به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا: حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین امین، نویسنده و پژوهشگر دینی، در نوشتاری اختصاصی برای ابنا، به واکاوی ابعاد پنهان و آشکار وابستگی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی پرداخته و با اتکا به منابع اسلامی و روایات اهلبیت(ع)، راهکارهایی مستند، عملی و متناسب با شرایط خانوادههای شیعی ارائه کرده است.
محمد حسین امین / نویسنده و پژوهشگر دینی
جهان امروز، با همه پیشرفتهای فناورانهاش، تهدیدی بیصدا را درون خانهها جا داده است: اعتیاد فرزندان به فضای مجازی. تبلت و گوشی هوشمند، نه تنها ابزار ارتباطی، بلکه منبع سرگرمی، آموزش و حتی تربیت شدهاند. اینجاست که دغدغه والدین متدین، مضاعف میشود: چگونه کودکی با تربیت اسلامی در دنیای دیجیتال پرورش یابد؟ راه پاسخ به این پرسش، در بازگشت به آموزههای دینی و فعالسازی نقش خانواده نهفته است.
نقش والدین در مهار اعتیاد دیجیتالی کودکان
نخستین و مهمترین عامل در پیشگیری و کاهش وابستگی فرزندان به فضای مجازی، رفتار والدین است. کودکی که پدر و مادرش ساعتهای طولانی درگیر موبایلاند، چطور انتظار میرود به کتاب علاقهمند باشد؟ طبق روایات، خانواده اساس تربیت است؛ امیرالمؤمنین علی(ع) میفرمایند:
«الولد سرّ أبیه»؛ فرزند، راز پنهان پدر خویش است.[۱] این حدیث شریف نشان از بازتاب مستقیم رفتار والدین در فرزند دارد. رفتارهای روزمره والدین، الگوی تربیتی کودک را شکل میدهد؛ اگر والدین، وقت زیادی صرف فضای مجازی کنند، این الگو به راحتی در ذهن کودک حک میشود.
بیتوجهی والدین به الگوی مصرف رسانهای، در واقع مجوز نانوشتهای برای غرق شدن کودک در دنیای مجازی است. وقتی فرزند میبیند که مادرش هنگام غذا خوردن گوشی در دست دارد یا پدرش در مهمانیها هم درگیر صفحهنمایش است، پیام ضمنی آن است که این ابزار، ارزشمندتر از ارتباط انسانی است. این روند باعث تضعیف بنیان عاطفی خانواده نیز میشود.
افزون بر این، تربیت اسلامی توصیه به همراهی فعال والدین با فرزندان دارد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:
«أکرموا أولادکم و أحسنوا آدابهم»؛ فرزندانتان را گرامی بدارید و آداب نیکو به آنها بیاموزید.[۲]
این گرامیداشت تنها در محبت نیست، بلکه در شکلدهی فرهنگ رسانهای نیز معنا پیدا میکند. والدینی که رسانه را مدیریت میکنند، در حقیقت آداب استفاده از آن را نیز به فرزند خود میآموزند.
مرزبندی دینی با محتوای مسموم فضای مجازی
فضای مجازی مملو از محتواهایی است که با ارزشهای دینی در تضادند. از تصاویر مبتذل گرفته تا شبهات اعتقادی، سبکزندگی غربی و تبلیغات بیحد و مرز مصرفگرایانه، همه اینها تهدیدی جدی برای ذهن کودک مسلمان است. وظیفه والدین، صرفاً محدود کردن نیست، بلکه مرزبندی و هدایتگری آگاهانه است.
قرآن کریم میفرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا»؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! خود و خانوادهتان را از آتشی نگاه دارید.[۳]
این آیه شریف، بار مسئولیت تربیتی والدین را سنگین میسازد. مرزبندی دینی باید هم در سطح فنی (نصب فیلترها و نرمافزارهای کنترلی) و هم در سطح محتوایی (آموزش سواد رسانهای اسلامی) اجرا شود.
والدینی که فرزند خود را با محتواهای قرآنی، داستانهای اهلبیت(ع) و برنامههای اسلامی آشنا میکنند، زمینهای محکم برای مصونسازی در برابر شبهات مجازی میسازند. مهمتر از بستن راه نفوذ، تقویت باور و انگیزه است. کودکی که مفهوم حلال و حرام را از کودکی درک کرده، فیلتر اصلی را در قلب خود دارد.
تبدیل اوقات فراغت به فرصت تربیتی
بسیاری از کودکان به فضای مجازی پناه میبرند، چون جایگزینی جذاب در خانه وجود ندارد. در سبک زندگی اسلامی، بیکاری مذموم است. امام صادق(ع) میفرمایند: «إنّ اللهَ یُبغِضُ کثیراً من الفراغ»؛ خداوند فراغت بیهوده را ناپسند میدارد.[۴]
اگر والدین بتوانند اوقات فراغت کودک را با برنامههای نشاطآور، بازیهای خانوادگی، آموزش مهارتهای مفید و حضور در برنامههای مذهبی و قرآنی پر کنند، نیاز کودک به پناه بردن به فضای مجازی کمتر میشود.
تشویق به مطالعه، طراحی مسابقات خانگی، بازیهای سنتی، مشارکت در فعالیتهای خیریه و حتی سفرهای زیارتی کودکمحور، همه ابزارهاییاند که میتوانند فراغت کودک را مفید و آموزنده کنند. باید به فضای خانه جان داد؛ خانه نباید تنها محل سکونت باشد، بلکه محل رشد و بالندگی نیز باید باشد.
ایجاد جذابیت در دین برای نسل دیجیتال
نسل امروز، با ذهنی بصری و سرعتی تربیت شده است. آموزشهای دینی سنتی، اگر با زبان و ابزار امروز تطبیق نیابد، تأثیرگذاری خود را از دست میدهد. دینگریزی کودکانه گاهی ریشه در روشهای ناکارآمد آموزش دارد، نه در محتوای دین.
تولید محتوای دینی جذاب، بازیهای موبایلی با مفاهیم قرآنی، انیمیشنهایی از داستانهای اهلبیت(ع) و جلسات تربیتی تعاملی، ابزارهایی مؤثر برای پیوند دادن کودک با آموزههای دینیاند. امام علی(ع) فرمودند:
«لا تُکرِهوا أولادَکم علی آدابِکم فإنهم مخلوقون لزمانٍ غیرِ زمانِکم»؛ فرزندانتان را به آداب و شیوههای خودتان مجبور نکنید، چرا که آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شدهاند.[۵]
درک این تفاوت نسلی، نیازمند تغییر رویکرد و نوآوری در ارائه مفاهیم دینی است. فرزندانی که جذابیت دین را لمس کنند، نیاز کمتری به فرار به پناهگاه فضای مجازی خواهند داشت.
مبارزه با اعتیاد کودکان به فضای مجازی، یک پروژه چندلایه است؛ از اصلاح رفتار والدین گرفته تا تولید محتوای دینی روزآمد. نگاه اسلامی و شیعی، مجموعهای منسجم از راهکارهای تربیتی در اختیار ما گذاشته است. باید این آموزهها را بهروز، عملی و کاربردی کرد؛ برای آیندهای که در آن ایمان فرزندان، قربانی اعتیاد دیجیتال نباشد.
پاورقیها:
- نهجالبلاغه، حکمت ۲۸۲.
- کنز العمال، حدیث ۴۵۴۴۲.
- سوره تحریم، آیه ۶.
- کافی، ج۵، ص۸۷.
- نهجالبلاغه، نامه ۳۱.
نظر شما