خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) _ ابنا: معاد و بازگشت انسان به حیات پس از موت قطعاً مظهری از مظاهر رحمت الهی است، اما باید توجه داشت که معنای رحمت در مورد خداوند متعال، همانند رحمتِ ما انسانها به معنای رقّت قلب و تأثّر درونی نیست، بلکه رحمت در مورد حقتعالی بهمعنای نعمت بخشیدن، افاضه خیر و برکت و همچنین اعطای ابزار رشد و تکامل به موجوداتی است که قابلیت رسیدن به کمال را دارند؛ تا بدین وسیله راه کمال و سعادت را به راحتی طی کنند (۱). انسان نیز در این میان، استعداد و صلاحیت زندگی جاودانهای را دارد که نحوه آن زندگی را خود آدمی با اعمال اختیاری خود معین میکند و خداوند متعال بر اساس رحمت واسعهاش او را به چنین زندگی مبعوث خواهد نمود (۲). بر این اساس، معاد، رحمت است.
رحمت در دو معنای عام و خاص تجلی مییابد:
۱. رحمت رحمانی که رحمتی عام، مطلق، فراگیر و مساوی وجود است و همه چیز زیر چتر آن قرار دارد. در نظام عالم رحمت موج میزند و جهان و جهانیان مستغرق سیل رحمت الهیاند؛ وجود هر موجودی، اعضا و جوارح، وسایل زندگی و خورشید، ماه، آب، خوراک و پوشاک، هوا، عقل و شعور، قرآن و وحی و ... عین رحمت عام الهی هستند. بر این اساس، رحمت واسعه و عام الهی دارای مراتب است، آخرت، دنیا، مؤمن، کافر، بهشت، جهنم و ... را شامل میشود. در مقابل این رحمت، عدم است؛ زیرا، خارج از چنین رحمتی چیزی وجود ندارد، به همین دلیل رحمت شامل بهشت، جهنم و عذاب میشود (۳). میتوان گفت، محرومیت از رحمت عام الهی بهمعنای محرومیت از اصل هستی و وجود است و از آنجا که معاد و جهنم، وجود و هستی دارند؛ پس مصداقی از مصادیق رحمت عام الهی بهشمار میروند (۴).
۲. رحمت رحیمی یا رحمت خاص خداوند، همچون آبشار یا پرتو افشانی آفتاب است که جهت بهرهمندی از آن باید در مسیر آب و شعاع خورشید قرار گرفت و فقط شامل بهشت میشود؛ زیرا، اکتسابی و مختص کسانی است که لیاقت رسیدن به سعادت را دارند. در مقابل این رحمت، قهر و عذاب قرار دارد (۵)
رحمت در مورد خداوند متعال افاضه، انعام، افضال و اعطای ابزار رشد و تکامل به موجوداتی است که قابلیت رسیدن به کمال را داشته باشند. در این میان، انسان، استعداد زندگی جاویدان را دارد؛ خداوند نیز بر اساس رحمت، به انسان حیات ابدی میبخشد؛ ازاینرو، معاد رحمت است. در مقابل رحمت عام، رحمت خاص الهی قرار دارد که اکتسابی و فقط شامل بهشت است.
بنابراین رحمت عام الهی همان وجود است و وجود نیز رتبهبندی دارد و همه چیز از جمله بهشت، جهنم، عذاب و ... را دربرمیگیرد؛ ازاینرو، جهنم و عذاب مرتبهای از مراتب رحمت و نیز از تجلیات رحمت عام الهی است (۶).
پینوشت
۱- جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۸) تسنیم تفسیر قرآن کریم، ج ۱، اول، قم: نشر اسراء، ص ۲۸۰.
۲- طباطبایی، محمدحسین (۱۳۷۴) ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمد باقر موسوی همدانی، ج ۷، پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۴.
۳- حکیم، سعاد (۱۴۳۷ق) المعجم الصوفی دانشنامه اصطلاحات ابن عربی الحکمه فی حدود الکلمه، ترجمه: ناصر طباطبایی، اول، تهران: مولی، ص ۴۱۲ و ۴۱۳؛ کاشی، عبدالرزاق (۱۴۲۶ق) لطائف الإعلام فی إشارات أهل الإلهام، ج۲، اول، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، ص۳۹۸.
۴- سبحانی، جعفر (۱۴۲۵ق) الفکر الخالد فی بیان العقائد، ج۲، اول، قم: مؤسسه امام صادقعلیهالسلام، ص ۱۹۵.
۵- امین، نصرت بیگم (بیتا) تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ج۲، اول، بینا، بیجا، ص: ۱۷۰.
۶- امام خمینی، روحالله (۱۳۷۷) شرح حدیث جنود عقل و جهل، اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص ۱۴۲.
نظر شما