خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: در جوامع بشری، حفظ حریم خصوصی، امانتداری و مدیریت صحیح اطلاعات از اهمیت بسزایی برخوردار است. این اصول نه تنها در حفظ روابط فردی و اجتماعی نقش حیاتی ایفا میکنند، بلکه در سطوح کلانتر، ضامن امنیت و اعتماد عمومی هستند. امیرالمومنین علی (ع)، که علم و حکمتش از سرچشمه نبوی سیراب گشته، در کلامی پرمغز و عمیق میفرمایند: «صدُر العاقل صندوقُ سّرِه».(1) (سینه خردمند، صندوق راز اوست.) این جمله کوتاه اما پرمعنا، به یکی از مهمترین ویژگیهای عاقلان، یعنی توانایی حفظ و مدیریت اسرار، اشاره دارد. این حکمت ناب، ریشههای عمیقی در تعالیم اخلاقی و رفتاری قرآن کریم دارد.
۱. رازپوشی، نشانهای از عقل و تدبیر: حکمت علوی در مدیریت اطلاعات
سخن امیرالمومنین علی (ع) به روشنی بیان میکند که رازپوشی، ملاک تشخیص خردمندی و عقلانیت است. فرد عاقل کسی است که نه تنها توانایی درک اهمیت اطلاعات را دارد، بلکه از قدرت کنترل و مدیریت آنها نیز برخوردار است. «صندوق سرّه» تشبیهی زیباست که سینه و قلب انسان را به صندوقی مطمئن برای نگهداری اسرار تشبیه میکند؛ صندوقی که به آسانی باز نمیشود و محتویات آن فاش نمیگردد. این توانایی، فرد را در برابر بسیاری از خطرات و آسیبها مصون میدارد و به او اعتبار و اعتماد میبخشد. رازپوشی، جلوگیری از ایجاد فتنه، حفظ آبروی افراد و صیانت از مصالح جمعی است.
وَالَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا(2)
( و آنان که گواهی دروغ نمیدهند و چون بر سخن لغو بگذرند، با بزرگواری میگذرند.)
این آیه هرچند مستقیماً به رازپوشی اشاره ندارد، اما با پرهیز از "شهادت زور" و "مرور با لغو" به معنای دوری از هر گونه گفتار بیهوده و زیانبار است. افشای راز نیز غالباً از مصادیق "لغو" و گفتاری است که میتواند به دروغ و زیان منجر شود، و عاقل از آن دوری میکند.
۲. امانتداری در حفظ اسرار: وظیفهای شرعی و اخلاقی
رازهایی که به سینه سپرده میشوند، چه راز خود انسان باشند و چه راز دیگران، نوعی امانت محسوب میگردند. اسلام بر امانتداری تأکید فراوانی دارد و آن را از نشانههای ایمان میداند. افشای اسرار، چه به صورت عمدی و چه از روی غفلت، نوعی خیانت در امانت است که میتواند به فرد و جامعه آسیب برساند. از این رو، خردمند بودن در اینجا به معنای امانتدار بودن در برابر این رازهاست.
إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَیٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ ۚ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ کَانَ سَمِیعًا بَصِیرًا(3)
( همانا خداوند به شما فرمان میدهد که امانتها را به صاحبانشان بازگردانید و چون میان مردم داوری میکنید، به عدالت داوری کنید. خداوند چه نیکو شما را پند میدهد! به یقین، خداوند شنوا و بیناست.)
این آیه عمومی، شامل هر نوع امانتی از جمله رازهاست. رازهایی که به ما سپرده میشوند یا حتی رازهای شخصی خودمان، اماناتی هستند که باید با حفظ و نگهداری آنها به بهترین شکل ممکن، به صاحبانشان بازگردانده شوند (که در مورد راز خودمان، به خودمان).
۳. آثار افشای راز: از فردی تا اجتماعی
افشای رازها، چه برای فرد رازدار و چه برای فردی که رازش فاش شده، پیامدهای ناگواری دارد:ضرر به خود رازدار: فردی که نمیتواند راز خود را نگه دارد، دچار ضعف شخصیت و عدم اعتماد به نفس است و ممکن است به دلیل افشای ناخواسته مسائل خود، دچار مشکلات جدی شود. همچنین کسی که راز دیگران را فاش میکند، اعتماد دیگران را از دست میدهد و اعتبارش خدشهدار میشود.
ضرر به صاحب راز: آبرو ریزی، سوءتفاهم، دشمنی و حتی آسیبهای مالی و جانی از جمله تبعات افشای راز دیگران است.
ضرر به جامعه: وقتی اعتماد عمومی در جامعه از بین برود و افراد نتوانند به یکدیگر اعتماد کنند، روابط اجتماعی دچار گسست میشود و زمینههای فتنه و فساد فراهم میآید.
إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ ۚ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ(4)
(به یقین، کسانی که دوست دارند زشتکاری در میان مؤمنان شایع گردد، برای آنان در دنیا و آخرت عذابی دردناک است. و خدا میداند و شما نمیدانید.)
افشای رازهای افراد، به ویژه اگر شامل لغزشها یا خطاهای شخصی باشد، میتواند به شایع شدن "فاحشه" (زشتی) در جامعه منجر شود و این آیه به شدت آن را تقبیح کرده و عذاب دنیوی و اخروی برای عاملان آن وعده داده است.
۴. خودداری از تجسس: مکمل رازپوشی
همانگونه که رازپوشی از اهمیت بالایی برخوردار است، پرهیز از تجسس و کنجکاوی در امور شخصی دیگران نیز ضروری است. یک فرد عاقل و باایمان نه تنها رازهای خود و دیگران را حفظ میکند، بلکه به دنبال کشف رازهای پنهان دیگران نیز نیست. این دو اصل مکمل یکدیگرند و ضامن حریم خصوصی و آرامش روانی افراد در جامعه اسلامی هستند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَّعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ(5)
( ای کسانی که ایمان آوردهاید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است؛ و (هرگز) در کار یکدیگر تجسس نکنید؛ و بعضی از شما از بعضی دیگر غیبت نکند...)
این آیه صریحاً مؤمنان را از تجسس نهی میکند. تجسس مقدمهای برای کشف رازها و سپس افشای آنهاست که این فرمان قرآنی، سدی محکم در برابر آن میکشد.
۵. اهمیت مشاوره و همفکری با افراد مورد اعتماد: خردمندی در انتخاب رازدار
با وجود تأکید بر رازپوشی، گاهی اوقات انسان نیاز دارد که برای حل مشکلات خود، با فردی مورد اعتماد مشورت کند. در این صورت، انتخاب فردی که «صدره صندوقُ سرّه» باشد، یعنی کسی که قابلیت حفظ اسرار را دارد، از اهمیت ویژهای برخوردار است. این نیز بخشی از خردمندی است که انسان بداند با چه کسی و چه زمانی اسرار خود را در میان بگذارد.
...وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ(6)
( ...و در کارها با آنان مشورت کن. پس هنگامی که تصمیم گرفتی، بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.)
این آیه اگرچه درباره اصل مشورت است، اما با توجه به بحث رازپوشی، انتخاب مشاور امین که رازدار خوبی باشد، از الزامات مشورت صحیح و سازنده است.
پس این کلام امیرالمومنین عصارهای از تعالیم اخلاقی و رفتاری اسلام در زمینه مدیریت اطلاعات و حفظ حریم خصوصی است. این سخن، نه تنها به ما میآموزد که خودمان رازدار باشیم، بلکه ما را به درک اهمیت این فضیلت در دیگران و انتخاب صحیح افراد برای مشاوره نیز رهنمون میسازد. با تکیه بر اصول قرآنی امانتداری، پرهیز از افشای زشتیها و نهی از تجسس، میتوانیم جامعهای بسازیم که در آن اعتماد، احترام و آرامش روانی حکمفرما باشد. رازپوشی، نشانهای از عقلانیت، بلوغ اخلاقی و تقواست که هم به سعادت فردی و هم به سلامت اجتماعی منجر میشود.
پی نوشت:
1.حکمت 6 نهج البلاغه
2.سوره فرقان/ آیه ۷۲
3.سوره نساء/ آیه ۵۸
4.سوره نور/ آیه ۱۹
5.سوره حجرات/ آیه ۱۲
بانو ف. دلداری( پژوهشگر، مشاور خانواده، فعال رسانه و فضای مجازی)
نظر شما