، قهرمانان ذهنی جامعه علما، مجاهدان و شخصیت‌های معنوی بودند؛ اما امروزه بسیاری از جوانان سلبریتی‌هایی را الگوی خود می‌دانند که نه سابقه علمی دارند و نه شاخصه اخلاقی[4]. شهرت بر مبنای حاشیه، تیپ، رفتارهای جنجالی و نه بر اساس تلاش و علم، به ارزش مسلط تبدیل شده است.

راه‌حل:

• برگزاری کلاس‌های مهارت زندگی از سطح دبستان تا دانشگاه: این کلاس‌ها به‌ویژه در سنین نوجوانی اهمیت دارند چرا که کمک می‌کنند تا جوانان برای مواجهه با مسائل مختلف زندگی، از جمله انتخاب شغل، روابط خانوادگی، و تصمیمات اخلاقی آماده شوند. آموزش مهارت‌های زندگی می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب‌های اجتماعی و اقتصادی در جوانان کمک کند و زمینه‌ساز تصمیمات بهتر در آینده شود.
• تولید مستندها و برنامه‌های تلویزیونی با محور خانواده موفق ایرانی: این برنامه‌ها می‌توانند واقعیت‌های زندگی خانوادگی در ایران را به‌گونه‌ای جذاب و آموزنده به نمایش بگذارند. نمایش روابط سالم و موفق در خانواده‌ها نه‌تنها تصویری مثبت از فرهنگ ایرانی اسلامی ارائه می‌دهد، بلکه به خانواده‌ها کمک می‌کند تا به شیوه‌های جدید و اثربخش‌تر روابط خود را مدیریت کنند.
• راه‌اندازی کمپین‌های رسانه‌ای برای گفت‌وگوی بین‌نسلی با هدف کاهش شکاف فرهنگی والدین و فرزندان: این کمپین‌ها می‌توانند با استفاده از زبان و رسانه‌هایی که برای نسل جوان جذاب است، به تقویت ارتباطات بین نسل‌ها کمک کنند. ایجاد فضاهایی برای گفتگو و تبادل نظر بین والدین و فرزندان می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها و تقویت احترام متقابل منجر شود و در نتیجه، هویت فرهنگی و اسلامی نسل جدید را تقویت کند.

۵. تخریب حجاب و هویت زن مسلمان

زن در فرهنگ مهاجم، به‌جای جایگاه والای انسانی، تبدیل به ابزار تبلیغ و مصرف شده است. رسانه‌های غربی با نمایش مکرر زنان بی‌حجاب، حجاب را نماد عقب‌ماندگی و محدودیت معرفی می‌کنند[5]. این در حالی است که حجاب در نگاه اسلامی، نماد کرامت، شخصیت، و آزادی از نگاه ابزاری است.

راه‌حل:

• معرفی زنان موفق باحجاب در عرصه‌های علمی، هنری و اجتماعی: معرفی الگوهای مثبت باحجاب، به‌ویژه در زمینه‌های علمی، هنری و اجتماعی، می‌تواند به از بین بردن تصورات غلط و کلیشه‌ای در مورد زنان مسلمان با حجاب کمک کند. این معرفی‌ها می‌توانند زنان موفق را به‌عنوان الگوهایی برای نسل جدید معرفی کرده و نشان دهند که حجاب نه تنها مانع پیشرفت نیست بلکه در بسیاری از عرصه‌ها باعث ارتقای جایگاه اجتماعی و فرهنگی می‌شود.
• خلق آثار هنری (فیلم، انیمیشن، رمان و کلیپ) با محور زن مسلمان و نقش‌آفرینی اجتماعی او: این آثار می‌توانند تصویری واقعی از زن مسلمان باحجاب به‌عنوان فردی فعال، مستقل و مؤثر در جامعه ارائه دهند. به‌ویژه تولید محتواهایی مانند فیلم‌ها و انیمیشن‌ها می‌تواند باعث گسترش تأثیرات مثبت در نسل جوان شود و به آنها نشان دهد که زنان مسلمان می‌توانند در عرصه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی نقش‌آفرینی کنند.
• پاسخ به شبهات درباره حجاب با زبان علمی، منطقی و روان در رسانه‌ها: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در مواجهه با حجاب، پاسخگویی به شبهات و سؤالات رایج است. ارائه اطلاعات دقیق و مستند در مورد دلایل و فوائد حجاب به‌صورت علمی و منطقی می‌تواند به کاهش ابهامات و مقاومت‌های ذهنی کمک کند. این روش می‌تواند فهم بیشتری را در خصوص اهمیت حجاب در جامعه اسلامی ایجاد کرده و از درک نادرست از آن جلوگیری کند.

۶. نفوذ از طریق زبان، موسیقی و مد

تهاجم فرهنگی گاه در قالب‌هایی پنهان وارد می‌شود: واژه‌های بیگانه‌ای که در گفتگوها جا خوش کرده‌اند، موسیقی‌هایی با محتوای افسرده یا سطحی، و مدل‌هایی از پوشش که با هویت اسلامی بیگانه‌اند[6]. این عناصر در مجموع، فضای ذهنی و رفتاری جوان را از هویت اسلامی دور می‌کنند.

راه‌حل:

• گسترش استفاده از زبان فارسی اصیل در آموزش، رسانه و فضای دیجیتال: زبان فارسی اصیل، علاوه بر حفظ هویت فرهنگی، ارتباطات را به‌طور مؤثری در جامعه تقویت می‌کند. استفاده از این زبان در رسانه‌ها و فضای دیجیتال می‌تواند به تقویت حس وطن‌پرستی و اصالت فرهنگی کمک کند، ضمن اینکه در برابر زبان‌های بیگانه، اهمیت خود را حفظ می‌کند.
• حمایت از تولید موسیقی فاخر و معنادار برای نسل جوان: موسیقی یکی از ابزارهای مؤثر در شکل‌گیری شخصیت و ارزش‌های جوانان است. تولید موسیقی با مضامین دینی، فرهنگی و اجتماعی نه‌تنها به ارتقای ذائقه موسیقایی نسل جوان کمک می‌کند، بلکه پیام‌های ارزشی را به‌طور غیرمستقیم در دل آنها می‌نهد.
• راه‌اندازی جشنواره‌های مد اسلامی ایرانی با حضور طراحان جوان: جشنواره‌های مد اسلامی ایرانی می‌توانند فرصتی برای نمایش طراحی‌های مد اسلامی اصیل و مدرن باشند. این جشنواره‌ها با معرفی طراحان جوان می‌توانند به ترویج الگوهای پوششی اسلامی و ایرانی کمک کرده و جوانان را به سمت استفاده از پوشش‌هایی متناسب با هویت دینی و فرهنگی خود هدایت کنند.
• آموزش سواد رسانه‌ای برای تحلیل انتقادی محتواهای فرهنگی در مدارس: سواد رسانه‌ای به‌ویژه در دنیای دیجیتال امروز برای جوانان ضروری است. آموزش آن در مدارس به دانش‌آموزان این توانایی را می‌دهد که با تحلیل انتقادی محتوای فرهنگی و رسانه‌ای، به‌طور هوشمندانه‌تری از این فضاها استفاده کنند و از تاثیرات منفی محتواهای بیگانه و مغرضانه جلوگیری کنند.

جوان امروز ایرانی، در میدان مین فرهنگی قدم می‌زند؛ میدانی که مین‌هایش با رنگ و لعاب مدرن و فریبنده طراحی شده‌اند، اما هدف‌شان ایمان، هویت و آرامش درونی اوست. راه نجات در بازگشت آگاهانه به خویشتن دینی، ارتقای سواد رسانه‌ای، بازتولید هنرمندانه مفاهیم اسلامی و الگوسازی از چهره‌های الهام‌بخش حقیقی است؛ نه با اجبار، بلکه با جذابیت، عقلانیت و گفت‌وگو.

پاورقی‌ها:

برکات، علی‌اکبر. «رسانه و دین‌گریزی نسل جوان». فصلنامه فرهنگ اسلامی، شماره ۴۲، ۱۴۰۰.

نصیری، محمدرضا. «تأثیر سبک زندگی غربی بر جوانان مسلمان». مجله جامعه و فرهنگ، ۱۳۹۸.

موسوی، زهرا. «بررسی الگوهای خانواده در رسانه‌های جهانی». پژوهشنامه رسانه و فرهنگ، ۱۳۹۹.

شریفی، حسن. «سلبریتیسم و بحران الگو در نسل جوان». اندیشه اجتماعی نوین، ۱۴۰۱.

جعفری، فاطمه. «بررسی تطبیقی نگاه اسلام و رسانه‌های غربی به زن». فصلنامه زن و جامعه، ۱۴۰۰.

رضایی، امیر. «موسیقی، مد و زبان؛ سه ضلع پنهان تهاجم فرهنگی». پژوهش رسانه‌ای انقلاب، ۱۴۰۲.