به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ در قسمتهای پیشین این نوشتار، نخستین شارحان نهجالبلاغه و نیز دستهبندی شرحها در گذر قرنها مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه، ضمن اشارهای کلی به برخی از شرحهای نگاشتهشده، تعدادی از مهمترین این آثار معرفی خواهند شد.
اگرچه در طول قرون مختلف، تقریباً هیچگاه توجه به نهجالبلاغه از سوی عالمان اسلامی به فراموشی سپرده نشده است، اما نکته قابلتوجه در سدههای نخستین حضور این کتاب در میان علما آن است که عالمان اهلسنت ـ بهویژه عالمان مکتب معتزله ـ هم در قالب نقل و اجازه روایت، و هم در قالب نگارش شرح، نقش برجستهای ایفا کردهاند. آثار بهجا مانده یا معرفیشده از آنان، در قرون پنجم تا هشتم هجری، بهمراتب بیش از علمای شیعه است.
با آغاز حکومت صفویه، توجه به نهجالبلاغه در ایران گسترش یافت. این رویکرد علمی، از آن زمان تاکنون بهصورت مستمر در حال افزایش بوده و برخی از فهرستهای منتشرشده از شرحهای موجود بر این کتاب شریف، بهروشنی گویای این روند صعودیاند.
شرحهای شاخص نهجالبلاغه
در میان شرحهای متعدد نگاشتهشده بر نهجالبلاغه، برخی آثار بهواسطه ویژگیهای تاریخی یا علمی، جایگاهی ممتاز یافته و نزد پژوهشگران نهجالبلاغه شهرت و اعتبار یافتهاند. اهمیت برخی از این شرحها چنان است که نمیتوان از تحقیق و پژوهش درباره نهجالبلاغه سخن گفت، بیآنکه به این منابع مهم ارجاعی نداشت.
شرح قطب راوندی
یکی از مشهورترین شرحهای نهجالبلاغه، منهاجالبراعة تألیف قطبالدین راوندی (متوفی ۵۷۳ ق) است. اگرچه پیش از او نیز آثاری چون معارج نهجالبلاغه از ظهیرالدین بیهقی (متوفی ۵۶۵ ق) نگاشته شدهاند، اما شرح قطب راوندی در میان شارحان این کتاب، جایگاه ویژهای دارد.
نکته قابلتوجه آنکه در طول تاریخ، شرحی دیگر با همین عنوان (منهاجالبراعة) توسط میرزا حبیبالله خویی (متوفی ۱۳۲۴ ق) تألیف شده که آن نیز بسیار مورد توجه است. با این حال، محققان برای جلوگیری از اشتباه، این دو را بهصورت «شرح قطب راوندی» و «شرح خویی» نامگذاری و از یکدیگر تفکیک میکنند.
شرح ابن ابیالحدید
شرح ابن ابیالحدید، بهدلایلی همچون نگارش توسط عالمی سنی با گرایش معتزلی، توجه ویژه به گزارشهای تاریخی و نکات ادبی، شناختهشدهترین و مهمترین شرح نهجالبلاغه در جهان اسلام بهشمار میرود. اگرچه بخشی از مطالب آن مورد نقد و رد علمای شیعه قرار گرفته و آثار متعددی در پاسخ به آن نگاشته شده، اما همچنان یکی از منابع بنیادین و مرجع در مطالعات نهجالبلاغه است.
تألیف این شرح در بیست جلد، از رجب سال ۶۴۴ ق آغاز و تا صفر ۶۴۹ ق ادامه یافت؛ یعنی دقیقاً بهاندازه دوران خلافت حضرت علی(ع)، چهار سال و هشت ماه به طول انجامید.
منابع تاریخی این کتاب، عمدتاً از سه اثر مهم یعنی الاغانی تألیف ابوالفرج اصفهانی، سیره ابن هشام و تاریخ طبری برگرفته شدهاند.
بخش تاریخی این شرح، توسط استاد مهدوی دامغانی، در قالب مجموعهای هشتجلدی با عنوان «جلوه تاریخ در شرح نهجالبلاغه ابن ابیالحدید» به فارسی ترجمه و منتشر شده است. این مجموعه، بهصورت رایگان در کتابخانه دیجیتال قائمیه در دسترس علاقهمندان قرار دارد.
در بخشهای بعدی این نوشتار، ویژگیهای برجسته شرح ابن ابیالحدید و نیز معرفی دیگر شرحهای معروف نهجالبلاغه ارائه خواهد شد.
در بخشهای بعدی این نوشته، ویژگیهای برجسته شرح ابن ابیالحدید همچنین معرفی دیگر شرحهای معروف، بیان خواهد شد.
سید علیاصغر حسینی/ ابنا
-------------------------
پایان پیام
نظر شما