خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام- ابنا: خطبه 22 نهج البلاغه از جمله سخنان تند و صریح امام علی(ع) است که در پاسخ به گروهی از مخالفان خود، موسوم به "ناکثین" (پیمان‌شکنان)، ایراد شده است. این خطبه در شرایطی بیان می‌شود که امام(ع) با چالش‌های سیاسی و نظامی متعددی از جمله جنگ جمل مواجه است. در این مقاله، به تحلیل محتوایی، زمینه‌های تاریخی و پیام‌های کلیدی این خطبه می‌پردازیم.
قبل از تحلیل خطبه گذری داشته باشیم بر محتوای خطبه:
آگاه باشید، که همانا شیطان حزب و یارانش را بسیج کرده و سپاه خود را از هر سو فراهم آورده است، تا بار دیگر ستم را به جای خود نشاند و باطل به جایگاه خویش پایدار شود.
سوگند به خدا ناکثین هیچ گناهی از من سراغ ندارند، و انصاف را بین من و خودشان رعایت نکردند.
آنها حقّی را می طلبند که خود ترک کردند، و انتقام خونی را می خواهند که خود ریختند.
اگر شریک آنها بودم، پس آنها نیز در این خونریزی سهم دارند، و اگر تنها خودشان خون عثمان را ریختند پس کیفر مخصوص آنهاست مهم ترین دلیل آنها به زیان خودشان است.
می خواهند از پستان مادری شیر بدوشند که خشکیده، بدعتی را زنده می کنند که مدّت ها است مرده، و چه دعوت کننده ای و چه اجابت کنندگانی. همانا من به کتاب خدا و فرمانش در باره ناکثین خشنودم.
امّا اگر از آن سرباز زدند با شمشیر تیز پاسخ آنها را خواهم داد، که برای درمان باطل و یاری دادن حق کافی است.
شگفتا از من خواستند به میدان نبرد آیم و برابر نیزه های آنان قرار گیرم و ضربت های شمشیر آنها را تحمّل کنم.
گریه کنندگان بر آنها بگریند، تا کنون کسی مرا از جنگ نترسانده و از ضربت شمشیر نهراسانده است، من به پروردگار خویش یقین داشته و در دین خود شک و تردیدی ندارم.(۱)
زمینه تاریخی خطبه
پس از کشته شدن عثمان و انتخاب امام علی(ع) به خلافت، گروهی به بهانه خونخواهی عثمان و با انگیزه‌های سیاسی، علیه حکومت عدل علوی شورش کردند. این گروه که به "ناکثین" معروف شدند، توسط افرادی مانند طلحه و زبیر رهبری می‌شدند و سرانجام در جنگ جمل با امام(ع) مقابله کردند. خطبه 22 در پاسخ به ادعاهای این گروه و توجیه نادرست آنها برای شورش بیان شده است.
تحلیل محتوایی خطبه
امام علی(ع) در این خطبه با بیانی شیوا و استدلالی قوی، به رد ادعاهای ناکثین می‌پردازد. مهم‌ترین مضامین این خطبه عبارتند از:
1. افشای انگیزه‌های پنهان ناکثین
امام(ع) با اشاره به بسیج نیروهای شیطان، نشان می‌دهد که پشت پرده این شورش، انگیزه‌های باطلی مانند قدرت‌طلبی و بازگشت به ظلم وجود دارد:
"آگاه باشید که همانا شیطان حزب و یارانش را بسیج کرده... تا بار دیگر ستم را به جای خود نشاند و باطل به جایگاه خویش پایدار شود.
2. رد ادعای خونخواهی عثمان
ناکثین به بهانه خونخواهی عثمان قیام کردند، اما امام(ع) با استدلالی قاطع نشان می‌دهد که اگر آنها واقعاً به دنبال قصاص هستند، باید خودشان را مجازات کنند، زیرا یا در قتل عثمان شریک بوده‌اند یا اگر او را تنها کشته‌اند، پس چرا اکنون بهانه می‌تراشند:
"اگر شریک آنها بودم، پس آنها نیز در این خونریزی سهم دارند، و اگر تنها خودشان خون عثمان را ریختند، پس کیفر مخصوص آنهاست."
3. هشدار درباره احیای بدعتها
امام(ع) اشاره می‌کند که ناکثین در تلاش هستند تا سنت‌های نادرست و مرده‌ای را زنده کنند:
"می‌خواهند از پستان مادری شیر بدوشند که خشکیده، بدعتی را زنده می‌کنند که مدت‌هاست مرده."
4. اعلام آمادگی برای دفاع از حق
امام(ع) با قاطعیت اعلام می‌کند که اگر ناکثین از پذیرش حق سرباز زنند، با شمشیر با آنها مقابله خواهد کرد:
"اگر از آن سرباز زدند، با شمشیر تیز پاسخ آنها را خواهم داد."
5. بیان روحیه شجاعت و ایمان
امام(ع) با اشاره به نترسیدن از جنگ، نشان می‌دهد که ایمان راسخ او به خداوند، ترس را از دلش زدوده است:
"تا کنون کسی مرا از جنگ نترسانده و از ضربت شمشیر نهراسانده است."
پیام‌های سیاسی و اجتماعی خطبه
1. مبارزه با نفاق و پیمان‌شکنی: امام(ع) به روشنی نشان می‌دهد که پیمان‌شکنان نه برای حق، بلکه برای منافع خود قیام می‌کنند.
2. لزوم قاطعیت در برابر باطل: اگرچه امام(ع) همواره به صلح دعوت می‌کرد، اما در برابر تحریکات نظامی و فتنه‌انگیزی، قاطعانه می‌ایستاد.
3. تأکید بر عدالت و انصاف: ایشان با استدلال منطقی، بی‌انصافی مخالفان را افشا می‌کند.
چگونه در جوامع امروزی در برابر فتنه‌ها بایستیم؟
1. شناخت فتنه: چگونه فتنه را تشخیص دهیم؟
امام علی(ع) در این خطبه نشانه‌های فتنه‌گران را آشکار می‌کند. این نشانه‌ها امروز نیز قابل تطبیق هستند:
الف) ادعاهای زیبا، اما پوشالی
- ناکثین به "حق‌طلبی" و "عدالت‌خواهی" تظاهر می‌کردند، اما در واقع به دنبال قدرت بودند.
- امروز: گروه‌های سیاسی و رسانه‌ای که شعارهای فریبنده می‌دهند (مثل دموکراسی، آزادی، حقوق بشر)، اما در عمل به استبداد، تبعیض یا جنگ دامن می‌زنند.
ب) تحریف تاریخ و سوءاستفاده از واقعیت‌ها
- آنها بهانه "خونخواهی عثمان" را مطرح کردند، در حالی که خود در قتل او نقش داشتند.
- امروز: جریان‌هایی که وقایع تاریخی را تحریف می‌کنند (مثل استعمار، جنگ‌ها، انقلاب‌ها) تا مردم را فریب دهند.
ج) احیای بدعت‌های مرده
- امام(ع) می‌فرماید: "بدعتی را زنده می‌کنند که مدت‌هاست مرده."
- امروز: برخی مکاتب فکری یا ایدئولوژی‌های شکست‌خورده (مثل نژادپرستی، فرقه‌گرایی، افراطی‌گری) را دوباره زنده می‌کنند.
د) همراهی باشیطان (نیروهای استکبار)
- امام(ع) می‌فرماید: "شیطان حزب و یارانش را بسیج کرده است."
- امروز: جریان‌هایی که در پشت پرده توسط قدرت‌های استعماری یا صهیونیستی حمایت می‌شوند.
2. راه‌های قابله با فتنه (بر اساس خطبه 22)
الف) افشای چهره واقعی فتنه‌گران
- امام(ع) با منطق قوی، ادعاهای ناکثین را رد کرد و نقش آنان در فتنه را آشکار ساخت.
- امروز: باید با تحقیق و روشنگری، دروغ‌های فتنه‌گران را افشا کرد (مثل استفاده از رسانه، شبکه‌های اجتماعی، سخنرانی‌ها).
ب) قاطعیت در برابر فتنه (نه سازش)
- امام(ع) فرمود: "اگر از حق سرباز زدند، با شمشیر تیز پاسخ آنها را خواهم داد."
- امروز: در برابر فتنه‌گران نباید سکوت کرد یا مصلحت‌اندیشی نمود. مقاومت مدنی، قانونی و حتی نظامی (در صورت لزوم) ضروری است.
ج) تکیه بر ایمان و عدم ترس از تهدیدها
- امام(ع) گفت: "کسی مرا از جنگ نترسانده است."
- امروز: فتنه‌گران با ترور شخصیت، تهدید یا جنگ روانی می‌آیند. باید مانند امام(ع) با توکل به خدا و استواری ایستاد.
د) وحدت حول حق و دوری از تفرقه
- فتنه‌گران همیشه می‌کوشند جامعه را تقسیم کنند (شیعه و سنی، قومیت‌ها، جناح‌های سیاسی).
- راه حل: وحدت حول ارزش‌های اساسی (مثل عدالت، قرآن، اهل بیت).
3. نمونه‌های فتنه‌های امروزی (مطابق با خطبه 22)
فتنه‌گران امروز شباهت به ناکثین راه مقابله
جریان‌های تکفیری (داعش) ادعای اسلام‌خواهی، اما ریختن خون بی‌گناهان افشای ارتباطشان با استکبار، مقابله نظامی و فرهنگی
رسانه‌های فتنه‌انگیز (مثل برخی شبکه‌های ضداسلامی) تحریف حقایق و ایجاد تفرقه پاسخ رسانه‌ای، آگاهی‌بخشی
سیاستمداران فاسد و عوام‌فریب شعارهای زیبا ولی عملکرد خلاف روشنگری، عدم همراهی با آنها
نتیجه‌گیری: فتنه همیشه تکرار می‌شود، اما راه مقابله ثابت است!
خطبه 22 نهج البلاغه به ما می‌آموزد که:
1. فتنه را با نشانه‌هایش بشناسیم (تظاهر به حق‌طلبی، تحریف تاریخ، احیای بدعت).
2. در برابر آن سکوت نکنیم (افشاگری، قاطعیت، مقاومت).
3. از خداوند یاری بخواهیم و نترسیم (توکل، ایمان، استقامت).
"فتنه چون شوره‌زار است، هر چه بیشتر در آن بمانی، بیشتر در آن فرو می‌روی." (امام علی(ع))
پس باید هوشیار بود و به جای همراهی با جریان‌های فتنه‌گر، پای حق ایستاد.
پی‌نوشت:
۱- خطبه ۲۲- ترجمه محمد دشتی
نظر شما