به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ کتاب «سرور صحابه» ترجمه بخش فضایل امام علی(ع) از کتاب فضائل الصحابه احمد بن حنبل پیشوای مذهب حنبلی و محدث نامی اهل سنت در سده سوم هجری، با قلم مجتبی سلطانی احمدی و مصطفی گوهری فخرآباد توسط انتشارات سفیر اردهال در ۲۲۴ صفحه منتشر شد. پیش از این چهار کتاب میثاقداران صبح، چهل از چهل، محبوب بلامنازع و تندیس یکتاپرستی از این دو مترجم در حوزه مطالعات علوی به زیور طبع آراسته شده است.
درباره کتاب تازه منتشر شده «سرور صحابه» و اهمیت آن با مجتبی سلطانی احمدی دانشیار تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور و مدیرمسئول پژوهشنامه علمی تاریخهای محلی ایران گفتگو کردهایم که در ادامه میخوانید:
ابنا: لطفا کتاب فضائل الصحابه احمد بن حنبل را با تکیه بر بخش ترجمه شده معرفی بفرمایید و به ویژگیهای آن اشاره کنید.
کتاب سرور صحابه ترجمه بخشی از کتاب فضائل الصحابه احمد بن حنبل است که در دو جلد و در حدود ۱۰۰۰ صفحه نوشته شده است. از این میان بخش بزرگی از کتاب یعنی حدود ۲۰۰ صفحه به فضائل امام علی بن ابیطالب (ع) اختصاص یافته است. علت این که چرا احمد بن حنبل با آن که یک سنی کاملاً ارتدوکس و معتقد به مبانی عقیدتی اهل سنت بلکه از پدید آورندگان اندیشه اهل سنت و جماعت است، حجم بزرگی از کتاب را اختصاص به امام علی (ع) داده است به آن باز میگردد که وی معتقد بود که در مورد هیچ یک از صحابه آن مقدار از فضائل صحیح السند که درباره امام علی (ع) نقل شده، وجود ندارد.
کتاب فضائل الصحابه در صدد بیان شرح حال صحابه نیست، بلکه کتابی حدیثی است که موضوعش فضائل الصحابه میباشد. اهمیت کتاب از آنروست که مؤلف آن از ائمه چهارگانه اهل سنت است و راهی که در این کتاب پیموده، در کتابها و نوشتههای بعدی نیز دنبال شده است. این کتاب علاوه بر اخبار مربوط به فضائل، گاه به کردار و رفتار نیز پرداخته است؛ بنابراین کاربرد تاریخی یافته و از روایات آن میتوان در مباحث تاریخی بهره گرفت.
از اینرو در این بخش برخلاف عنوان کتاب موضوعات بسیار متنوعی از تاریخ و زندگانی امام علی (ع) را هم میتوان یافت و از این نظر یک کتاب فضیلتنگاری به معنای ساده آن نیست، و حتی درباره اخلاق، فقه و ادعیهای که رسول خدا (ص) به امام آموخت میتوان در این کتاب مطلب یافت بهگونه ای که انسان از مطالعه آن خسته نمیشود. البته بخش عمده کتاب چنانکه عرض شد فضائل و خدمات انکارناپذیر امام علی (ع) به اسلام و مسلمین است که به فراوانی در آن روایت نقل شده است.
ابنا: درباره احمد بن حنبل و دیدگاههای فقهی و کلامی او و جایگاهش در میان اهل سنت توضیح دهید.
احمد بن حنبل شیبانی مروزی چنان که از لقبش پیداست ایرانی و از اهالی مرو بوده است که اکنون در ترکمنستان قرار دارد. پدرش از فرماندهان لشکری بود که خیلی زود درگذشت و مادر احمد در حالی که او را آبستن بود، مرو را ترک گفت و به بغداد آمد و احمد در آنجا نشو و نما یافت. احمد بن حنبل از پیشوایان اهل حدیث و محدثان تراز اول اهل سنت است که تقریباً تمامی بزرگان اهل سنت او را در علم حدیث و اخلاق قبول داشتهاند. رنج و مشقتی که در ماجرای «محنه» در عصر مأمون متحمل شد بر محبوبیت او افزود به طوری که تشییع جنازه او در سال ۲۴۱ق یکی از باشکوهترین مراسمی بود که در بغداد برگزار شد.
جایگاه او در میان اصحاب حدیث و اهل سنت چنان بود که پس از وی محدثان بیش از هر کسی به اقوال و نوشتههای او استناد میکردند. در زمان حیاتش هم عده زیادی برای کسب حدیث از او به سوی بغداد مسافرت میکردند تا از احادیث وی بهرهمند شوند. احمد بن حنبل نه تنها در حدیث بلکه در شناخت رجال حدیث نیز مورد توجه و اهتمام محدثان بود.
از لحاظ عقیدتی و روش او در فهم دین باید گفت که وی به عنوان یک محدث از هرگونه برداشت تأویلی و اجتهاد از آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) مخالف بود و از این جهت در برابر معتزلیان و مجتهدان میایستاد. او بخشی از شیعیان را به سبب سبّ و لعن صحابه و خلفا مورد انتقاد قرار میداد.
احمد به «سنت» اهمیت بسیار میداد البته سنتی که صرفا در چهرچوب قرائت خودش باشد و مخالفان با قرائت خود را مینواخت و در این زمینه تصلب داشت. اساس اصول فکری احمد در چارچوب خاص قرائت وی، پس از قرآن، سنت پیامبر(ص)، اقوال صحابه و تابعین بود. وی مخالفت با سنت را «بدعت» می شمرد و با «اهل الاهواء و البِدَع» مخالفت میورزید. او به سبب همین وفاداری به حدیث با متکلمان خصومت داشت و حتی مردم را از نشست و برخاست با آنان برحذر میداشت. او ویژگیهای یک «مؤمن» را چنین میداند که به یگانگی خدا و رسالت پیامبر (ص) ایمان آورد و به همگی آنچه پیامبران بدان دعوت کردهاند باور داشته و از جمله معتقد باشد که همه چیز از خیر و به قضا و قدر الهی است و به «سَلَف» و حق ایشان و تقدم ابوبکر، عمر، عثمان بر دیگر صحابه و بزرگی شأن امام علی (ع) و دیگر رجال «عشره مبشره» ایمان آورد و به جمیع صحابه پیامبر(ص) احترام بگذارد و به فضایل ایشان یقین کند و از سخن گفتن درباره آنچه میان ایشان از نزاع و اختلاف گذشته است باز ایستد. احمد بن حنبل برگزاری نماز پشت سر هر امیری اگرچه فاجر باشد را میپذیرد و معتقد است مؤمن نباید بر پیشوایان مسلمین خروج کند و از فتنه بگریزد. وی بر این باور است که مؤمن باید معتقد باشد که خداوند را در قیامت با چشم سر میتوان دید.
لازم به ذکر است احمد بن حنبل گرچه اکنون به عنوان پیشوا و مؤسس یکی از چهار مذهب بزرگ فقهی اهل سنت شناخته میشود اما چنان که گفته شد به خاطر باورهای حدیثی خود از هرگونه اجتهاد فقهی گریزان بود و در تألیفات خود نیز جز به تدوین حدیث اهتمام نورزید و به ضبط احادیث و آثار بسنده کرد. بعدا با اهتمامی که شاگردان و پیروان او در تدوین فقه حنبلی مبذول داشتند شرایط بهگونهای پیش رفت که او را به عنوان یک فقیه برجسته و مؤسس یک مکتب فقهی معرفی کردند و حتی هنگامی که محمد بن جریر طبری؛ فقیه، مفسر و مورخ نامی درباره مجتهد نبودن او سخنی گفت حنابله متعصب طبری را تکفیر و خانهاش را سنگ باران کردند به طوری که تا مدتی جرأت خروج از خانه را نداشت.
ابنا: انگیزهها و اهداف احمد بن حنبل از تألیف این کتاب چه بود؟
برای پی بردن به انگیزههای تألیف کتاب فضائل الصحابه باید به اوضاع و شرایط فکری و فرهنگی جهان اسلام مخصوصا عراق که احمد در آنجا میزیست توجه کرد. در آن هنگام در مورد صحابه پیامبر اکرم مواضع ضد و نقیضی ابراز میشد که البته چندان عجیب نبود. هنوز مکاتب فقهی و کلامی شکل نهایی خود را نگرفته بود و تنوع گستردگی در آراء فقهی و کلامی از جمله درباره صحابه رسول الله (ع) مشهود بود. از یک سو شیعیان قرار داشتند که نه تنها امام علی (ع) را جانشین برحق و بلافصل پیامبر (ص) بلکه بحق افضل صحابه هم میدانستند و دیگر صحابه را در جایگاه پایینتری مینشاندند و گروههایی از ایشان هم به سبّ و لعن برخی صحابه هم میپرداختند، از این رو از نگاه سنیان به عنوان روافض (ترککنندگان سنت پیامبر) شناخته می شدند. در جبهه مخالف آن نواصب و مخالفان امام علی (ع) قرار داشتند که ریشه در شام و اسلام اموی داشتند و یا بازماندگان خوارج بودند که صراحتاً امام علی (ع) را سبّ و لعن میکردند و دشمنی با ایشان را مایه تقرب به خدا میدانستند!
در چنین شرایطی احمد که خود را پرچمدار اهل حدیث میدانست درصدد برآمد با تألیف کتاب فضائل الصحابه الفتی میان گروههای مختلف در موضوع صحابه ایجاد کند و اندیشههای خود را در مورد صحابه در قالب حدیث برای مردم بیان کند. او از یک سو احادیث زیادی از پیشوایان شیعه مخصوصاً امام علی (ع) در منع سب و لعن صحابه میآورد و اختلافات میان اصحاب را آن چنان نمیداند که موجبات سب و لعن آنان را فراهم سازد و از سوی دیگر با قرار دادن امام علی (ع) در شمار اهل بیت پیامبر (ص) که مودتشان در قرآن چندین بار مورد تاکید قرار گرفته است از جمله «قل لااسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی» و «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» و بیان خدمات کم نظیر امام علی (ع) به اسلام دشمنان ایشان را از هرگونه کینه و عناد و بدگویی نسبت به ایشان باز میدارد و دشمنی با امام را موجب ورود به آتش دوزخ معرفی میکند.
یکی از اقدامات احمد بن حنبل در این زمینه وارد کردن نام امام علی (ع) در فهرست خلفای راشدین بود. توضیح آن که در نتیجه همان دشمنی و عناد ناصبیها و مخالفان امام از میان میراثداران اموی و خوارج که اکنون خود را در لباس عدهای از اهل حدیث هم حتی نشان میداد نام امام علی (ع) از عِداد خلفای راشدین خارج شده بود و خلافت ایشان در حد و ارزش خلافت خلفای اموی و عباسی پایین آمده بود. در این زمینه گزارش ابن قتیبه در رساله الاختلاف فی اللفظ قابل اعتنا است. احمد با ذکر فضائل ایشان و نقل حدیث سفینه (که بر اساس آن پیامبر اکرم فرمود: خلافت بعد از من سی سال خواهد بود و بعد از آن پادشاهی خواهد بود) امام را جزء خلفای مشروع پیامبر (ص) و از زمره خلفای راشدین قرار داد و اعتقاد به این موضوع را جزء اعتقادات واجب اهل سنت قرار داد به گونهای که عدم اعتقاد به این قضیه را به شدت نهی کرد و حتی تعابیر تندی نسبت به کسی که امام را جزء خلفای راشدین قرار ندهد بیان نمود و او را از الاغ خود هم گمراهتر قلمداد کرد. در واقع به تعبیر برخی محققین احمد بن حنبل مبدع عقیده تربیع در میان اهل سنت است و توانست تفکر عثمانی که ماهیتی اموی و ناصبی داشت را در میان اهل سنت تا حد زیادی خنثی کند.
ابنا: هدف از انتخاب این بخش از کتاب فضائل الصحابه را برای ترجمه بیان کرده و اهمیت آن را برای جامعه فارسی زبان تشریح بفرمایید؟
این ترجمه بخشی از فعالیتهای ۷ ساله علمی بنده و دوست عزیزم دکتر گوهری، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در جهت احیاء و عمومیسازی فضائل و تاریخ اهل بیت در جامعه فارسی زبان است که خوشبختانه در این جهت کارهای خوبی به فارسی تألیف و ترجمه شده است. امیدوارم به لطف خداوند متعال حضرات ائمه معصومین (ع) این قبیل تکاپوهای علمی و توسلات را به فضل و کرم خود قبول کنند.
اما علت ترجمه این کتاب بر میگشت به ویژگیهای منحصر به فرد خود احمد بن حنبل و کتاب فضائل الصحابهاش. احمد بن حنبل مورد تأیید بخش بزرگی از جامعه اهل سنت در دنیای امروز است و بُرد و تأثیر کلام او در جامعه سنی مذهب غیر قابل انکار است. از طرف دیگر مشاهده کردیم که برخلاف برخی اقوال و شایعات ضعیف درباره ضد علی بودن او و یا حتی ناصبی بودنش در شیعه! او بدون تردید محب اهل بیت و شخص امیرالمؤمنین (ع) است. داشتن چنین جایگاهی در میان اهل سنت و این مقدار ابراز ارادت به امام علی (ع) ما را بر آن داشت که این گنج در کنجِ خانه مانده را دوباره بیرون بیاوریم و در معرض دید همگان اعم از شیعیان و برادران اهل سنت قرار دهیم و در این راستا گامی کوچک در جهت تقریب میان اهل سنت و شیعه برداریم. متأسفانه دشمنان اسلام در جهت دشمنی و اختلاف بیشتر میان این دو فرقه بزرگ و تاثیرگذار در معادلات سیاسی دنیای امروز هر روز در حال توطئه هستند. کمال مطلوب برای غربیها و اسرائیل در مورد کشورهای اسلامی، سوریه فعلی است؛ کشوری ضعیف و چند پاره که دعواهای مذهبی بسیار پررنگ جلوه میکند و باعث تفرق سیاسی و فروپاشی مملکت شد.
ابنا: در این کتاب که ترجمه آن را بر عهده داشتید، چه فرازهای مهمی از شخصیت و حیات مبارک امیرالمومنین(ع) بیان شده است.
بخش امام علی (ع) کتاب فضائل الصحابه به اقتضای حدیث بودنش محتوای بسیار متنوع و غنی دارد. سعی می کنم آنها را به اختصار بیان کنم. در این کتاب از نسب امام و ویژگیهای جسمانی امام، سیره حکومتی امام، عدالت و زهد ایشان، صداقت و راستگویی امام، علم و آگاهی ایشان نسبت به امر قضاوت و قضاوتهای دشوار ایشان، مردمدوستی و رعیتپروری ایشان مطالبی آمده است. در مورد مسائل تاریخی هم موضوعات متنوعی همچون جایگاه والای ایشان در نزد پیامبر (ص)، نقش ایشان در غزوات، ازدواج ایشان با حضرت زهرا (س)، پیشگویی شهادت امام توسط پیامبر (ص) و شقی بودن قاتل ایشان، یاران خاص امام، روابط امام با خلفا، قتل عثمان و جنگ با خوارج آمده است. همچنین درباره ویژگیهای شیعیان واقعی امام، پرهیز از غلوّ در حق امام و دشنام دادن به صحابه، عواقب شوم دشمنی با امام و فضائل اهل بیت احادیثی ثبت شده است. مجموع احادیث این کتاب درباره امام علی (ع) ۴۳۹ حدیث است که در مقایسه با سه خلیفه نخست بیشتر است. برخی از احادیثی که در فضائل امام علی (ع) گرد آمده چنین است: حدیث مؤاخات؛ حدیث رأیت؛ حدیث «علی منی»؛ قتال علی بر تأویل؛ «من آذی علیا»؛ حدیث «من احبک»؛ حدیث خاصف النعل؛ حدیث ثقلین؛ حدیث سد ابواب؛ حدیث «من کنت مولاه»؛ حدیث کسا و حدیث منزلت. جالب اینکه سید بن طاووس در کتاب طرائف از کتاب مناقب اهل بیت احمد بن حنبل یاد کرده است. وی مینویسد آن را در مرقد امام علی (ع) دیده است و آن را کتاب بزرگی توصیف میکند. این کتاب به احتمال زیاد بخشهایی از همان کتاب فضائل الصحابه بوده است. همچنین احمد بن حنبل معتقد بود خلافت علی را زینت نداده، بلکه این علی است که زینتبخش خلافت شده است. از سوی دیگر نقل شده است که عبدالله بن احمد میگوید از پدرم درباره تفضیل خلفا پرسیدم، احمد پاسخ داد که تفضیل بر اساس خلافت ابوبکر و عمر و سپس عثمان است. گفتم: پس علی بن ابیطالب؟ پسرم علی بن ابیطالب از اهل بیت است که هیچ کس با او مقایسه نمیشود. (یا بُنَیَّ علی بن ابیطالب من اهل البیت لا یقاس به احد)
ابنا: آیا این کتاب قبلا هم ترجمه شده و اگر ترجمه شده ویژگی این ترجمه نسبت به ترجمههای قبل چیست؟
خیر این برای نخستین بار است که ترجمه بخش مربوط به امام علی (ع) منتشر میشود و تا آنجا که خبر دارم در میان اهل سنت هم کتاب فضائل الصحابه تاکنون به فارسی درنیامده است.
ابنا: در پایان انگیزه شما از اهدای این اثر به شهید بزرگوار سید حسن نصرالله چه بود؟
کتاب سرور صحابه را با این عبارت تقدیم به سید مقاومت کردیم: «تقدیم به روح آسمانی و خون عاشورایی اسوه مقاومت، سید حسن نصرالله که چون مقتدایش مولا علی علیه السلام، با ذوالفقار ایمان و مبارزه، راهنمای خیبر شکنان بوده و خواهد بود. تقدیم به او که صدای عدالت انسانی در عصر جاهلیت مدرن بود. او که علیوار بانگ برآورد: «نحن شیعه علی بن أبی طالب فی العالم؛ لن نتخلی عن فلسطین و لا عن شعب فلسطین و لا عن مقدسات الأمه فی فلسطین. ما شیعیان علی بن ابیطالب در دنیا هستیم؛ ما فلسطین، مردم فلسطین و مقدسات امّت در فلسطین را، رها نخواهیم کرد.»
سید حسن نصرالله بیش از سه دهه در دفاع از مقدسات امت در قدس شریف، ملت فلسطین و اهل غزه که بر مذهب سنت هستند جهاد کرد. او نه تنها گرفتار دو قطبی شیعه سنی در قضیه فلسطین نشد بلکه جان خود و یارانش را در دفاع از جان اهل غزه و فلسطین در راه خدا فدا کرد. او در نسب و حسب و شرف و روش بر سیره امام علی (ع) بود. این تقدیم ادای دینی بود به سید مقاومت به امید آنکه به فضل الهی شفاعت ایشان در روز قیامت روزی ما شود.
..............................
پایان پیام/
نظر شما