خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع) -ابنا: در فرهنگ غنی اسلامی، شهادت نه تنها یک پایان، که آغازی بر حیات جاودانه و درجات بیشمار معنوی است. در این میان، جایگاه رفیع پدران و مادران شهید، همواره مورد توجه خاص آیات و روایات بوده و این نوشتار به تبیین این مقام والا میپردازد. این بحث، به دلیل عمق معنوی و اهمیت اجتماعی آن، نیازمند تفصیل و بررسی دقیق از ابعاد گوناگون فقهی، اخلاقی، و اجتماعی است.
۱. جایگاه رفیع پدر و مادر شهید در کلام ائمه اطهار (ع)
پدر و مادر شهید، به دلیل ایثار بینظیر و تقدیم فرزندانشان در راه خدا، از جایگاه ویژهای در نزد خداوند و ائمه اطهار (ع) برخوردارند. آنان نه تنها در غم فقدان فرزند صبر پیشه میکنند، بلکه با افتخار به شهادت جگرگوشههای خود، رضایت الهی را به دست میآورند و این صبر و رضایت، خود درجهای از جهاد فی سبیلالله محسوب میشود. این جایگاه، ناشی از رضایت کامل به قضای الهی و تقدیم ارزشمندترین داشتههای انسانی در راه اعتلای دین و ارزشهای الهی است.
امام صادق (ع) میفرمایند: "هر کس از مال و فرزندانش در راه خدا بگذرد، خداوند به او پاداشی عظیم عنایت میکند که هیچ چشمی آن را ندیده و هیچ گوشی آن را نشنیده است." (کلینی، کافی، ج ۵، ص ۵۳، ح ۲).
این روایت، به روشنی بیانگر جایگاه والای کسانی است که از فرزندانشان در راه خدا میگذرند و شامل پدران و مادران شهید نیز میشود. این پاداش، فراتر از تصورات بشری است و نشان از لطف بیکران الهی نسبت به این ایثارگران دارد. این گذشت، نه تنها یک قربانی مادی، بلکه قربانی عمیقترین تعلقات عاطفی انسانی است که در ساحت الهی ارزشی بیبدیل پیدا میکند. این حدیث، با تأکید بر "مال و فرزندان"، به بالاترین سطوح ایثار اشاره دارد؛ زیرا فرزندان، ثمره زندگی و آرزوهای والدین هستند و گذشتن از آنان در راه خدا، نهایت فداکاری است. این پاداش عظیم، نه تنها در آخرت محقق میشود، بلکه میتواند برکات دنیوی نیز برای خانوادههای شهدا به ارمغان آورد. این روایت، به روشنی بیانگر جایگاه والای کسانی است که از فرزندانشان در راه خدا میگذرند و شامل پدران و مادران شهید نیز میشود.
این بیان نورانی اگرچه به مقام شهید اشاره دارد، اما به طور ضمنی بر عظمت ایثار خانواده شهید نیز دلالت میکند؛ چرا که این ایثار، مقدمه شهادت فرزند است.
این نگرش، خود نشان از عمق نگاه اسلامی به نقش خانواده در جهاد و شهادت دارد.
۲. برکات دنیوی و اخروی صبر پدر و مادر شهید
صبر و شکیبایی پدران و مادران شهید در برابر مصیبت از دست دادن فرزند، نه تنها پاداش اخروی عظیمی در پی دارد، بلکه برکات و آثار مثبتی در زندگی دنیوی آنان نیز به همراه خواهد داشت. این صبر، نه تنها یک ویژگی اخلاقی، بلکه یک نیروی فعال است که میتواند در زندگی فرد و جامعه تحولات مثبتی ایجاد کند. صبر آنان، الهامبخش دیگران و نمونهای از توکل و تسلیم در برابر مشیت الهی است.
امام علی (ع) میفرمایند: "صبر، کلید گشایش هر مشکلی است." (تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۱۷۴, ح ۳۰۸۹). این کلام گهربار، نشان میدهد که چگونه صبر پدران و مادران شهید، میتواند گشایشگر بسیاری از ابتلائات دنیوی و معنوی آنان باشد. مصیبت فقدان فرزند، از بزرگترین و صعبالعبورترین مشکلات زندگی است؛ اما صبر، راه عبور از این بحران را هموار میکند و میتواند به آرامش درونی و رضایت باطنی منجر شود. این صبر، تنها به معنای تحمل نیست، بلکه به معنای فعالیت و جستجوی راهحلها در سایه توکل به خداست. این گشایش میتواند در قالب آرامش روحی، حمایتهای مردمی، یا حتی گشایش در رزق و روزی باشد که از برکات الهی ناشی میشود. این بیان نورانی امیرالمومنین(ع)، به خوبی روشن می کند که چگونه صبر پدران و مادران شهید، میتواند گشایشگر بسیاری از ابتلائات دنیوی و معنوی آنان باشد. مصیبت فقدان فرزند، از بزرگترین و صعبالعبورترین مصیبتهایی است که انسان ممکن است با آن روبرو شود. صبر در برابر این مصیبت نه تنها از شدت آن میکاهد بلکه مسیر را برای دریافت رحمت و گشایش الهی هموار میسازد.
در قرآن کریم آمده است: "وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ * الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ * أُولَٰئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ" (بقره: ۱۵۵-۱۵۷). "و قطعاً شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جانها و محصولات، آزمایش میکنیم؛ و به شکیبایان بشارت ده. همان کسانی که چون مصیبتی به آنان رسد، گویند: ما از آنِ خداییم و به سوی او باز میگردیم. آنان کسانیاند که درودها و رحمتی از پروردگارشان بر آنان است و آنان همان هدایتیافتگانند."
این آیات، به صراحت به پاداش عظیم صابرین در برابر مصائب، از جمله از دست دادن جان اشاره دارد. این "صلوات" و "رحمت" الهی، فراتر از تصورات مادی است و بیانگر توجه خاص خداوند به این افراد است. عبارت "إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ" بیانگر اوج تسلیم و رضایت به قضا و قدر الهی است و موجب آرامش روحی و پاداشهای عظیم معنوی میشود. این آیات به وضوح برکت اخروی صبر را بیان میکند و همچنین برکت دنیوی را که همان "هدایت" است، ذکر مینماید.
"و قطعاً شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جانها و محصولات، آزمایش میکنیم؛ و به شکیبایان بشارت ده. همان کسانی که چون مصیبتی به آنان رسد، گویند: ما از آنِ خداییم و به سوی او باز میگردیم. آنان کسانیاند که درودها و رحمتی از پروردگارشان بر آنان است و آنان همان هدایتیافتگانند." این آیات، به صراحت به پاداش عظیم صابرین در برابر مصائب، از جمله از دست دادن جان اشاره دارد.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان میفرمایند: "صبر در برابر مصیبت، انسان را به مقام رضا و تسلیم در برابر قضای الهی میرساند که خود یکی از بالاترین مقامات عرفانی است." (طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱, ص ۳۸۰). این مقام، نه تنها برای پدران و مادران شهید آرامشبخش است، بلکه درجات معنوی آنان را نیز افزون میکند. مقام رضا، مقامی است که در آن بنده، از هر آنچه خداوند برای او مقدر کرده، خشنود است و هیچ شکایتی ندارد. این رضایت، موجب آرامش قلبی و طمأنینه نفس میشود که از بزرگترین برکات دنیوی است. علاوه بر این، ارتقای مقام معنوی، به انسان توانایی بیشتری برای درک حقایق هستی و قرب الهی میدهد که سرچشمه تمامی برکات است. علامه طباطبایی با عمق نگاه فلسفی و عرفانی خود، تأکید میکند که این صبر، پلکان رسیدن به مقامات بالاتر عرفانی است. این مقام، نه تنها برای پدران و مادران شهید آرامشبخش است، بلکه درجات معنوی آنان را نیز افزون میکند.
۳. شفاعت پدر و مادر شهید در قیامت
یکی از بزرگترین کراماتی که برای پدران و مادران شهید ذکر شده، حق شفاعت در روز قیامت است. به پاس ایثار و فداکاری بیبدیلشان، خداوند به آنان این اجازه را میدهد که تعدادی از بستگان و دوستان خود را شفاعت کنند. این حق شفاعت، نشانهای از جایگاه رفیع آنان نزد خداوند است و به نوعی جبران و پاداشی برای گذشت از عزیزترین دارایی خود در راه خدا محسوب میشود. این کرامت، نه تنها برای خود والدین، بلکه برای خاندان و نزدیکان آنان نیز ارزشمند است.
۱: رسول اکرم (ص) فرمودند: "شهید، هفتاد نفر از بستگان خود را شفاعت میکند." (شیخ صدوق، امالی، ص ۳۷۷، ح ۴).
۲: امام خمینی (ره) در بیانات خود فرمودند: "شهدای ما در روز قیامت، شفیع ما هستند و پدران و مادران شهدا نیز از این حق شفاعت برخوردارند." (صحیفه امام، ج ۱۶، ص ۲۲).
3. احترام و تکریم پدر و مادر شهید در جامعه اسلامی
جامعه اسلامی همواره موظف به تکریم و احترام به پدران و مادران شهدا است. این احترام، نه تنها وظیفهای اخلاقی و دینی است، بلکه قدردانی از ایثار و فداکاری آنان در حفظ ارزشهای اسلامی و ملی به شمار میرود. تکریم آنان، نشانه قدرشناسی جامعه از قهرمانان و مروجین فرهنگ ایثار است و به بقای ارزشهای شهادت در جامعه کمک میکند. این تکریم، باید از سطوح فردی تا نهادی و حکومتی در همه ابعاد زندگی اجتماعی ساری و جاری باشد.
۱: رسول اکرم (ص) فرمودند: "هر کس به بزرگی از بزرگان احترام بگذارد، به من احترام گذاشته است." (کلینی، کافی، ج ۲، ص ۱۵۶، ح ۲).
۲: در بسیاری از بیانات مقام معظم رهبری، بر لزوم تکریم و خدمت به خانوادههای شهدا تأکید شده است. ایشان میفرمایند: "دیدار با خانوادههای شهدا، موجب برکت و روحیه گرفتن برای مسئولین است." (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با خانواده شهدا، ۱۳۸۵/۱۰/۲۰).
۳: علامه شهید مرتضی مطهری در کتاب "جهاد" به جایگاه ویژه شهادت و خانواده شهید در جامعه اشاره میکند و مینویسد: "خون شهید، حافظ اسلام است و خانواده شهید، حافظ این خون." (مطهری، جهاد، ص ۴۵). پدران و مادران شهید، از بزرگترین و محترمترین افراد جامعه اسلامی هستند و احترام به آنان، احترام به ارزشهای اسلامی و شخص پیامبر (ص) است. این حدیث، یک اصل کلی اخلاقی است که شامل تمامی بزرگان و کسانی که خدمتی به اسلام و جامعه کردهاند میشود و در مورد خانواده شهدا به طریق اولی صادق است. این تأکیدات، اهمیت توجه عملی به این قشر از جامعه را نشان میدهد و بیانگر این است که مسئولین باید دیدار با این خانوادهها را جزو وظایف اصلی خود بدانند و از آنان دلجویی کنند. این بیان، نشان دهنده نقش بیبدیل خانواده شهید در بقای ارزشهای اسلامی است. "حافظ این خون" بودن به معنای پاسداری از آرمانها و اهداف شهید است که خانواده شهید با صبر و استقامت خود، این مسئولیت را به دوش میکشند.
۵. وظایف جامعه اسلامی در قبال پدر و مادر شهید
جامعه اسلامی علاوه بر تکریم و احترام، وظایف عملی متعددی در قبال پدران و مادران شهید دارد. این وظایف شامل حمایت مادی و معنوی، رسیدگی به امور درمانی و رفاهی، و حفظ یاد و خاطره فرزندان شهیدشان است. این وظایف، نه تنها یک مسئولیت دولتی، بلکه یک وظیفه همگانی است که باید از سوی تمامی افراد و نهادهای جامعه به بهترین نحو ایفا شود. این اقدامات، نشانهای از همبستگی اجتماعی و قدردانی از ایثار آنان است و به پایداری روحیه ایثار در جامعه کمک میکند.
۱: در سیره ائمه اطهار (ع)، همواره به دستگیری از نیازمندان و رسیدگی به امور آنان تأکید شده است. این امر، به طریق اولی شامل خانوادههای شهدا میشود که عزیزترین دارایی خود را در راه خدا اهدا کردهاند. (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۴۱، ح ۲۰۹۵۲).
۲: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصول متعددی بر حمایت از ایثارگران و خانوادههای شهدا تأکید دارد. این حمایتها، شامل مواردی مانند تأمین مسکن، بهداشت و درمان، و اشتغال است. (قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل ۲۹ و ۴۳).
۳: حفظ یاد و خاطره شهدا و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، از مهمترین وظایف جامعه اسلامی است. این امر، نه تنها تکریم شهدا است، بلکه موجب الگوگیری نسلهای آینده از این قهرمانان ملی و دینی میشود. (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۵۳). این امر، به طریق اولی شامل خانوادههای شهدا میشود که عزیزترین دارایی خود را در راه خدا اهدا کردهاند. (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۴۱، ح ۲۰۹۵۲). این وظیفه، ریشه در اصول عدالت اجتماعی و حمایت از کسانی دارد که به خاطر حفظ ارزشهای والای انسانی و دینی، فداکاری بینظیری داشتهاند. این اصول قانونی، جنبه عملی و حقوقی وظیفه جامعه در قبال خانواده شهدا را مشخص میکند و تضمین کننده حمایتهای لازم از آنان است. دولت و نهادهای مربوطه، مکلف به اجرای این اصول و فراهم آوردن امکانات لازم برای زندگی کریمانه خانواده شهدا هستند. حفظ یاد و خاطره شهدا، شامل برگزاری مراسم، ساخت یادمانها، تولید محتوای فرهنگی و هنری، و تدریس سیره و راه شهدا در مراکز آموزشی است. این اقدامات به نسلهای آینده کمک میکند تا با ایثار و فداکاری شهدا آشنا شوند و راه آنان را ادامه دهند.
منابع :
۱. کلینی، محمد بن یعقوب. کافی. ج ۵. قم: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲.
۲. ابن ماجه، محمد بن یزید. سنن ابن ماجه. ج ۲. بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
۳. جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. ج ۱۵. قم: نشر اسراء، ۱۳۸۶.
۴. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. غرر الحکم و درر الکلم. قم: دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
۵. طباطبایی، سید محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. ج ۱. قم: جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
۶. شیخ صدوق، محمد بن علی. امالی. قم: موسسه البعثه، ۱۴۱۷ق.
۷. موسوی خمینی، روحالله. صحیفه امام. ج ۱۶. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸.
۸. مجلسی، محمدباقر. بحار الانوار. ج ۹۹. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
۹. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن. وسائل الشیعه. ج ۱۶. قم: موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ق.
۱۰. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. ۱۱. مطهری، مرتضی. جهاد. تهران: انتشارات صدرا، ۱۳۸۵.
نظر شما