شرایط و چگونگی خواندن نماز جمعه

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که در روز جمعه برای نماز جمعه اذان داده می‌شود به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را رها کنید، اگر بفهمید این برای شما بهتر است».[۱]

مراد از ذکر در آیه، به اتفاق مفسران نماز جمعه است. همچنین در روایت آمده است:

نماز جمعه باعث حرام شدن آتش جهنم بر بدن است، و موجب تخفیف ترس و هراس‌های قیامت و کشیده شدن قلم عفو بر جرائم اعمال گذشته خواهد بود. [۲] و ثواب شرکت در نماز جمعه برای غیر مستطیع، معادل با حج است. [۳]

در روایت دیگر ترک کننده‌ی آن سخت مورد نکوهش قرار گرفته تا آن‌جا که می‌فرماید: کسی که سه هفته آن‌را ترک کند منافق است. [۴]

در زمان غیبت امام مهدی(عج)، نماز جمعه، واجب تخییری و برتر از نماز ظهر است. کسی که نماز جمعه را به جا آورده واجب نیست نماز ظهر را هم بخواند، ولی احتیاط مستحب آن است که آن‌را نیز به جا آورد.

چگونگی خواندن نماز جمعه

نماز جمعه دارای دو خطبه و دو رکعت نماز است. در خطبه‌ی اوّل حمد الهی واجب است، و به هر لفظی که حمد الهی محسوب شود جایز است، ولی احتیاط مستحب آن است که به لفظ جلاله‌ی «اللَّه» باشد، و احتیاط واجب آن است که امام جمعه پس از آن به ثنای الهی بپردازد و سپس به پیامبر اسلام(ص) درود فرستد. و واجب است مردم را به تقوا سفارش کند و یک سوره‌ی کوچک از قرآن را بخواند.
 

در خطبه‌ی دوم نیز حمد و ثنای الهی به صورتی که ذکر شد و درود بر پیامبر اسلام واجب است. و احتیاط واجب آن است که در این خطبه نیز امام جمعه به تقوا سفارش کند و سوره‌ای کوچک از قرآن را تلاوت نماید. و احتیاط مستحب و مؤکد آن است که در خطبه‌ی دوم پس از درود بر پیامبر(ص) به ائمه‌ی معصومین(ع) نیز درود بفرستد و برای مؤمنان استغفار کند. و بهتر است از خطبه‌های منسوب به امام علی(ع) یا آنچه از ائمه معصومین(ع) وارد شده انتخاب کند.
 

بعد از تمام شدن خطبه، نماز جمعه خوانده می‌شود. نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است، ولی با نماز صبح چند فرق دارد:

1. احتیاط آن است که قرائت حمد و سوره در نماز جمعه به جهر، یعنی بلند خوانده شود.
2. مستحبّ است در رکعت اوّل بعد از سوره‌ی حمد سوره‌ی جمعه و در رکعت دوّم بعد از سوره‌ی حمد سوره‌ی منافقین خوانده شود.
3. در نماز جمعه دو قنوت مستحبّ است: یکی در رکعت اوّل پیش از رکوع، و دیگری در رکعت دوّم بعد از رکوع، و در هر قنوت دعاهایی که در قنوت نمازها خوانده می‌شود را می‌توان خواند. البته بهتر و افضل در دو قنوت نماز جمعه، بلکه در قنوت نمازهای دیگر خواندن کلمات فرج است.

از امام صادق‌(ع) روایت شده است: در قنوت رکعت اوّل نماز جمعه بعد از قرائت می‌گویی: «لا اله الا اللَّه الحلیم الکریم ...».[۵]

شرایط نماز جمعه

1. شرط اوّل آن است که به جماعت باشد و فرادی‌ صحیح نیست. ‌
2. شرط دوّم عدد است، به این معنا که حداقلّ نمازگزاران که امام هم یکی از آنها است، باید پنج نفر باشند و به کمتر از آن منعقد نمی‌شود.
3. آن‌که مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد.

شرایط امام جمعه

تمامی صفات معتبر در امام جماعت؛ از جمله عدالت، حلال‌زادگی و مرد بودن، در امام جمعه نیز شرط است. البته مرد بودن در امام جمعه به طور مطلق شرط است؛ یعنی زن، حتی برای زنان هم نمی‌تواند امام جمعه باشد. ضمن این‌که مستحب است امام جمعه از صفات بلاغت، شجاعت، مواظبت بر اوقات نماز برخوردار بوده و عامل به سخنان خود باشد. [۶]

وقت نماز جمعه‌

اوّل وقت نماز جمعه زوال آفتاب است.

مستحبّات نماز جمعه‌

برای امام جمعه چند چیز مستحبّ است:

1. در حال خطبه خواندن امام رو به مردم بایستد.
2. بلیغ و توانا در سخن گفتن و موقع‌شناس باشد.
3. مواظب بر نمازهای خود در وقتشان باشد.
4. بر انجام اوامر الهی حتّی مستحبّات حریص باشد.
5. نواهی الهی حتّی مکروهات را ترک کند.
6. از شبهات اجتناب نماید.
7. از سخنان بیهوده خودداری کند تا مواعظ او در نفوس افراد تأثیر بیشتری داشته باشد.
8. در حال نماز در زمستان و تابستان عمّامه بگذارد.
9. در حال نماز رداء بر دوش داشته باشد، چه عبا باشد، چه بُرد یمانی یا غیر اینها.
10. هنگام ایراد خطبه تکیه بر عصا یا شمشیر یا غیر آن بنماید.
11. هنگام روبرو شدن با مأمومین سلام کند.
12. قبل از خواندن خطبه‌ها مادامی که مؤذّن مشغول اذان است، امام بنشیند.

مکروهات نماز جمعه‌

آنچه بر امام و مأمومین(نمازگزاران) هنگام ایراد خطبه کراهت دارد:

1. آن‌که امام جمعه در حال خطبه به غیر از خطبه سخن دیگری بگوید، و أحوط ترک آن است.
2. آن‌که مأمومین هنگام ایراد خطبه‌ها حرف بزنند، بنابر احتیاط آنها نیز حرف نزنند و أحوط بر مأمومین آن است که خطبه‌ها را به دقّت گوش کنند و توجّه به سخنان امام جمعه بنمایند. [۷]

[۱]. جمعه، ۹.

[۲]. شیخ صدوق، الامالی، ص ۳۶۶ – ۳۶۷، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، ۱۴۰۰ ق.

[۳]. راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، النوادر، محقق، مصحح، صادقی اردستانی، احمد، ص ۲۷۷، قم، دار الکتاب، چاپ اول، بی تا.

[۴]. الامالی، ص ۴۸۵.

[۵]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۳، ص ۴۲۶، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.

[۶]. جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع) ، ج ‌۱، ص ۶۴۹، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۶ ق.

[۷]. برای آگاهی از دیدگاه مراجع در این موضوع، ر. ک: امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی) ، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ۱، ص ۸۴۲ – ۸۸۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ ق.