خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: در سبک زندگی اسلامی، تربیت فرزند از جایگاه ویژهای برخوردار است و والدین مسئولیت سنگینی در قبال پرورش نسلی صالح و سالم دارند. والد سرزنشگر، والدینی است که به طور مداوم فرزند خود را بابت اشتباهاتش یا حتی ویژگیهای شخصیتیاش مورد عتاب و سرزنش قرار میدهد. این نوع رفتار، هرچند ممکن است با نیت اصلاحگری صورت گیرد، اما پیامدهای مخربی بر آینده فرزند از منظر اسلامی و روانشناختی خواهد داشت:
1. تضعیف عزت نفس و اعتماد به نفس (مغایرت با کرامت انسانی):
اسلام بر کرامت ذاتی انسان تأکید فراوان دارد. سرزنش مداوم، به تدریج عزت نفس و اعتماد به نفس کودک را از بین میبرد. فرزندی که همیشه سرزنش شده، خود را ناکارآمد و بیارزش میبیند.
"وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ" (1): و ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم. سرزنش مداوم با این کرامت ذاتی در تضاد است و به فرزند این پیام را میدهد که او ارزشمند نیست.
در سیره اهل بیت (ع) بر محبت، احترام و پرهیز از تحقیر کودکان تأکید فراوان شده است.
2. شکلگیری احساس گناه افراطی و یأس (مغایرت با امید و رحمت الهی):
والد سرزنشگر، با برجسته کردن دائمی نواقص، احساس گناه افراطی و ناامیدی را در فرزند ایجاد میکند. این احساس میتواند مانع از تلاش برای بهبود و پیشرفت شود، زیرا فرزند معتقد است هرگز به اندازه کافی خوب نخواهد بود.
"قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَیٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ" (2): بگو: ای بندگان من که بر خود زیادهروی کردهاید، از رحمت خدا ناامید نشوید. سرزنش افراطی، دقیقا خلاف این پیام قرآنی عمل میکند و روح امید را در فرزند میکشد.
اسلام بر توبه و بازگشت تأکید دارد، اما سرزنش، راه توبه و جبران را برای فرزند دشوار میسازد.
3. پنهانکاری، دروغگویی و ترس از اشتباه (مغایرت با صداقت و شجاعت):
فرزندی که همیشه سرزنش میشود، برای فرار از تنبیه و تحقیر، به پنهانکاری و دروغگویی روی میآورد. ترس از اشتباه، او را از تجربه کردن و یادگیری بازمیدارد.
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ"(3): ای کسانی که ایمان آوردهاید، تقوای خدا پیشه کنید و با راستگویان باشید. والد سرزنشگر ناخواسته فرزند را از مسیر صداقت دور میکند.
ترس، مانع از بروز خلاقیت و شجاعت (که در آموزههای اسلامی ستایش شدهاند) میشود.
4. اختلال در روابط اجتماعی و زناشویی آینده (مغایرت با مودت و رحمت):
فرزند چنین والدینی، ممکن است در آینده در برقراری روابط سالم دچار مشکل شود؛ یا به فردی وابسته و منفعل تبدیل شود که به دنبال تأیید دیگران است، یا خود به سرزنشگر و منتقد دیگران تبدیل شود. این الگوها به شدت بر کیفیت روابط اجتماعی و به خصوص روابط زناشویی او تأثیر منفی میگذارد.
"وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً"(4): و میان شما دوستی و مهربانی قرار داد. کودکی که مودت و رحمت را در قالب سرزنش تجربه کرده، در روابط آتی خود نیز همین الگو را تکرار میکند یا قادر به برقراری آن نیست.
در اسلام به حسن خلق و معاشرت نیکو با دیگران بسیار سفارش شده است که سرزنش مانع از شکلگیری آن میشود.
5. نافرمانی و لجاجت (مغایرت با تربیت صحیح):
در برخی موارد، سرزنش مداوم میتواند نتیجه معکوس داشته باشد و منجر به لجبازی و نافرمانی فرزند شود، زیرا او احساس میکند که هر کاری کند، مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت.
تربیت اسلامی بر مبنای اقناع، نصیحت و الگو بودن است، نه تحمیل و سرزنش مداوم.
راهکار اسلامی:
اسلام به جای سرزنش، بر موارد زیر تأکید دارد:
محبت بیقید و شرط: فرزند باید بداند که مستقل از اشتباهاتش، مورد محبت والدین است.
راهنمایی و آموزش: به جای سرزنش اشتباه، باید راه درست را به او آموخت.
تشویق و قدردانی: حتی کوچکترین تلاشها و موفقیتها باید دیده و تشویق شوند.
خطاپوشی و عفو: والدین باید در مواردی که امکان دارد، از خطاهای فرزند بگذرند و فرصت جبران دهند.
گفتگوی سازنده: به جای تحقیر، با فرزند گفتگو کرد و به او اجازه داد تا احساسات و دلایل خود را بیان کند.
تربیت عملی (الگو بودن): والدین خود باید الگوی رفتاری سالم و پرهیز از سرزنش باشند.
به طور خلاصه، در سبک زندگی اسلامی، والد سرزنشگر نه تنها به کرامت انسانی فرزند لطمه میزند، بلکه با ایجاد یأس، دروغگویی و اختلال در روابط، او را از مسیر تربیت قرآنی و نبوی دور میکند و آیندهای نه چندان مطلوب برای او رقم میزند. تربیت اسلامی بر پایه رحمت، هدایت و احترام متقابل استوار است.
پینوشت:
1.اسرا/آیه70
2.زمر/آیه53
3.توبه/آیه119
4.روم/آیه21
نظر شما