خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع)- ابنا: عبرتپذیری یکی از ابزارهای مهم برای هدایت انسان و جلوگیری از تکرار اشتباهات است. اما چرا برخی افراد از این ویژگی ارزشمند محروماند؟ امام علی (ع)، با نگاه ژرف و حکیمانه خود، به بررسی این موضوع پرداخته و موانعی را که مانع عبرتآموزی انسان میشود، معرفی کردهاند. در این مقاله، با استناد به منابع معتبر شیعه، این موانع را مورد بررسی قرار میدهیم.
۱. غفلت؛ دشمن اصلی عبرتپذیری
یکی از مهمترین موانع عبرتپذیری در کلام امام علی (ع)، غفلت است. غفلت، حالتی است که در آن انسان از حقیقت امور و پیامدهای اعمال خود بیخبر میماند. امیرالمؤمنین (ع) در نهجالبلاغه میفرمایند: «چقدر عبرتها فراوان و عبرتگیران اندکاند»(۱). این جمله کوتاه اما پرمعنا نشاندهنده آن است که بسیاری از مردم، به دلیل غفلت، فرصتهای عبرتآموزی را نادیده میگیرند.
غفلت میتواند ناشی از دلبستگیهای دنیوی باشد. وقتی انسان تمام توجه خود را به امور مادی معطوف میکند، دیگر فرصتی برای تأمل و تفکر درباره سرنوشت خود و دیگران پیدا نمیکند. امام علی (ع) در خطبههای خود بارها به خطرات دلبستگی به دنیا اشاره کردهاند و آن را مانعی برای بصیرت و عبرتپذیری دانستهاند.
از سوی دیگر، غفلت میتواند نتیجه بیاعتنایی به آموزههای دینی باشد. کسی که به دستورات الهی توجه نمیکند، به تدریج از مسیر حق دور شده و توانایی عبرتآموزی را از دست میدهد. بنابراین، ترک غفلت و بازگشت به مسیر حق، یکی از گامهای اساسی برای بهرهمندی از نعمت عبرتپذیری است.
۲. تکبر؛ سد راه خردمندی
یکی دیگر از موانع عبرتپذیری که در سخنان امام علی (ع) به آن اشاره شده، تکبر است. تکبر حالتی است که در آن فرد خود را برتر از دیگران میبیند و حاضر نیست از اشتباهات خود یا دیگران درس بگیرد. امام علی (ع) در نهجالبلاغه میفرمایند: «غرور و تکبر، عقل را نابود میکند»(۲). این سخن نشاندهنده آن است که تکبر نه تنها مانعی برای عبرتآموزی است، بلکه عقل و خرد انسان را نیز تحت تأثیر قرار داده و او را از مسیر هدایت دور میکند.
افراد متکبر معمولاً تمایلی به پذیرش اشتباهات خود ندارند. آنها تصور میکنند که همیشه درست عمل کردهاند و نیازی به بازنگری در رفتارهایشان ندارند. این نگرش باعث میشود که حتی در مواجهه با شکستها و ناکامیها نیز از تجربهاندوزی محروم بمانند.
امام علی (ع) بارها در خطبهها و نامههای خود به خطرات تکبر اشاره کردهاند و آن را یکی از ریشههای گمراهی دانستهاند. ایشان تأکید دارند که تواضع و فروتنی، کلید دستیابی به حکمت و بصیرت است.
۳. پیروی از هوای نفس؛ عامل انحراف
پیروی از هوای نفس نیز یکی از موانع اساسی عبرتآموزی است که امام علی (ع) بارها درباره آن هشدار دادهاند. ایشان در نهجالبلاغه میفرمایند: «بدترین دشمن تو همان نفسی است که در درون توست»(۳). این جمله نشاندهنده آن است که اگر انسان نتواند هوای نفس خود را کنترل کند، نه تنها از مسیر حق منحرف میشود، بلکه توانایی عبرتآموزی را نیز از دست میدهد.
هوای نفس باعث میشود که انسان واقعیتها را نادیده بگیرد و تنها به دنبال خواستههای زودگذر خود باشد. چنین فردی نه تنها نمیتواند از اشتباهات خود درس بگیرد، بلکه ممکن است بارها همان خطاها را تکرار کند.
برای مقابله با هوای نفس، امام علی (ع) توصیه به تقوا و پایبندی به اصول دینی کردهاند. ایشان تأکید دارند که تقوا مانند سپری است که انسان را در برابر وسوسههای نفسانی محافظت میکند و او را به سوی کمال هدایت میکند.
پاورقیها:
- نهجالبلاغه، حکمت ۲۹۷.
- همان، حکمت ۲۳۵.
- همان، خطبه ۱۷۶.
نظر شما