حفظ «محیط زیست» و حمایت از «حیوانات» از دیدگاه اسلام

گرچه مطامع جهانخواران و پول پرستی سرمایه دارانی که جز به افزایش ثروت خود نمی اندیشند، این مسئله را با مشکلات فراوانی مواجه کرده و کارآیی گروه های حفظ محیط زیست و حمایت از انواع حیوانات را به حدّاقل رسانده و معلوم نیست نسل های آینده به چه سرنوشتی گرفتار خواهند شد!؟؛ ولی پیشوایان اسلام از هزار سال پیش و بیشتر بر این موضوع تأکید کرده اند که یک نمونه آن، سخنان صریح مولا امیرالمؤمنین(علیه السلام) در خطبه ۱۶۷ «نهج البلاغه» است که با صراحت می فرماید: «در برابر سرزمین ها و حیوانات مسئولید».

روایات زیادی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) نیز در این زمینه صادر شده که این مسئله مهم را در عالی ترین شکل و صورت بیان فرموده است؛ از جمله:

۱. در ماجرایی از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می خوانیم: «آن حضرت شتری را دید که آن را خوابانده اند و پای آن را بسته اند؛ ولی جهازش بر روی او بود [در حالی که در این گونه موارد جهاز را از پشت شتر بر می دارند تا استراحت کند]. پیامبر(ص) فرمود: «أَیْنَ صاحِبُهَا؟ مُرُوهُ فَلْیَسْتَعِدَّ غَداً لِلْخُصُومَةِ»؛ (به او بگویید: خود را فردای قیامت برای دادخواهی آماده سازد!)».(۱)

۲. در حدیث دیگری از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل شده است: «لَا تَتَوَرَّکُوا عَلَی الدَّوَابِّ وَ لَا تَتَّخِذُوا ظُهُورَهَا مَجَالِسَ» (۲)؛ (به صورت یک طرفی بر چهارپایان ننشینید [زیرا سنگینی پاها بر یک طرفِ بدنِ حیوان وارد می شود] (۳) و پشت آنها را به صورت مجلس انتخاب نکنید [اشاره به اینکه اگر در راه به دوستانتان رسیدید و می خواستید با آنها گفتگوهایی داشته باشید از مرکب پیاده شوید؛ هنگامی که گفتگوی شما تمام شد سوار شوید!]).

۳. باز در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «لِلدَّابَّةِ عَلَی صَاحِبِهَا سِتَّةُ حُقُوقٍ: لَا یُحَمِّلُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا وَ لَا یَتَّخِذُ ظَهْرَهَا مَجَالِسَ یَتَحَدَّثُ عَلَیْهَا وَ یَبْدَأُ بِعَلْفِهَا إِذَا نَزَلَ وَ لَا یَسِمُهَا وَ لَا یَضْرِبُهَا فِی وَجْهِهَا فَإِنَّهَا تُسَبِّحُ وَ یَعْرِضُ عَلَیْهَا الْمَاءَ إِذَا مَرَّ بِهِ» (۴)؛

(چهارپا بر صاحبش شش حق دارد؛ این که بیش از طاقتش بر آن بار نکند و پشت آن را مجلسی برای سخن گفتن قرار ندهد و هنگامی که در منزلگاه پیاده می شود، نخست آذوقه او را آماده کند [سپس به خود بپردازد] و بدن او را داغ نکند و به صورتش شلاق نزند؛ چرا که تسبیح خدا می گوید و هر زمان از کنار آب می گذرد آب را بر او عرضه کند [زیرا او نمی تواند تشنگی خود را اظهار کند!]).

این احادیث و احادیث فراوان دیگری که در این زمینه رسیده به خوبی نشان می دهد که اسلام، دقیق ترین دستورات را در زمینه حمایت از حیوانات و رعایت حقوق آنها داده است؛ تا آنجا که اطلاع داریم چنین دستوراتی در هیچ مکتبی دیده نمی شود.

و درباره حفظ محیط زیست نیز دستورات فراوانی دیده می شود؛ از جمله اینکه دستور داده شده است: «کنار نهرها را آلوده نسازید؛ و همچنین زیر درختان میوه دار و مقابل درهای خانه ها و محل نزول کاروان ها و اطراف مساجد».(۵)

در دستورات جنگی اسلام نیز نقل شده: «درختانِ سرزمین دشمن را قطع نکنید؛ نسوزانید و با جریان سیل آسای آب، آنها را از میان نبرید و آب آشامیدنی دشمن را آلوده نسازید».(۶)، (۷)

پی نوشت: