به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش‌های قبلی این نوشته، اولین شرح‌ها، انواع شرح‌ها و تعدادی از معروف‌ترین شرح‌های نوشته شده بر نهج‌البلاغه معرفی شدند. در این نوشته، شرح «مصباح السالکین» از تالیفات «ابن‌میثم بحرانی» معرفی می‌شود.
«ابن‌میثم بحرانی» از علمای قرن هفتم هجری است که شرح کامل نهج‌البلاغه را در ۵ جلد با عنوان «مصباح السالکین» نوشت. مولف پس از مقدمه‌ای مفصل، به ذکر نسب و زندگانی سید رضی پرداخته و سپس مقدمه سید رضی بر نهج‌البلاغه را شرح کرده است.
پس از این شرح بر مقدمه سید رضی، شرح خطبه‌ها آغاز می‌شود که تا جلد چهارم کتاب ادامه می‌یابد. بعد از آن شرح نامه‌ها آغاز می‌شود که تا اواسط جلد پنجم ادامه می‌یابد و با شرح همه کلمات قصار در همین جلد، این شرح به پایان می‌رسد. ابتدا و انتهای هر جلد نیز توسط خود مولف تعیین شده که این موضوع از ویژگی‌های این شرح است. خلاصه یک جلدی این شرح نیز با عنوان «اختیار مصباح السالکین» توسط خود مولف، تدوین و تنظیم شده است، بر همین اساس نیز در برخی از منابع، شرح اول به عنوان «شرح کبیر» و خلاصه آن به عنوان «شرح صغیر» معرفی می‌شود.
این شرح بیشتر به‌عنوان شرحی کلامی و عرفانی شناخته می‌شود و نکات تاریخی آن، کمتر مورد توجه نهج‌البلاغه‌پژوهان قرار گرفته است. تأکید بر استنادات قرآنی در شرح نهج‌البلاغه، همچنین استفاده از شرح‌های نوشته‌شده مانند شرح ابن‌ابی‌الحدید و شرح راوندی همراه با نقد و بررسی نظریات آن‌ها، ارائه توضیحات تکمیلی هنگام شرح خطبه‌ها و نامه‌ها، برخی از ویژگی‌های این شرح است. در ضمن، این کتاب نیز خالی از نقدهای تاریخی و روایی نیست.
از ویژگی‌های این اثر آن است که این شرح، سه‌بار در طول تاریخ، توسط عالمان مختلف خلاصه شده و چکیده‌ای از آن آماده شده است. اولین خلاصه این کتاب به نام «اختیار مصباح السالکین» توسط مؤلف محترم صورت گرفت. دومین خلاصه این کتاب، توسط شخصیت برجسته شیعی، «علامه حلی» از شاگردان ابن‌میثم بحرانی، قبل از سال ۷۲۹ هجری قمری تدوین شد و در جلد ۱۴ کتاب «الذریعه إلی تصانیف الشیعه» از آن یاد شده است. این کتاب هم‌اکنون در دسترس نیست.
سومین خلاصه این شرح نیز با عنوان «أنوار الفصاحه و أسرار البلاغه» در قرن یازدهم با تلاش «نظام‌الدین جیلانی» در بیش از سه جلد تألیف شد و این کتاب نیز در جلد دوم کتاب «الذریعه» معرفی شده است. این نکته را نیز باید افزود که ترجمه فارسی این شرح نیز به همت «قربانعلی محمدی‌مقدم» و «علی‌اصغر نوایی‌یحیی‌زاده» در سال ۱۳۷۵ هجری شمسی انجام و در بنیاد پژوهش اسلامی آستان قدس رضوی چاپ شده است.
مقدمه تفصیلی این شرح که بخش مهمی از جلد اول این شرح را به خود اختصاص داده است، در سه محور کلی مباحث الفاظ و اصول بلاغی، ویژگی‌های شاخص سخنوری و اصول آن، همچنین معرفی فضائل امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان جامع فضائل انسانی، معنوی و علمی تدوین شده است. این بخش به‌صورت کتابی مستقل با عنوان «مقدمه شرح نهج‌البلاغه» توسط دکتر عبدالقادر حسین از اساتید دانشگاه الازهر، همراه با توضیحات و حواشی، تدوین و منتشر شده است.
کتاب سوم علامه بحرانی «شرح المائة کلمة لنهج‌البلاغه» است که در آن یکصد کلمه قصار از سخنان امیرالمومنین(ع) شرح داده است. ۲۲ روایت کوتاه از این کتاب در موضوع عقل و جهل، ۳۲ جمله قصار در موضوع اخلاق و آداب و ۴۶ حکمت نیز در مواعظ است. این کتاب نیز منتشرشده و در دسترس علاقمندان قرار دارد.
منابع:
کتاب: شرح نهج‌البلاغه ابن‌میثم بحرانی
کتاب: الذریعه الی تصانیف الشیعه
کتاب: در آستانه نهج‌البلاغه، محمد حسن نادم
مقاله: معرفی و روش‌شناسی شرح نهج‌البلاغه ابن‌میثم، مجید روحی دهکردی
سید علی اصغر حسینی/ ابنا
..........................
پایان پیام
نظر شما