تقوا در مدیریت اقتصادی؛ راهکار قرآن برای عدالت معیشتی

خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا:
هدف این مقاله، تبیین جایگاه تقوا در مدیریت اقتصادی از منظر قرآن و اهل‌بیت(ع) و تحلیل پیوند میان معنویت و عدالت در سبک زندگی اسلامی است.

۱. اقتصاد در نگاه قرآن؛ عرصه آزمون اخلاقی

قرآن کریم می‌فرماید:
وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِن کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ.
«و در آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را بجوی و بهره‌ات از دنیا را فراموش مکن و نیکی کن، همان‌گونه که خدا به تو نیکی کرده است، و در زمین فساد مکن.» (۱)

این آیه، اصل تعادل اقتصادی در سبک زندگی اسلامی را بیان می‌کند: بهره‌گیری از دنیا، اما بدون اسراف و فساد. ثروت، اگر با تقوا همراه نباشد، ابزار تباهی می‌شود.

۲. تقوا؛ معیار امانت‌داری در اقتصاد

در نظام اقتصادی اسلام، تقوا به‌منزله وجدان درونی مدیران است. امام علی(ع) در نامه به مالک اشتر می‌فرمایند:
وَأَدِّ الْأَمَانَةَ إِلَی مَنِ ائْتَمَنَکَ عَلَیْهَا، وَانْصَفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَمِنْ خَاصَّتِکَ.
«امانت را به آن‌که تو را بر آن امین دانسته بازگردان و میان مردم و خود و نزدیکانت عدالت برقرار دار.» (۲)

در این بیان، تقوا به‌عنوان ضامن عدالت اقتصادی معرفی می‌شود. اگر مدیران جامعه اهل تقوا باشند، ثروت عمومی به ابزاری برای رفاه همگانی بدل می‌گردد نه برای قدرت‌طلبی.

۳. پرهیز از ربا و فساد مالی؛ شرط سلامت اقتصادی

قرآن کریم در یکی از شدیدترین هشدارهای خود می‌فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ.
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید و آنچه از ربا باقی مانده است، رها کنید اگر ایمان دارید.» (۳)

این فرمان الهی، بنیان هرگونه سود غیرعادلانه را نفی می‌کند. ربا و تقلب، محصول بی‌تقوایی اقتصادی‌اند. در نگاه اهل‌بیت(ع)، حرص مالی بزرگ‌ترین تهدید ایمان است. امام صادق(ع) فرمودند:
حُبُّ الدُّنْیَا رَأْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ.
«دوست داشتن دنیا، ریشه هر خطاست.» (۴)

۴. عدالت اقتصادی در حکومت علوی

در دوران کوتاه خلافت امام علی(ع)، تقوا اساس اقتصاد عمومی بود. آن حضرت بیت‌المال را میان مردم به‌طور برابر تقسیم می‌کرد و فرمود:
وَاللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَمُلِکَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُهُ، فَإِنَّ فِی الْعَدْلِ سَعَةً.
«به خدا سوگند، اگر بیت‌المال را مهریه زنان کرده یا کنیز خریده باشند، بازمی‌گردانم؛ زیرا در عدالت گشایش است.» (۵)

عدالت، نه تنگنا بلکه راه گشایش جامعه است. هر اقتصادی که بر بی‌تقوایی بنا شود، دیر یا زود فرو می‌پاشد.

۵. تقوا و سبک زندگی اقتصادی فردی

تقوا در سطح فردی نیز حضور دارد: در خرید، فروش، قرض، و حتی نیت انفاق. امام علی(ع) فرمودند:
مَنْ تَقَوَّی عَلَی اللَّهِ کَفَاهُ مَئُونَةَ النَّاسِ.
«کسی که بر خدا توکل و تقوا پیشه کند، از نیاز مردم بی‌نیاز می‌شود.» (۶)

بنابراین، اقتصاد تقوایی یعنی خودبسندگی همراه با کرامت؛ اقتصادی که انسان را از وابستگی به حرص و طمع می‌رهاند.

نتیجه‌گیری

تقوا در مدیریت اقتصادی، نه شعار، بلکه اساس پایداری عدالت و اعتماد اجتماعی است. قرآن و اهل‌بیت(ع) الگوی اقتصادی ارائه می‌کنند که در آن وجدان دینی، سیاست مالی را هدایت می‌کند. تنها جامعه‌ای که ثروت را با تقوا همراه سازد، می‌تواند عدالت پایدار را تجربه کند.
 

منابع

۱.قرآن کریم، سوره قصص، آیه ۷۷

۲.نهج‌البلاغه، نامه ۵۳

۳.قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۲۷۸

۴.اصول کافی، ج ۲، ص ۱۳۰

۵.نهج‌البلاغه، خطبه ۱۵

۶.غررالحکم، ح ۸۲۵۳