زبان؛ شمشیری که می‌بُرد یا پُلی که می‌سازد؟

خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام_ابنا: نگاهی به حدیث «بَلَاءُ الْإِنْسَانِ مِنَ اللِّسَانِ»(۱) و توضیحی درباره این روایت زیبا را اینجا بخوانید.

حدیث گران‌قدر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) که می‌فرمایند: «گرفتاری انسان از زبان اوست»، اشاره به قدرت مخرب و سازنده این عضو کوچک اما بسیار تأثیرگذار دارد. زبان، به‌ظاهر کوچک است، ولی می‌تواند باعث سعادت یا شقاوت انسان شود. در این مقاله، به اهمیت کنترل زبان، پیامدهای مثبت و منفی آن، و راه‌های مدیریت این عضو خطرناک می‌پردازیم.  

 زبان؛ سلاح دو لبه  

زبان می‌تواند هم ابزار خیر و هم وسیله شر باشد:  

- در جنبه مثبت: بیان حق، گفتار نیک، نصیحت، دعا، ترویج علم و اخلاق.  

- در جنبه منفی: غیبت، تهمت، دروغ، فحش، تفرقه‌اندازی و سخنان بیهوده.  

 مثال قرآنی:  

در سوره ابراهیم (آیه ۲۴)، خداوند کلمه طیبه (سخن پاک) را به درخت پاکیزه تشبیه می‌کند که ریشه‌دار است و ثمر می‌دهد، اما کلمه خبیثه (سخن ناپاک) مانند درخت پلیدی است که بی‌ریشه از زمین کنده می‌شود.  

 پیامدهای منفی زبانِ کنترل‌نشده  

۱. غیبت و تفرقه:  

   - امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «غیبت، از زنا بدتر است؛ زیرا انسان ممکن است بعد از زنا توبه کند، اما غیبت بخشیده نمی‌شود مگر اینکه صاحب‌آن او را ببخشد.»(۲)

   - مثال: فردی در جمعی دوستانه، درباره دیگری غیبت می‌کند و این سخن به گوش او می‌رسد. نتیجه؟ کدورت، قطع رابطه و از بین رفتن اعتماد.  

۲. دروغ و فریب:  

   - پیامبر (ص) فرمودند: «دروغگو ایمان ندارد.»(۳)

   - مثال: فردی برای منافع مادی دروغ می‌گوید، اما با آشکار شدن حقیقت، آبرویش را از دست می‌دهد و کسی به او اعتماد نمی‌کند.  

۳. فحش و ناسزا:  

   - امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «زبان ناپاک، نشانه بی‌خردی است.»(۴) 

   - مثال: جر و بحثی ساده با فحاشی به درگیری فیزیکی منجر می‌شود و زندگی هر دو طرف را تباه می‌کند.  

 پیامدهای مثبت زبانِ کنترل‌شده  

۱. سخن حق و امر به معروف:  

   - قرآن می‌فرماید: «و کلموا الناس حسناً» (با مردم نیکو سخن بگویید).(۵)

   - مثال: فردی با گفتار محترمانه، دوستش را از کار نادرست بازمی‌دارد و او را به راه راست هدایت می‌کند.  

۲. صلح و آشتی:  

   - پیامبر (ص) فرمودند: «سخن نیک، صدقه است.»(۵) 

   - مثال: شخصی با گفتگوی منطقی و بدون تحریک احساسات، بین دو دوست قهر کرده آشتی برقرار می‌کند.  

۳. ذکر خدا و دعا:  

   - امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «زبان را به ذکر خدا عادت دهید.»(۶) 

   - مثال: فردی که همیشه با گفتن «الحمدلله» و «استغفرالله» زبانش را مشغول می‌کند، کمتر به گناه می‌افتد.  

 راه‌های کنترل زبان  

۱. اندیشه قبل از سخن:  

   - امام علی (ع) می‌فرمایند: «سخنت را وزن کن، همان‌گونه که پولت را می‌سنجی.»(۷) 

۲. پرهیز از فضول‌کلامی:  

   - پیامبر (ص) فرمودند: «هر که سکوت کند، نجات می‌یابد.»(۸) 

۳. توجه به عاقبت سخن:  

   - همیشه از خود بپرسیم: «آیا این حرف، ارزش گفتن دارد؟ آیا به نفع من و دیگران است؟»  

۴. توبه و جبران:  

   - اگر خطایی از زبان سر زد، سریع توبه کنیم و در صورت امکان، از کسی که آزرده شده عذرخواهی کنیم.  

زبان، اگر کنترل شود، ابزار هدایت است و اگر رها شود، ابزار نابودی. همان‌گونه که یک جراح با چاقوی کوچک می‌تواند هم نجات‌بخش باشد و هم مرگ‌آفرین، زبان نیز می‌تواند هم زندگی‌ساز و هم ویران‌گر باشد. بیاییم با مهار این عضو خطرناک، گرفتاری‌های خود را کاهش دهیم و از آن برای ساختن دنیا و آخرتی بهتر استفاده کنیم.  

 پی‌نوشت:  

۱_بحار الانوار،ج۶۸،ص۲۸۶

۲_همان،ج۵۷،ص۲۵۶

۳_وسائل الشیعه،ج۱۲،ص۲۵۴

۴_غررالحکم،حدیث۴۹۲۳

۵_بقره،۸۳

۶_کافی،ج۲ص۱۸۸

۷_همان،ج۲،ص۵۰۴

۸_غررالحکم،حدیث۸۴۵۳

 منابع: بحارالأنوار، کافی، غررالحکم، قرآن کریم