خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا: در خطبهی شیوای امام علی(ع) که به «خطبهی شقشقیه»معروف است، ایشان با بیانی عمیق و پررمز و راز، به تبیین موضع خود در برابر غصب خلافت و سکوت خویش میپردازند. این خطبه، که در نهجالبلاغه (خطبه ۳) آمده است، و در خطبه ۵ که نشاندهندهی رویکرد حکیمانهی امام در شرایطی است که بیان حق، به آشوب میانجامید و سکوت، به ظاهر، نشانهی ترس یا بیتفاوتی تفسیر میشد.
علت سکوت امام علی(ع) در برابر غصب خلافت
امام در این خطبه با اشاره به امواج فتنهها و اختلافات، علت سکوت خود را چنین بیان میفرمایند:
۱. پرهیز از تفرقه و آشوب:
- ایشان میفرمایند:
«ای مردم، امواج فتنهها را با کشتیهای نجات درهم بشکنید، و از راه اختلاف و پراکندگی بپرهیزید...»(۱)
امام(ع) مصلحت امت اسلامی را در نظر گرفتند و برای جلوگیری از خونریزی و تفرقه، سکوت را برگزیدند.
۲. عدم حرص به قدرت:
- برخی سکوت امام را به حرص به حکومت یا ترس از مرگ تعبیر میکردند، اما ایشان با رد این اتهامات میفرمایند:
«در شرایطی قرار دارم که اگر سخن بگویم، میگویند بر حکومت حریص است، و اگر خاموش باشم، میگویند از مرگ میترسد... سوگند به خدا، علاقهی فرزند ابوطالب به مرگ در راه خدا، از علاقهی طفل به پستان مادر بیشتر است.»(۲)
این جمله نشان میدهد که امام(ع) نه به دنبال قدرت بودند و نه از مرگ هراسی داشتند، بلکه هدفشان حفظ اسلام و وحدت مسلمین بود.
۳. آگاهی از علوم پنهانی:
- امام(ع) اشاره میکنند که اگر اسرار پشت پردهی سکوتشان را فاش کنند، مردم دچار اضطراب میشوند:
«این که سکوت برگزیدم، از علوم و حوادث پنهانی آگاهی دارم که اگر بازگو کنم، مضطرب میگردید، چون لرزش ریسمان در چاههای عمیق.»(۳)
این بخش نشاندهندهی آگاهی امام از آیندهی پرآشوبی است که اگر ایشان زودتر برای خلافت اقدام میکردند، ممکن بود به نابودی اسلام بینجامد.
تحلیل سکوت امام: حکمت یا ضعف؟
برخی ممکن است سکوت امام(ع) را نشانهی ضعف بدانند، اما با تدبر در این خطبه روشن میشود که ایشان با بینش الهی و مصلحتاندیشی عمل کردند. امام(ع) مانند کشاورزی نبودند که میوهی نارس بچیند، بلکه صبر کردند تا حق در زمان مناسب خود محقق شود.
نتیجهگیری
سکوت امام علی(ع) در برابر غصب خلافت، نه از سر ترس یا ناتوانی، بلکه بر اساس حکمت، مسئولیتپذیری در قبال امت، و آگاهی از پیامدهای شتابزدگی بود. این موضعگیری، درس بزرگی برای همهی دورانهاست که گاه صبر و سکوت، عین جهاد در راه حق است.
منبع:
- نهجالبلاغه، خطبه ۳ (شقشقیه).
- شرحهای ابنابیالحدید، علامه محمدتقی جعفری و دیگران بر این خطبه.
پینوشت:
۱- خطبه ۵- ترجمه محمد دشتی- النهی عن الفتنة:أَیُّهَا النَّاسُ شُقُّوا أَمْوَاجَ الْفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجَاةِ وَ عَرِّجُوا عَنْ طَرِیقِ الْمُنَافَرَةِ وَ ضَعُوا تِیجَانَ الْمُفَاخَرَةِ؛ أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاحٍ أَوِ اسْتَسْلَمَ فَأَرَاحَ. هَذَا مَاءٌ آجِنٌ وَ لُقْمَةٌ یَغَصُّ بِهَا آکِلُهَا، وَ مُجْتَنِی الثَّمَرَةِ لِغَیْرِ وَقْتِ إِینَاعِهَا کَالزَّارِعِ بِغَیْرِ أَرْضِهِ.
۲-همان-فَإِنْ أَقُلْ یَقُولُوا حَرَصَ عَلَی الْمُلْکِ وَ إِنْ أَسْکُتْ یَقُولُوا جَزِعَ مِنَ الْمَوْتِ! هَیْهَاتَ، بَعْدَ اللَّتَیَّا وَ الَّتِی، وَ اللَّهِ لَابْنُ أَبِی طَالِبٍ آنَسُ بِالْمَوْتِ مِنَ الطِّفْلِ بِثَدْیِ أُمِّهِ، بَلِ انْدَمَجْتُ عَلَی مَکْنُونِ عِلْمٍ لَوْ بُحْتُ بِهِ لَاضْطَرَبْتُمْ اضْطِرَابَ الْأَرْشِیَةِ فِی الطَّوِیِّ الْبَعِیدَة.
۳-همان- ترجمه محمد دشتی
نظر شما