تأثیر فشارهای اجتماعی و اقتصادی بر دین‌گریزی جوانان

خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) - ابنا: جوانان در دوران گذار، علاوه بر چالش‌های هویتی و روان‌شناختی، تحت فشارهای اجتماعی و اقتصادی نیز قرار دارند. این فشارها می‌توانند زمینه‌ساز دین‌گریزی شده و هویت دینی آنان را تضعیف کنند. بر اساس پژوهش‌های علمی ایران، تعامل این عوامل با عوامل روان‌شناختی و فرهنگی، پیچیدگی دین‌گریزی را افزایش می‌دهد (۱).


۱. فشارهای اقتصادی و دین‌گریزی

مشکلات اقتصادی مانند فقر، بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، موجب افزایش اضطراب و استرس در جوانان می‌شود و اعتماد آنان به نهادهای دینی و اجتماعی را کاهش می‌دهد (۲). قرآن کریم می‌فرماید: «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» (سوره ذاریات: ۱۹) (۳)، که بر عدالت اقتصادی و توجه به محرومان تأکید دارد.

مطالعات علمی نشان می‌دهد که احساس نابرابری اقتصادی، فقدان فرصت‌های شغلی و محدودیت‌های مالی، به طور مستقیم باعث کاهش مشارکت دینی جوانان می‌شود (۴). این وضعیت نه تنها موجب دین‌گریزی می‌شود بلکه اثرات روانی منفی مانند اضطراب، افسردگی و کاهش امید به آینده را نیز در پی دارد.


۲. نابرابری اجتماعی و تبعیض

وجود نابرابری‌های اجتماعی، تبعیض آموزشی و کمبود فرصت‌های برابر، باعث بی‌اعتمادی جوانان نسبت به جامعه و آموزه‌های دینی می‌شود (۵). این شرایط موجب می‌شود که جوانان برای تأمین هویت خود به منابع غیر دینی یا ایدئولوژی‌های جایگزین روی آورند.

تحقیقات نورمگز نشان می‌دهد که احساس تبعیض و محرومیت اجتماعی، یک عامل مهم در گرایش به دین‌گریزی محسوب می‌شود. برای مثال، جوانانی که از مزایای آموزشی و شغلی محروم می‌شوند، تمایل کمتری به حضور در فعالیت‌های دینی دارند و احتمال دارد از آموزه‌های دینی فاصله بگیرند (۶).


۳. فشارهای گروه همسالان و جامعه

تأثیر همسالان و فشارهای اجتماعی بر رفتار دینی جوانان قابل توجه است. گروه همسالان می‌تواند هم به عنوان حمایتگر دینی عمل کند و هم موجب دین‌گریزی شود. تجربه‌های پژوهشی نشان می‌دهد که بیش از ۴۵٪ جوانان، تحت تأثیر همسالان یا فضای اجتماعی، نسبت به دین بی‌تفاوت شده‌اند (۷).

روایتی از امام علی(ع) می‌گوید: «دوستی با افراد فاسد، انسان را به سوی فساد می‌کشاند» (۸). این بیان اهمیت محیط اجتماعی و انتخاب همراهان مناسب را در شکل‌دهی هویت دینی نشان می‌دهد.


۴. اثر روان‌شناختی فشارها

فشارهای اقتصادی و اجتماعی باعث بروز مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، بی‌قراری و احساس بی‌ارزشی می‌شوند. این عوامل روان‌شناختی زمینه‌ای قوی برای دین‌گریزی ایجاد می‌کنند (۹). مطالعات نشان داده‌اند که فراهم کردن فضای امن برای پرسشگری و ارائه مشاوره‌های روانی می‌تواند اثرات منفی فشارهای اجتماعی و اقتصادی را کاهش دهد و گرایش به دین را تقویت کند (۱۰).


۵. نقش رسانه‌های نوین

رسانه‌های نوین و شبکه‌های اجتماعی تأثیر دوگانه‌ای بر دین‌گریزی دارند. از یک سو، دسترسی آسان به اطلاعات دینی می‌تواند هویت دینی را تقویت کند، و از سوی دیگر، ارائه محتوای مغایر با ارزش‌های دینی و ترویج سبک زندگی غربی، موجب تضعیف باورهای دینی جوانان می‌شود (۱۱).

تحقیقات علمی ایران نشان می‌دهد که جوانانی که ساعت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، احتمال دین‌گریزی بیشتری دارند، به ویژه وقتی محتوا با پرسش‌های هویتی و روانی آنها هم‌خوانی نداشته باشد.


۶. راهکارهای کاهش دین‌گریزی

برای کاهش دین‌گریزی ناشی از فشارهای اجتماعی و اقتصادی، راهکارهای چندجانبه پیشنهاد می‌شود:

1. تقویت عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی

2. ارائه فرصت‌های برابر آموزشی و شغلی برای جوانان

3. ایجاد محیط امن برای پرسشگری و آموزش دینی جذاب و کاربردی

4. استفاده هوشمندانه از رسانه‌های نوین برای ترویج ارزش‌های دینی

5. ارائه مشاوره‌های روان‌شناختی و حمایت‌های اجتماعی برای کاهش استرس و اضطراب
   
   جمع‌بندی
   
   فشارهای اقتصادی و اجتماعی مانند فقر، بیکاری و نابرابری، زمینه‌ساز دین‌گریزی جوانان هستند و باعث تضعیف هویت دینی و افزایش مشکلات روانی می‌شوند. برای مقابله با این روند، نیاز به برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و حمایتی است که عدالت اجتماعی را تقویت کند، فرصت‌های برابر ارائه دهد و فضای امن برای پرسشگری و رشد دینی ایجاد نماید.
    

   ---

   
   منابع

6. شجاعی، مسلم؛ عوض‌زاده، ابوطالب. (۱۴۰۱). چالش‌های تربیت دینی با رویکرد دین‌گریزی در دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه. پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی.

7. قرآن کریم، سوره ذاریات، آیه ۱۹.

8. باقری، عالیه. (۱۳۹۶). علل دین‌گریزی جوانان و گرایش آنان به فرهنگ غرب و راهکارهای مقابله با آن. نخبگان علوم و مهندسی.

9. اربابی‌زاد، سمیه؛ بزی، سمیه؛ قره‌داغلی، اعظم؛ معینی‌زاد، نرگس؛ میر، بتول؛ نادرخانی، طاهره. (۱۳۹۵). بررسی عوامل فردی و اجتماعی دین‌گریزی جوانان با تأکید بر آیات و روایات. همایش ملی علوم انسانی با رویکرد نوین.

10. معافی، لیلا؛ اشرفی، عباس. (۱۳۹۲). عوامل مؤثر بر دین‌پذیری و دین‌گریزی جوانان از دیدگاه جوانان. معرفت.

11. اصفهانی، ابراهیم. (۱۳۸۲). نگاهی به عوامل جامعه‌شناسی و روان‌شناختی دین‌گریزی با تکیه بر یافته‌هایی از سوره مبارکه هود. معرفت.

12. نورمگز، مقاله‌های علمی مرتبط با دین‌گریزی جوانان، ۱۳۹۵–۱۴۰۲.

13. نهج‌البلاغه، حکمت ۱۲۳.

14. رضایی، مهسا؛ کاظمی، علی. (۱۳۹۹). بررسی اثرات فشارهای اجتماعی بر گرایش دینی جوانان. پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی.

15. نادری، فاطمه. (۱۴۰۰). روش‌های کاهش دین‌گریزی ناشی از فشارهای روانی و اجتماعی. پژوهش‌های تربیتی.

16. حسینی، هادی؛ موسوی، سارا. (۱۴۰۱). نقش رسانه‌های نوین در گرایش دینی و دین‌گریزی جوانان. مطالعات فرهنگی و اجتماعی.