به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ پس از بین رفتن حکومت بنی عمار در منطقه شامات در حملات صلیبیان، حاکمیت شیعیان اثنی عشری در این منطقه هیچگاه به شکوه قبلی خود بازنگشت. استقرار برخی از حکومت های شیعی محلی و منطقه ای در منطقه شامات مانند دولت اسماعیلیان در مصاف، اگر چه توانست برخی از باورهای شیعی را در منطقه محفوظ نگهدارد، اما در نهایت، فشارهای فراوان به شیعیان، تغییراتی در باورهای شیعه اثنی عشری در این منطقه ایجاد کرد که منجر به ایجاد برخی از فرقه های شیعی، با عقاید بسیار مشترک با شیعیان اثنی عشری اما متفاوت در برخی از باورها و رفتارهای شیعی در این منطقه شد.
حکومت بنی منقذ: حکومتی شیعی در قلعه های «حماه»
با تضعیف حکومتهای مرکزی مانند عباسیان و فاطمیان، تشکیل حکومت های منطقه ای در مناطق مختلف سرزمین گسترده شامات آغاز شد. حکومت هایی که اگر چه نتوانستند تاثیرات فراوان سیاسی بر جای گذارند، اما حضور در مناطق استراتژیک و در اختیار داشتن برخی از مناطق مهم، امکان نادیده گرفتن آنها را برای حکومتهای مرکزی یا دشمنان خارجی غیر ممکن می ساخت.
«بنی منقذ» از قبیله کنانه بودند و از اعراب قحطانی شمرده می شدند. آنان که از قرن سوم در منطقه شام مستقر شده بودند، اما طی قرن ها نقش زیادی در حکومتها به دست نیاوردند، ولی در دوران حاکمیت «بنی عمار»، به مشارکت در حکومت پرداختند و بعد از از بین رفتن حکومت بنی عمار، توانستند با تسلط بر قلعه های راهبردی«شیزر» در منطقه «حماه» در سوریه کنونی، حدود یک قرن، حکومتی شیعی در این منطقه ایجاد کنند. شهرهای مهم شام در چهار سوی منطقه شیزر قرار داشتند: حلب، انطاکیه، دمشق، طرابلس به ترتیب در شمال، جنوب، جنوب غرب و شمالشرق منطقه شیزر بودند . در آن دوران، منطقه شام به ویژه قلعه های شیزر در شمال آن از دید جایگـاه نظـامی و سوق الجیشی نـزد بسیار مهم بود.
همه حکومتها در پـی تسلط بر این قلعه ها بودند و مقاومت مردمان شیزر به پیروی از امیران بنی منقـذ، امکان تسلط آنان بر این منطقه را از بین برد، ولی ارتباطات و تعاملات میان حکومت «بنی منقذ» و حکومتهای سلجوقیان، صلیبیان و اسماعیلیان شام، امکان استقرار این حکومت را برای مدتها در این منطقه فراهم کرد. این حکومت خود دارای شهر مهمی نبود، اما جایگاه قلعه های شیزر موجب میشد که حکومـت بنی منقذ از موثرترین حکومتهای محلی منطقه شام در قرون چهارم و پنجم محسوب می شد. کفرطاب، بندر لاذقیه، افامیه و حلب علاوه بر منطقه «حماه» و قلعه های شیرز، قلمرو حاکمیت «بنی منقذ» بود، اگر چه تلاشهای حکومتهای متعدد برای استقرار بر منطقه شیرز هیچ گاه موفق نبود، اما در میان نبردهای مختلف با سلجوقیان، اسماعیلیان و صلیبیان و دیگر حکومت های رقیب، گاه مناطقی مانند «حلب» از تحت حاکمیت آنان خارج می شد و به مرور با نبردهای متعدد دوباره به دست می آمد.
در نهایت نیز بعد از گذشت یک قرن از حاکمیت «بنی منقذ»، در سال ۵۵۲ هجری قمری و در دوران حاکمیت «تاج الدوله» آخرین پادشاه این حکومت، زلزله بزرگـی روی داد و «خاندان بنی منقذ» زیر آوارها جان باختند و حکومتشـان پایـان یافت. حکومت های اسماعیلی و رومیان صلیبی با استفاده از این فرصت، برای فتح قلعه های شیزر تلاش کردند که در نهایت این منطقه به دست لشکریان رومی افتاد و به مدت ۸۰ سال در اختیار صلیببان بود.
فعالیتهای فرهنگی خاندان بنی منقذ
در دوران صد ساله حاکمیت «بنی منقذ» فعالیتهای مختلف فرهنگی در این منطقه صورت گرفت که بررسی همه آنها در این نوشته کوتاه امکان پذیر نیست، اما به عنوان اشاره ای به این فعالیت ها می توان به فعالیتهای «اسامه بن منقذ» اشاره کرد که مشهورترین امیر این خاندان بود. وی که متولد ۴۸۸ قمری در قلعه شیرز بود، در مدت عمر ۹۶ ساله خود، توانست در کنار جنگاوری ها خود، به ویژه در مقابله با صلیبیان، مجموعه ای از تالیفات تاریخی و ادبی را از خود به یادگار بگذارد.
«اسامه» دارای تألیفات تاریخی و آثار ادبی متعددی بوده است که در برخی اسناد تاریخی، تعداد آنها را ۳۴ کتاب اعلام کرده اند. برخی از این آثار منتشر شده و تعدادی از آن نیز هنوز به صورت خطی باقی مانده است.از برخی از این آثار تنها نامی باقی مانده است و نسخه ای از آن در دسترس نیست. «دیوان اشعار»، «الاعتبار»، «العصا»، «المنازل والدیار»، «لباب الآداب»، «البدیع فی نقد الشعر»، «القلاع والحصون» و «اخبار النساء» برخی از کتابهای اوست.
چهار قرن غربت شیعه در منطقه شام
اگر چه حکومت «اسماعیلیان» توانست مدتی بعد از سقوط «بنی منقذ» توانست مدتی بر سرزمین سوریه کنونی حکومت کند اما از سال ۶۷۰ قمری و با اضمحلال دولت اسماعیلیان، این منطقه به مدت حدود ۴۰۰ سال، در اختیار حکومتهای غیر شیعی قرار گرفت.
کلیه حکومت هایی که در پی کاهش سایه دولت عباسیان در منطقه شام به حکومت رسیدند مانند سلجوقیان، زنگیان، ایوبیان، ممالیک و عثمانی ها،سنی بودند و دشمنی شدیدی با شیعیان داشتند و گاه به شکل علنی به کشتار شیعیان می پرداختند. این قتل عام ها، اگر چه قدرت شیعیان را در این محدود بسیار کاهش داد اما هیچ گاه نتوانست حضور شیعیان را در این منطقه کاملا از بین ببرد. قرن ها بعد، تشیع بار دیگر، با عنوان «علویان» در حلب به دست امام سید ابراهیم محمد ممدوح ظهور کرد و در فاصله سالهای ۱۸۶۴ تا ۱۹۴۱ میلادی حکومت علویان (شیعیان) در برخی از نواحی منطقه شامات مانند اراضی استان لاذقیه، استان طرابلس و شهرستان مصیاف که امروزه به نام عمرانیه شناخته می شود، تشکیل شد.
در نهایت نیز با از بین رفتن حکومت شام، چند کشور جمهوری سوریه، جمهوری لبنان، اردن هاشمی و فلسطین تشکیل شد.
منابع:
اسامة بن منقذ والجدید من آثاره وأشعاره، محمد عدنان قیطاز
بغیة الطلب فی تاریخ حلب، کمال‌الدین عمر بن احمد الحلبی (ابن العدیم)، تحقیق: سهیل زکار
تاریخ مدینة دمشق، علی بن الحسن (ابن عساکر الدمشقی)، تحقیق: علی شیری
زبدة الحلب من تاریخ حلب، کمال‌الدین عمر بن احمد الحلبی (ابن العدیم)، تحقیق: سهیل زکار
شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، شهاب الدین عبد الحی بن أحمد الدمشقی (ابن العماد الحنبلی)، تحقیق: محمود الأرناؤوط.
المقفی الکبیر، احمد بن علی (تقی‌الدین المقریزی)، تحقیق: محمد الیعلاوی،
موارد ابن عساکر فی تاریخ دمشق، طلال سعود الدعجانی، المدینة المنورة: الجامعة الإسلامیة
الطلیعة من شعراء الشیعة، محمد بن طاهر السماوی، ج ۱
تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر الدمشقی، ج ۴۳، ص ۲۵۰
سید علی اصغر حسینی/ ابنا
____
پایان پیام
نظر شما