خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: حدیث شریف امیرالمومنین علی (ع) «فقد البصر أهون من فقدان البصیرة»(1) برتری بینش درونی بر بینایی ظاهری را به وضوح بیان میکند؛ تا جایگاه حیاتی این قوه ادراکی(بصیرت) در مسیر کمال انسان را آشکار شود.
بخش اول: تمایز بصر و بصیرت در نگاه امیرالمومنین علی (ع)
بصر (بینایی ظاهری):
یک حس فیزیکی که اطلاعات را از محیط دریافت میکند.
اگرچه نعمت بزرگی است و زندگی را آسانتر میکند، اما محدود است به ظاهر امور و نمیتواند به عمق حقایق نفوذ کند.
کوری فیزیکی، اگرچه دشوار است، اما میتواند با تواناییهای دیگر و حتی با بصیرت جبران شود.
توضیح بصیرت (بینش درونی):
قوهای فراتر از حس بینایی که به انسان قدرت درک حقایق، تمییز حق از باطل، شناخت مسیر صحیح زندگی و فهم عواقب امور را میدهد.
بصیرت، نور عقل و دل است که انسان را در تاریکیهای جهل و گمراهی هدایت میکند.
فقدان بصیرت به مراتب خطرناکتر از کوری فیزیکی است، چرا که فرد را در مسیر باطل و هلاکت قرار میدهد، حتی اگر از نظر جسمی بینا باشد. امام (ع) آن را "أهون" (آسانتر/قابل تحملتر) میداند، زیرا کور جسمی اگر بصیرت داشته باشد، همچنان میتواند راه راست را بشناسد و به سعادت برسد، اما کور باطنی، حتی با بینایی کامل، در گمراهی غوطهور است.
بخش دوم: بصیرت در آیینه قرآن کریم
قرآن کریم با واژهها و تعابیر مختلف به مفهوم بصیرت و نقطه مقابل آن (جهل، کوری دل) اشاره کرده است.
تأکید بر اندیشیدن، تعقل و تدبر به عنوان راههای کسب بصیرت:
کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ(2)
"کتابی است مبارک که آن را به سوی تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبر کنند و خردمندان پند گیرند."
تدبر در آیات الهی، اصلیترین راه برای فعال کردن قوه بصیرت و فهم عمیق حقایق است.
إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.(3)
"مسلماً در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و رفت شب و روز، و کشتیهایی که در دریا روانند با آنچه برای مردم سودمند است، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده و با آن زمین را پس از مرگش زنده گردانیده و انواع جنبندگان را در آن پراکنده ساخته، و در تغییر جهت بادها و ابرهای مسخر میان آسمان و زمین، نشانههایی است برای گروهی که میاندیشند (عقل خود را به کار میگیرند)."
تفکر در آفرینش، ابزاری برای رسیدن به بصیرت الهی است.
نکوهش کوری دل (فقدان بصیرت):
أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا ۖ فَإِنَّهَا لَا تَعْمَی الْأَبْصَارُ وَلَٰکِن تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ(4)
"آیا در زمین سیر نکردند تا دلهایی داشته باشند که با آن (حقایق را) درک کنند، یا گوشهایی که با آن بشنوند؟ حقیقت این است که چشمهای ظاهری کور نمیشوند، بلکه دلهایی کور میشوند که در سینه هاست."
این آیه صریحاً برتری بصیرت (بینایی دل) بر بصر (بینایی چشم) را بیان میکند و فقدان بصیرت را کوری حقیقی میداند.
قَدْ جَاءَکُم بَصَائِرُ مِن رَّبِّکُمْ ۖ فَمَن أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَن عَمِیَ فَعَلَیْهَا ۚ وَمَا أَنَا عَلَیْکُم بِحَفِیظٍ(5)
"یقیناً بصیرتهایی (دلایل روشن و بینشهایی) از پروردگارتان برای شما آمده است. پس هر که بینا شود، به سود خود اوست؛ و هر که کوردل بماند، به زیان اوست. و من نگاهبان شما نیستم."
خداوند بصیرتها (آیات و نشانهها) را فرستاده است؛ حال اینکه چه کسی بینا شود (بصیرت یابد) یا کور بماند، به انتخاب خود اوست.
وَمَن کَانَ فِی هَٰذِهِ أَعْمَیٰ فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمَیٰ وَأَضَلُّ سَبِیلًا(6)
"و هر کس در این دنیا کور باشد (یعنی بصیرت نداشته باشد)، در آخرت نیز کور و گمراهتر خواهد بود."
این آیه به پیامدهای از دست دادن بصیرت در دنیا و تأثیر آن بر سرنوشت اخروی اشاره دارد.
قرآن به عنوان "نور" و "بصائر"
یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاءٌ لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًی وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ(7)
"ای مردم! به یقین برای شما از سوی پروردگارتان موعظهای و درمانی برای آنچه در سینههاست، و هدایت و رحمتی برای مؤمنان آمده است." (موعظه و هدایت قرآن بصیرتبخش است)
هَٰذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًی وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ(8)
"این (قرآن) بصیرتهایی برای مردم و هدایت و رحمتی برای گروهی است که یقین دارند."
قرآن خود، منبع اصلی بصیرت و روشنگری است.
بخش سوم: راههای کسب و تقویت بصیرت
تدبر در قرآن و روایات: همانطور که آیات نشان دادند، مطالعه و تفکر عمیق در کلام الهی و اهل بیت (ع) از مهمترین راههای کسب بصیرت است.
تفکر در آفرینش و پدیدههای جهان: نشانههای الهی در عالم هستی، ابزاری برای بصیرتافزایی است.
تجربه و عبرتآموزی: از تاریخ و سرنوشت گذشتگان و حتی تجربیات شخصی، میتوان درسها و بینشهای عمیقی آموخت.
مشورت با اهل خرد و دانش: استفاده از بصیرت دیگران، راهی برای تکمیل بصیرت خود است.
تهذیب نفس و دوری از گناه: گناهان، حجابهایی بر قلب و بصیرت میاندازند. تقوا و پاکدامنی، دل را روشن و بصیرت را تیزبین میکند.
دعا و استمداد از خداوند: بصیرت نوری الهی است که باید آن را از منبع نور طلب کرد.
حدیث شریف امیرالمومنین (ع) نه تنها یک گزاره اخلاقی، بلکه یک واقعیت وجودی عمیق است که اهمیت بینظیر بصیرت در زندگی انسان را روشن میسازد. بینایی ظاهری، ما را در دنیای مادی راهنمایی میکند، اما بصیرت، چراغ راه سعادت در پیچ و خمهای زندگی و شناخت حقایق هستی است. آیات قرآن کریم نیز به کرات بر این حقیقت تأکید کرده و کوری دل را به مراتب خطرناکتر از کوری چشم دانستهاند. کسب بصیرت از طریق تدبر در قرآن و سنت، تفکر در آفرینش، عبرتآموزی و تهذیب نفس، وظیفهای حیاتی برای هر انسان مسلمان است تا از گمراهی در مسیر دنیا و آخرت در امان بماند و راه حقیقت را با نوری از درون خود بیابد.
پی نوشت:
1.غررالحکم ج4 ص413
2.سوره ص/آیه 29
3.سوره بقره، آیه 164
4.سوره حج، آیه 46
5.سوره انعام/ آیه 104
6.سوره اسراء، آیه 72
7.سوره یونس/ آیه 57
8.سوره جاثیه، آیه 20
بانوف. دلداری(پژوهشگر، مشاور خانواده، فعال رسانه)
نظر شما