خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع)- ابنا: ادب به عنوان یکی از اصول بنیادین اخلاق انسانی، در قرآن کریم جایگاه والایی دارد. این مفهوم نه تنها در رفتارهای فردی، بلکه در ارتباطات اجتماعی و حتی در عبادت و رابطه با خداوند نیز مورد تأکید قرار گرفته است. قرآن کریم با ارائه آموزههای دقیق و کاربردی، انسان را به سوی ادب حقیقی هدایت میکند؛ ادبی که منجر به رشد معنوی و اجتماعی او میشود.
ادب در رابطه با خداوند
قرآن کریم انسان را به رعایت ادب در برابر خداوند دعوت کرده است. این ادب شامل ایمان خالص، خضوع قلبی و پایبندی به دستورات الهی میشود. یکی از جلوههای ادب در برابر خداوند، توحید و پرهیز از شرک است. آیه شریفه «وَلا تَجعَل مَعَ اللّهِ إِلهاً آخَرَ فَتَقعُدَ مَذمُوماً مَخذُولاً» (اسراء: ۲۲) به صراحت انسان را از شرک بازمیدارد و او را به ادب توحیدی فرا میخواند(۱).
همچنین قرآن کریم بر اهمیت اخلاص در عبادت تأکید دارد. آیه «قُل إِنَّ صَلاتِی وَنُسُکِی وَمَحیایَ وَمَماتِی لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ» (انعام: ۱۶۲) نشاندهنده این است که تمام اعمال انسان باید با نیت پاک و برای خداوند انجام شود(۲). این آیه جلوهای از ادب بندگی است که انسان را به سوی تعالی معنوی سوق میدهد.
ادب در دعا نیز یکی دیگر از آموزههای قرآنی است. قرآن کریم به انسانها توصیه میکند که با خشوع و فروتنی دعا کنند: «اُدعُوا رَبَّکُم تَضَرُّعاً وَخُفیَةً» (اعراف: ۵۵). این آیه نشاندهنده اهمیت ادب در گفتوگو با خداوند است(۳).
ادب در رابطه با والدین
یکی از برجستهترین آموزههای قرآنی درباره ادب، رفتار با والدین است. قرآن کریم همواره فرزندان را به احترام و محبت نسبت به والدین دعوت کرده است. آیه «وَقَضی رَبُّکَ أَلّا تَعبُدوا إِلّا إیّاهُ وَبِالوالِدَینِ إحساناً» (اسراء: ۲۳) نشاندهنده اهمیت جایگاه والدین در آموزههای دینی است(۴).
در همین راستا، قرآن کریم به فرزندان توصیه میکند که حتی در هنگام اختلاف نظر با والدین، احترام آنها را حفظ کنند. آیه «فَلا تَقُل لَهُما أُفٍّ وَلا تَنهَرْهُما وَقُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً» (اسراء: ۲۳) نمونهای از توصیههای قرآنی در این زمینه است(۵).
رفتار امامان معصوم(ع) نیز نمونهای عملی از رعایت ادب نسبت به والدین است. امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود، حق والدین را چنین بیان میکند: «حق مادر بر تو آن است که بدانی او تو را حمل کرده و از جان خود برای تو مایه گذاشته است...»(۶). این کلام امام نشاندهنده اهمیت ادب نسبت به والدین در فرهنگ اهلبیت(ع) است.
ادب اجتماعی در قرآن
قرآن کریم علاوه بر ادب فردی، بر رعایت ادب اجتماعی نیز تأکید دارد. یکی از جلوههای این نوع ادب، استفاده از کلام مناسب و محترمانه در تعاملات اجتماعی است. آیه «وَقُولُوا لِلنّاسِ حُسناً» (بقره: ۸۳) انسان را به گفتار نیکو و محترمانه دعوت میکند(۷).
همچنین رعایت عدالت و انصاف در روابط اجتماعی یکی دیگر از جلوههای ادب قرآنی است. آیه «إِنَّ اللّهَ یأمُرُکُم أَن تُؤَدُّوا الأماناتِ إِلی أَهلِها» (نساء: ۵۸) بر اهمیت رعایت حقوق دیگران تأکید دارد(۸). این آیه نشاندهنده مسئولیت اخلاقی انسانها نسبت به یکدیگر است.
در کنار این موارد، قرآن کریم بر اهمیت همدلی و کمک به نیازمندان نیز تأکید کرده است. آیه «وَآتُوا الزَّکاةَ وَأَقیمُوا الصَّلاةَ» (بقره: ۴۳) نشاندهنده ضرورت رعایت ادب اجتماعی از طریق کمک به محرومان و ایجاد عدالت اجتماعی است(۹).
پاورقیها:
۱. اسراء: ۲۲
۲. انعام: ۱۶۲
۳. اعراف: ۵۵
۴. اسراء: ۲۳
۵. همان
۶. امام سجاد(ع)، رساله حقوق
۷. بقره: ۸۳
۸. نساء: ۵۸
۹. بقره: ۴۳
نظر شما