تاریخ تشیع در ری(۴)/ مدارای مذهبی؛ شیوه شیعیان ری

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش های قبلی این نوشته، تاریخ تشیع در منطقه تاریخی و وسیع ری بررسی شد. در این بخش به تلاش شیعیان ری برای مدارا با دیگر فرقه های مذهبی و نسبت آن با مهدویت شیعی در این سرزمین پرداخته می شود.

تربیت نسلی از دانشمندان و ادیبان در دوران حکومت یکصد ساله آل بویه و تجربه دیوان داری و وجود سابقه حکومت‌داری ، توانمندی‌هایی به شیعیان ری داده بود که امکان نادیده گرفتن آنان وجود نداشت. در دوران سلجوقیان و با ارادت آنان به مذهب حنفی و همکاری با خلافتِ شیعه ستیز عباسی، مقابله با شیعیان به عنوان یک دستور حکومتی در نظر گرفته می شد. اما رشد علمی و توانمندی‌های اداری شیعیان در کنار توجه آنان به تقیه دینی به ویژه در زمان آغازین توسعه حکومت سلجوقی، توانست همچنان نفوذ آنان در دستگاه‌های حکومتی را ماندگار سازد.

به نظر می‌رسد که مهمترین دلیل این توسعه اداری در کنار فشارهای حکومتی، توجه شیعیان امامیه به موضوع انتظار مهدوی بوده است. زیرا این گروه از شیعیان بر خلاف شیعیان زیدیه، مدعیان حکومت نبودند. شیعیان زیدیه در تمامی دوران حیات سیاسی خود، داعیه دار تشکیل حکومت بوده و همین موضوع درگیری دائمی میان این گروه از شیعیان و حاکمان را در پی داشت. اما شیعیان امامیه، نیازهای مالی و قضایی خود را در این دوران با مراجعه به فقیهان خویش حل و فصل می کردند و در انتظار تشکیل حکومت مهدوی بودند، بنابراین داعیه تشکیل حکومت نداشتند تا به عنوان گروهی مخالف شناخته شده و با آنان مقابله شود.

شیعیان رازی در دوران سلجوقی با حفظ اعتقادات خویش حتی در حساس ترین موضوعات مذهبی تالیفاتی انجام دادند، بی آنکه بهانه ای برای تهاجم به شیعیان به دست دشمنان دهند. به عنوان نمونه «عبدالجلیل رازی» صاحب کتاب «النقص» در موضوع زدن درب به پهلوی حضرت زهرا(س) بعد از توضیحاتی در انتها می‌نویسد: «در این فصل بیشتر از این نتوان سخن گفت والله اعلم باعمال عباده». وی همچنین کتابی در «تنزیه عایشه» و بیان اعتقادات شیعه در عدم اهانت به همسران رسول خدا(ص) می نویسد.

همچنین برخی از شاعران برجسته شیعه نیز در این دوران در دیوان اشعار خود در اشعاری حضرت علی ابن ابی‌طالب(ع) را برجسته ترین صحابه می خوانند. به عنوان نمونه بدرالدین قوامی رازی در دیوان خود می سراید:

ز اولاد و ز اصحاب پیمبر بهمه وقت/ تفضیل علی بیش بود لابد و ناچار

زیرا که ز اولاد و ز اصحاب نبی اوست/ هم اول این یازده و هم آخر آن چار

ولی همین شاعر در ابیات دیگری می سراید:

تو مهر یاران با اهل بیت دار به هم/ که بوده اند نبی و صدیق در یک غار

تعصبی که کنون هست در میانه ما/نبود هرگز در عهد احمد مختار

این تلاش‌ها بیشتر با محوریت قرار گرفتن تسامح شیعی بوده است. اما اگر فشارهای دینی بر شیعیان با این تلاش‌ها کاهش نمی یافت، استفاده از ابزار تقیه و انکار موقت برخی از عقاید شیعه برای حفظ جان شیعیان نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت تا زمانی که این فشارها کاهش یابد و شیعیان بتوانند آزادانه به بیان کامل اعتقادات خویش بپردازد.

البته روشن است که دشمنان در کنار تمامی تلاش‌های شیعیان برای تسامح و مدارای دینی از دشمنی خود و بیان اتهامات به مقدسات مذهبی شیعیان باز نمی‌ایستادند و همین موضوع به نزاع‌های مذهبی در منطقه ری منجر شد.

سید علی اصغر حسینی/ ابنا

............................

پایان پیام