به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش‌های قبلی این نوشته، به دسته‌بندی عمومی همچنین معرفی اجمالی کتاب‌های منسوب به امام صادق(ع) با اشاره‌ای به دیدگاه علما در بررسی نسبت این کتاب‌ها به ایشان پرداخته شد.
در این بخش، رساله‌های منسوب به امام صادق(ع) که موضوعات مختلفی مانند سفارش‌های اخلاقی، مباحث توحیدی و کلامی، احکام فقهی، تفسیر قرآن، تاریخ اسلام، ادعیه و اعمال روزها و ماه‌ها و حتی «هواشناسی» را شامل می‌شود، معرفی می‌گردد.
اگرچه بررسی این انتساب‌ها، می‌تواند موضوع پژوهش‌های مختلف باشد، اما هدف این نوشته، معرفی این آثار برای علاقمندان به آثار حدیثی امام صادق(ع) است. رساله‌های منسوب به امام صادق(ع) غالبا در پاسخ به سئوالات علمی افراد و اشخاص مختلف، اعم از شاگردان، مخالفان و ملحدان مذهبی نوشته شده، همچنین برخی از محققان، این آثار را در دو دسته‌بندی «معرفی شده» در «منابع متقدم» و «منابع متاخر» نیز تقسیم‌بندی کرده‌اند.
رساله اهوازیه: رساله اهوازیه، نامه امام صادق(ع) به عبدالله بن نجاشی والی اهواز است. موضوع این نوشته، سفارش‌های اخلاقی امام در موضوع تقوا و مدارا با «مردم و خلیفه» است. نقل احادیث مختلف از رسول اکرم(ص) و امیرالمومنین(ع) از ویژگی‌های این نوشته است.
شهید ثانی در کتاب «کشف الریبه»، شیخ انصاری در جلدهای یک و دو مکاسب، همچنین علامه مجلسی در جلد ۷۲ بحارالانوار به این رساله استناد کرده‌اند، در طول سال‌های گذشته نیز علی موسی کعبی متن تصحیح شده این رساله را در شماره ۱۱ فصلنامه علوم حدیث منتشر کرده و بدین ترتیب این رساله هم‌اکنون در دسترس قرار دارد.
نامه امام به اصحاب: این رساله با موضع سفارش‌های اخلاقی حضرت به دوستان و اصحاب خود، در کتاب «اصول کافی» و «تحف العقول» نقل شده است. شرح‌های فارسی مختلفی بر این نامه نوشته شده که از آنها می‌توان به «منهج الیقین» تالیف علاء‌الدین گلستان در قرن یازدهم هجری اشاره کرد.
در کتاب «توحید» صدوق نیز رساله‌ای از حضرت در موضوع پاسخ به سئوالات توحیدی و اعتقادی مطرح شده از سوی «عبدالرحیم قصیر» از طرف شیعیان عراق نقل کرده است. در کتاب تحف العقول نیز رساله‌ای تحت عنوان «جواب الامام علیه‌السلام عن جهات معائش العباد و وجوه اخراج الاموال»، پاسخ به سئوالات مختلف از حضرت در موضوع خمس و غنیمت نقل شده که این کتاب مورد اعتماد شیخ انصاری بوده و در کتاب مکاسب از آن نقل حدیث کرده است.
رساله امام در شرایع دین: شیخ صدوق در کتاب «خصال»، در باب «خصال من شرائع الدین» حدیث بلندی را از حضرت نقل می‌کند که در برخی از منابع مانند علامه سیدمحسن امین در کتاب «اعیان الشیعه»، این رساله از نوشته‌های حضرت شمرده شده است. تبیین اندیشه‌های اعتقادی شیعی، بیان برخی از احکام شیعه و لزوم تولی و تبری در اندیشه‌های شیعی برخی از مطالب این رساله است.
در کتاب رجالی مانند رجال نجاشی یا فهرست شیخ طوسی، رساله‌های مختلفی با عنوان «کتاب» به حضرت منسوب شده‌اند، به‌عنوان نمونه: «کتاب الحج ابن بن عبدالملک ثقفی»، کتاب «ابورویم طلاب حوشب» کتاب «قاسم بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل معروف به «قاسم رسی» به روایت پدرش و افرادی دیگر از امام صادق(ع) و «کتاب خالد بن صبیح کوفی» از کتاب‌هایی که در «رجال نجاشی» به امام صادق(ع) منسوب شده است.
در کتاب فهرست شیخ طوسی نیز کتاب «الفرائض محمد عمر زیدی» و کتاب «ابو عاصم ضحاک بن محمد بن شیبان» و کتاب «حسن بن حسین عرنی نجار مدنی» به امام صادق(ع) منسوب شده‌اند.
کتاب‌هایی مانند کتاب خیبری بن علی طحان کوفی، کتاب «ما سئل عنه الصادق علیه‌السلام من الملاحم» از ابوالحسن علی بن یقطین، کتاب حاتم بن اسماعیل مدنی، کتاب مبوب در حلال و حرام از ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی، کتاب سفیان بن عیینه هلالی، برخی دیگر از این آثار است.
فواد سزگین در جلد سوم کتاب «تاریخ الثرات العربی» علاوه بر کتاب‌های متعددی که از امام صادق(ع) نام می‌برد، از رساله «الملحمه» نیز سخن می‌گوید و موضوع آن را «پیشگویی‌های جوّی» یا به عبارت امروزی «هواشناسی» معرفی می‌کند.
منابع :
کتاب: ابعاد شخصیت و زندگی امام جعفر صادق(ع)، به کوشش احمد پاکتچی
کتاب: اصول کافی
کتاب: رجال نجاشی
کتاب: فهرست شیخ طوسی
کتاب: تاریخ الثراث الاسلامی، فواد سزگین
کتاب: تحف العقول
فصلنامه علوم حدیث شماره ۱۱
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
.........................
پایان پیام
نظر شما